شرق، در چنین شرایطی کاملا واضح است که دستگاه دیپلماسی ایران باید دنبال آن باشد که رایزنی‌های لازم را برای جلب اعتماد دوباره به آسمان ایران در دستور کار قرار دهد. با این همه، این امر محقق نمی‌شود مگر آنکه پدافند هوایی ایران در همکاری کامل با سازمان هواپیمایی کشور قرار گیرد و در قالب پدافند هوایی یکپارچه به کار خود ادامه دهد. همچنین در چنین شرایطی، مجازات فرد یا افراد حقیقی و حقوقی خاصی در بروز این حادثه، در کنار پرداخت غرامت به طرفینی که از این سانحه ناگوار دچار خسران شده‌اند، بیش از پیش ضرورت پیدا می‌کند.

‌فعلا از آسمان ایران پرواز نکنید

آژانس امنیت هوانوردی اروپا به‌عنوان یک نهاد تخصصی تحت نظر اتحادیه اروپا که در زمینه ایمنی هوانوردی غیرنظامی و مسافربری به وضع و اعمال قوانین و مقررات می‌پردازد، به‌تازگی در بیانیه‌ای جدید به همه شرکت‌های هواپیمایی اروپایی هشدار داده تا اطلاع ثانوی بر فراز آسمان ایران پرواز نکنند. به گزارش ایسنا، این آژانس پیش‌تر نیز در اطلاعیه‌ای به این ایرلاین‌ها اعلام کرده بود در ارتفاع زیر ۲۵هزارپایی در آسمان ایران پرواز نکنند.

‌ایرلاین‌های خارجی آسمان ایران را دور می‌زنند

پیش‌تر سیاوش امیرمکری، رئیس شرکت فرودگاه‌ها، در نشست خبری چهارمین نمایشگاه حمل‌ونقل و صنایع وابسته در 25 آذر سال جاری اعلام کرده بود: «در سال 97 میزان پروازهای عبوری، هزار پرواز از آسمان ایران بود که پس از وقوع اتفاقات در سال جاری FA فضای آسمان ایران را ناامن اعلام کرد و در این مدت میزان پروازهای عبوری کمی کاهش یافت؛ اما در‌حال‌حاضر روزانه به 900 پرواز عبوری سرویس می‌دهیم». حالا با خبری که البته از سوی مسئولان به‌ صورت رسمی آماری درباره آن منتشر شده، نمایشگر سایت «فلایت رادار بیست‌و‌چهار» خبر از کاهش جدی پروازها در پی هشدارهای اخیر می‌دهد.

ایرنا در گزارشی که در این زمینه منتشر کرده، اشاره کرده است نوروز سال ۱۳۹۵ ایران با هدف جذب بیشتر پروازهای عبوری، هفت‌هزارو 500 کیلومتر راه هوایی جدید ایجاد کرد که شامل ۱۹ مسیر جدید داخلی و خارجی بود و از این رقم، ۱۴ مسیر آن بین‌المللی بود. مدیرعامل وقت شرکت فرودگاه‌ها همان موقع اعلام کرد که برای افزایش راه‌های هوایی احتیاج به رفع گلوگاه‌هایی دارد که باید با همکاری ستاد کل نیروهای مسلح و شورای عالی امنیت ملی، نقاط بحرانی از بین برود و راه‌های جدید به بهره‌برداری برسد. شرکت فرودگاه‌ها آن زمان با هدف اصلاح ساختار فضای کشور در برنامه‌ای با عنوان «طرح مدیریت آسمان ایران‌شهر»، تلاش‌ کرد به نقطه تعادل منطقه‌ای تبدیل شود تا با کاهش مصرف سوخت، کاهش مصرف قطعه و کاهش زمان سفر، پروازهای عبوری بیشتری را جذب کند و درآمد ارزی کشور را از این محل افزایش دهد.‌هم‌اکنون ازدحام ترافیک هوایی روی نوار پایینی حاشیه خلیج‌فارس نشان می‌دهد بسیاری از ایرلاین‌های خارجی ازجمله هواپیمایی امارات پروازهای اروپایی خود را از آسمان کویت و عراق انجام می‌دهند؛ با‌این‌حال پرواز هواپیماهای قطر هنوز از آسمان ایران انجام می‌شود و می‌توانیم به‌ صورت زنده شاهد پروازهای این ایرلاین از فراز آسمان ایران باشیم.

