رویترز روز گذشته خبر داد سعودی‌ها که پیش از این تنها صادرات خود به اروپا و آمریکا را کاهش داده بودند، در ماه جولای صادرات نفت خود به بازار آسیا را ۷ میلیون بشکه یعنی روزی ۲۳۳ هزار بشکه کاهش خواهند داد. این مساله به دنبال افزایش تقاضای داخلی نفت عربستان در فصل گرما رخ داده است. هرچند عربستان برای اولین‌بار از زمان اجرای توافق اوپک دست به کاهش صادرات نفت خود به بازار آسیا زده است، اما داده‌های هفته‌نامه میس(MEES) نشان می‌دهد که این کشور و دیگر اعضای اوپک با وجود همه تلاش‌ها در ماه‌های گذشته نیز سهم‌خود را از این بازار از دست داده‌اند. بنابراین در ماه‌های پیش‌رو کاهش سهم اوپک از بازار آسیا وارد فاز جدیدی خواهد شد. اما با توجه به اینکه بازار آسیا، بازاری استراتژیک برای کشورهای نفت‌خیز محسوب می‌شود، این سوال پیش می‌آید: «آیا قیمت‌های زیر ۵۰ دلاری نفت انگیزه کافی برای ادامه این مسیر را به اعضای اوپک می‌دهد؟»

اولین کاهش صادرات عربستان به آسیا

عربستان سعودی، بزر‌گ‌ترین صادرکننده نفت خام در دنیا، در حالی ماه آینده میلادی عرضه نفت خام به برخی خریداران آسیایی را کاهش خواهد داد که به گفته منابع آگاه، صادرات نفت خام عربستان سعودی به آمریکا روندی کاهشی داشته است. به گزارش رویترز، آرامکو (شرکت نفت دولتی عربستان سعودی) قصد دارد در ماه جولای، نفت مورد نیاز حداقل پنج مشتری آسیایی خود که عمدتا در شمال آسیا هستند را به شکل کامل تامین کند. در عین حال آنطور که برخی منابع آگاه به رویترز گفته‌اند، برنامه آرامکو این است که سطح صادرات خود را به برخی دیگر از مشتریان آسیایی مانند هند، چین و کره‌جنوبی کاهش دهد. از دیگر سو در شرایطی که عربستان سعودی صادرات نفت به آمریکا را کاهش داده، در مقایسه با ماه ژوئن صادرات به اروپا را ثابت نگه داشته است. آنطور که گزارش‌ها نشان می‌دهد، یکی از خریداران اصلی نفت خام آرامکو در چین، به علت تعمیر و نگهداری پالایشگاه و همچنین بالا بودن قیمت نفت خام بر اساس شاخص دبی تصمیم گرفته است خرید خود را از آرامکو کاهش ‌دهد. با این حال یکی از مشتریان نفت خام عربستان سعودی در شمال آسیا به رویترز اعلام کرده است: «آرامکو برای سومین ماه متوالی به یک پالایشگاه آسیایی در جولای بالاتر از حجم تعیین شده در قرارداد نفت خواهد فروخت.»

بر اساس برنامه‌ای که آرامکو برای فروش آسیایی در جولای در نظر گرفته است، صادرات نفت خام به کره‌جنوبی را ۵ درصد، به هند حدود ۲۰ درصد و به چین حدود ۱۰ درصد کاهش خواهد داد. در عین حال عربستان صادرات نفت خام به تایوان و ژاپن را کاهش نخواهد داد. به این ترتیب عربستان سعودی ماه گذشته طی اطلاعیه‌ای به پالایشگاه‌های آسیایی اعلام کرد: «برای نخستین‌بار از ژانویه سال جاری میلادی که توافق کاهش تولید شکل اجرایی به خود گرفت، صادرات نفت خام به آسیا را حدود ۷ میلیون بشکه در ماه جولای (ماه آینده میلادی) کاهش خواهیم داد.»

پیش از این و هم‌زمان با جدی شدن اعمال محدودیت بر تولید نفت کشورهای عضو و غیرعضو اوپک، عربستان سعودی اعلام کرده بود صادرات خود به آمریکا و اروپا را کاهش خواهد داد. به این ترتیب مشخص بود که عربستان قصد دارد از سهم بازار خود در بازار آسیا محافظت کند. با تمام این اوصاف، از آنجا که مصرف داخلی نفت خام عربستان سعودی در طول تابستان با رشد همراه می‌شود، صادرات نفت خام این کشور در این بازه زمانی داغ با کاهش همراه می‌شود. رشد تقاضای داخلی نفت خام برای عربستان سعودی با رسیدن دمای هوا به ۵۰ درجه بالای صفر و نیاز شدید به خنک کردن هوا، به اوج می‌رسد. روند رشد تقاضای داخلی در فصل گرم سال، با توجه به شروع ماه رمضان در اواخر ماه مه، امسال زودتر از موعد سال‌های قبل آغاز شده است.

عربستان سعودی به‌عنوان سردمدار اجرای توافق کاهش تولید، سهمی ۴۰ درصدی از کل تعهد اوپک برای کاهش تولید را به دوش می‌کشد. بر اساس توافقی که در تاریخ ۳۰ نوامبر ۲۰۱۶ حاصل شد، کشورهای عضو اوپک به کاهش ۲/ ۱ میلیون بشکه‌ای تولیدات در روز متعهد شدند و کشورهای غیرعضو اوپک نیز به کاهش حدودا ۷۰۰ هزار بشکه‌ای در روز تعهد دادند. بر این اساس عربستان‌سعودی برای پیش بردن این توافق، تولید روزانه خود را بیش از ۵۰۰ هزار بشکه در روز کاهش داد تا سطح کلی تولیداتش به کمتر از ۱۰ میلیون بشکه در روز برسد. به گفته منابع صنعتی، در ماه آوریل که تقاضای داخلی عربستان سعودی برای نفت خام به اوج می‌رسد، فشار بیشتری به صادرات این کشور وارد خواهد شد به خصوص اگر عربستان تصمیم داشته باشد خروجی خود را حدود ۱۰ میلیون بشکه در روز نگه دارد. بر اساس اطلاعات موجود، عربستان سعودی در گرم‌ترین ماه‌های سال (از ماه مه تا آگوست) برای تامین برق مورد‌نیاز ساکنان این کشور، معمولا حدود ۷۰۰ هزار بشکه در روز بیشتر نفت خام می‌سوزاند. با این حال شنیده‌ها حاکی از این است که عربستان قصد دارد در آینده با مصرف داخلی نفت خام را با تغییر به گاز طبیعی کاهش دهد.

کاهش سهم اعضای اوپک در بازار آسیا

در حالی عربستان قصد دارد صادرات نفت خود به کشورهای آسیایی را کاهش دهد که آمارها نشان می‌دهد اعضای اوپک و به‌خصوص عربستان پیش از این نیز با وجود تلاش‌ها بخشی از سهم خود در این بازار را از دست داده‌اند. هفته‌نامه «بررسی اقتصادی خاورمیانه» اخیرا در گزارشی به بررسی میزان صادرات اوپک در چهار ماه ابتدای سال جاری میلادی پرداخته است. بر اساس گزارش میس(MEES)، اعضای اوپک با وجود کاهش تولیدات به دنبال توافق برای کاهش تولید، صادرات خود به کشورهای آسیایی را نسبت به چهار ماه ابتدای سال ۲۰۱۶ افزایش داده‌اند. با این حال این افزایش صادرات برای حفظ سهم آنها از بازار آسیا به خصوص بازار کلیدی چین کافی نبوده است.

براساس این گزارش، چین در چهار ماه ابتدای سال با پشت سرگذاشتن آمریکا، بزر‌گ‌ترین واردکننده نفت خام جهان شد. این کشور در این بازه زمانی ۴۸/ ۸ میلیون بشکه در روز نفت وارد کرده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۱۳ درصد بیشتر است. این در حالی است که اوپک در همین بازه زمانی روزانه ۶۹/ ۴ میلیون بشکه در روز نفت صادر کرده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۳۹۰ هزار بشکه بیشتر است. با این حال سهم اوپک از بازار چین به ۵/ ۵۵ درصد رسیده؛ در حالی که سال گذشته ۵۷ درصد بوده است. همچنین صادرات کشورهای خاورمیانه‌ای عضو اوپک به چین در چهار ماه ابتدای سال ۵ درصد افزایش داشته و به ۷۶/ ۳ میلیون بشکه در روز رسیده اما این میزان برای حفظ سهم بازار این کشورها از بازار چین کافی نبوده است.

در واقع در این بازه زمانی کشورهای خاورمیانه عضو اوپک، ۵/ ۴۴ درصد از بازار چین را در اختیار داشته‌اند، در حالی که سال گذشته سهم آنها ۴۸ درصد بوده است. داده‌ها نشان می‌دهد سهم کشورهای خاورمیانه از بازار چین در چهار ماه ابتدای سال به کمترین سطح ظرف ۱۰ سال گذشته رسیده است. عربستان که به همراه روسیه و آنگولا بزر‌گ‌ترین تامین‌کنندگان نفت چین محسوب می‌شود، در چهار ماه ابتدای سال صادرات روزانه خود به این کشور را ۱۰۰ هزار بشکه(۷/ ۹ درصد) نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش داده است. با این حال سهم عربستان از بازار چین از ۴/ ۱۳ درصد به ۲/ ۱۳ درصد کاهش یافته است. عربستان ظرف سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ حدود ۲۰ درصد از بازار چین را به خود اختصاص داده بود.