‌متولی لغو پروازهای غیرنظامی در شرایط خاص کیست؟

مهم‌ترین مسئله‌ای که اکنون بیش از آنکه در دستان بخش اقتصادی دولت و سازمان هواپیمایی کشور باشد، بار سیاسی گرفته، پرداختن به بحث امنیت آسمان ایران و ضرورت اعلام ممنوعیت آسمان برای پروازهای غیرنظامی در شرایط بحرانی است؛ اما متولی لغو پروازهای غیرنظامی کجاست؟

به گزارش ایسنا، فرمانده هوافضای سپاه پاسداران روز شنبه در نشستی خبری اعلام کرد پیش از این سانحه «چندین بار برای خالی‌شدن فضای کشور از پروازها درخواست شده بود»؛ اتفاقی که در نهایت رخ نداد تا این سؤال مطرح شود که این درخواست به کدام نهاد داده شده و اساسا کدام دستگاه متولی لغو‌کردن پروازها و در اصطلاح کلییرکردن فضای کشور در این شرایط خاص است؟

سردار حاجی‌زاده در این نشست در پاسخ به این‌ سؤال که چرا پس از حمله بزرگ موشکی سپاه، فضای هوایی کشور از پروازهای تجاری و مسافری تخلیه نشده بود، تصریح کرد: ما نمی‌خواهیم کسی را متهم کنیم، وظیفه ما اطلاع‌رسانی است و گروه‌هایی که مسئول بررسی حادثه هستند به این موضوع رسیدگی و تکلیف را معلوم می‌کنند. از دید من زمانی‌ که شرایط جنگی می‌شود، باید

از سوی مسئولان ذی‌ربط این اتفاق می‌افتاد؛ ولی به هر ترتیب چنین اتفاقی نیفتاد. با مطرح‌شدن این اظهارات این سؤال به وجود می‌آید که متولی قانونی برای لغو یا محدودکردن پروازهای داخلی و خارجی در چنین شرایطی در قسمت یا تمام خاک کشور کدام نهاد یا دستگاه است؟ و سؤال دیگر اینکه این درخواست‌ها آیا به سازمان هواپیمایی کشوری ارسال شده است یا خیر؟

در ماده ۱۰ قانون هواپیمایی کشوری مصوب اول مرداد ماه ۱۳۲۸ که البته در سال‌های بعد اصلاحاتی روی آن انجام شد، آمده است که اداره کل هواپیمایی کشوری می‌تواند در مواردی که امنیت عمومی یا علل نظامی ایجاب می‌کند با تصویب هیئت وزیران پرواز هواپیمای ایرانی یا خارجی را بر فراز قسمتی از خاک کشور ممنوع یا محدود یا مقید به شرایط خاصی بنماید. اما سؤال اینجاست که این سازمان در چه شرایطی می‌تواند این تصمیم را اجرائی کند؟

‌نیروهای مسلح باید برای ممنوع‌شدن پروازها درخواست کنند

علیرضا منظری، معاون سابق هوانوردی سازمان هواپیمایی کشوری، در این‌باره گفت: در چنین شرایط خاصی باید نیروهای مسلح از سازمان هواپیمایی کشوری به‌عنوان نماینده دولت در این حوزه بخواهد که حالت ممنوعه را در قسمتی یا تمام فضای کشور برای ساعات یا روزهایی اعمال کند و در این صورت است که اگر نیروهای مسلح درخواست کنند و هیئت دولت تصویب کند، سازمان هواپیمایی کشوری می‌تواند آن را اجرا کند.