عراق و کویت نیز صادرات خود به چین را در همین بازه زمانی به ترتیب ۷/ ۱۰ درصد و ۴/ ۹ درصد افزایش داده و به ۷۴۸ و ۳۲۵ هزار بشکه در روز رسانده‌اند. بدترین عملکرد متعلق به امارات بوده که صادرات خود به این کشور را حدود ۷۰ هزار بشکه کاهش داده و به ۲۲۱ هزار بشکه در روز رسانده است.

ایران نیز صادرات خود به بازار چین را در بازه زمانی ژانویه تا آوریل نسبت به مدت مشابه در سال ۲۰۱۶ حدود ۳/ ۵ درصد افزایش داده و به ۵۸۰ هزار بشکه در روز رسانده است. با این حال صادرات نفت ایران به بازار آسیا در ماه‌های اخیر افت چشمگیری داشته است. ایران در ماه آوریل روزانه ۵۶/ ۱ میلیون بشکه به آسیا نفت صادر کرده که کمترین سطح از آوریل ۲۰۱۶ محسوب می‌شد. افت صادرات نفت کشور در دو ماه گذشته نیز ادامه داشته است، به‌طوری‌که بر اساس داده‌های به دست آمده از سوی تامسون رویترز، در ماه آوریل سطح صادرات به ۲/ ۱ میلیون بشکه در روز رسیده که کمترین سطح از فوریه ۲۰۱۶ یعنی یک ماه پس از لغو تحریم‌های غرب بوده است. در حالی که صادرات نفت کشور به آسیا کاهش یافته، سهم ایران از بازار اروپا بیشتر شده است. بر اساس گزارش رویترز، ایران در ماه میلادی گذشته روزانه حدود ۱/ ۱ میلیون بشکه نفت به کشورهای اروپایی و ترکیه صادر کرد. در این ماه، کره‌جنوبی و ژاپن خرید میعانات نفتی را افزایش داده و واردات نفت از ایران را کاهش داده‌اند. دلیل دیگر کاهش صادرات نفت ایران به آسیا، تصمیم هند برای کاهش ۲۰ درصدی خرید سالانه نفت خود از ایران در سال مالی منتهی به مارس ۲۰۱۸ بوده است.

دیگر خریداران آسیایی نفت اوپک

وضعیت اوپک در دیگر بازارهای مهم آسیایی در چهار ماه ابتدای سال نسبتا بهتر بوده است. آن‌طور که میس گزارش داده است، سهم اوپک از بازار کره جنوبی در چهار ماه ابتدای سال تغییر محسوسی نداشته است. این کشور در بازه ژانویه تا آوریل روزانه ۵۴/ ۲ میلیون بشکه از کشورهای خاورمیانه‌ای اوپک نفت خریداری کرده که هم از لحاظ سهم و هم از لحاظ حجمی از متوسط سال گذشته(۴۴/ ۲ میلیون بشکه در روز) بیشتر بوده است. سهم کشورهای خاورمیانه از بازار کره‌جنوبی در چهار ماه ابتدای سال ۴/ ۸۶ درصد بوده در حالی که درمدت زمان مشابه در سال ۲۰۱۶ حدود ۲/ ۸۶ درصد بوده است. در حالی که صادرات عربستان و کویت به‌عنوان بزر‌گ‌ترین صادرکنندگان نفت به کره جنوبی تغییر محسوسی نداشته، اما ایران صادرات خود به این کشور را نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۰۰ هزار بشکه افزایش داده است.

ژاپن نیز به‌عنوان سومین واردکننده بزرگ نفت جهان، در چهار ماه ابتدای سال تغییری در میزان خرید خود از کشورهای عضو اوپک نداده و مانند سال پیش ۶/ ۸۸ درصد از نفت مورد نیاز خود را از اعضای کلیدی اوپک در خاورمیانه تامین کرده است. اما هند به‌عنوان سومین مصرف‌کننده بزرگ نفت جهان، حدود ۸۶ درصد از نیازهای نفتی خود را از کشورهای عضو اوپک وارد می‌کند. این کشور نیز به تازگی اعلام کرده‌ که برای تامین نفت مورد نیاز خود به دنبال فروشندگان غیرعضو اوپک است. به گفته وزیر نفت این کشور، هند در تماس با عرضه‌کنندگانی است که به‌طور سنتی از آنها نفت خریداری نمی‌کرده و پالایشگاه‌های هندی به دنبال خرید محموله‌های نفت از تولیدکنندگان آمریکایی و کانادایی هستند. در حالی کاهش سهم اوپک از بازار استراتژیک آسیا وارد فاز جدیدی شده است که نفت در قیمت‌های کمتر از ۵۰ دلار معامله می‌شود. این موضوع می‌تواند انگیزه اعضای اوپک را برای پایبندی به توافق در ماه‌های پیش‌رو سست کند.