او افزود: در برخی از کشورها رئیس‌جمهور فرمانده نیروهای مسلح نیز هست و در چنین شرایطی رئیس‌جمهور شخصا اقدام به طرح، تصویب و اجرای این قانون می‌کند، اما در کشور ما این دو سمت یکی نیستند.

‌روال اطلاع‌رسانی در چنین شرایطی عادی است

همچنین حمید غوابش، معاون اسبق هوانوردی و امور بین‌الملل سازمان هواپیمایی کشوری، در این‌باره گفته: تشخیص مسائل امنیتی و اینکه شدت و حدت و میزان ملاحظات امنیتی چقدر است، با نهادهای امنیتی و نظامی است. آنها هستند که باید مشخص کنند که می‌خواهند در چه قسمتی از خاک کشور فضای خالی یا پرواز ممنوع اعلام شود چراکه آنها داده‌های مرتبط با ملاحظات امنیتی یا عملیات‌های نظامی را در اختیار دارند و باید این اطلاعات را به مقامات غیرنظامی انتقال دهند. سازمان هواپیمای کشوری تنها مجری چنین ملاحظاتی است و بر اساس روال عادی وظیفه‌ای برای دنبال‌کردن و رصد‌کردن ملاحظات امنیتی ندارد.‌غوابش اظهار کرد: حتی در شرایط عادی که یک نهاد نظامی قصد انجام عملیات مانوری و تمرینی را در محدوده خاص دارد آن را به اطلاع سازمان هواپیمایی کشوری می‌رساند و این سازمان ضمن طی فرایند قانونی و اخذ مصوبه و مجوز در ساعات و روزهای مانور، آن منطقه را از پروازها خالی کرده و به ایرلاین‌ها اطلاع می‌دهد که پرواز نکنند یا آنکه در ارتفاع خاصی مجاز به پرواز در یک منطقه خاص هستند.

‌عقب‌نشینی سازمان هواپیمایی کشوری

دو روز قبل، بیانیه‌ای از سوی سازمان هواپیمایی کشوری منتشر شد که در آن، این سازمان اعلام برائت کرده و گفته بود خبری از برخورد موشک به پرواز 752 هواپیمایی اوکراین نداشته است. این بیانیه به‌سرعت از روی سایت حذف و در پی آن سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری نیز، انتشار آن را روی سایت تکذیب کرد. درحالی‌که در پی انتشار آن، به‌سرعت پایگاه اطلاع‌رسانی این سازمان از دسترس خارج شده بود. دیروز بیانیه دیگری از سوی این سازمان روی سایت قرار گرفته که به نظر می‌رسد به دلایلی نامعلوم، این سازمان عقب‌نشینی کرده و ترجیح داده با خطای رخ‌داده

از سوی پدافند هوایی کنار بیاید و فقط به عذرخواهی از مردم اکتفا کند و دید نقدی به سانحه را کنار بگذارد.

در بخشی از بیانیه جدید آمده: «شجاعت و صداقت مثال‌زدنی نیروهای مسلح پرافتخار جمهوری اسلامی ایران در بیان واقعیت و پذیرفتن مسئولیت فاجعه‌ای که در یک بافت پرتنش، از خطایی انسانی ناشی شده است، دلیل سانحه رخ‌داده را روشن کرد».

این بیانیه از توضیح تخصصی خودداری و آن را موکول به آینده کرده و در ادامه نوشته شده است: «سازمان هواپیمایی کشوری، بابت تناقض در اطلاعات ارائه‌شده، ابتدا از بازماندگان محترم شهدای این واقعه پوزش می‌طلبد و سپس از تمامی هموطنانی که با نگرانی اخبار منتشرشده را دنبال می‌کردند و این تناقض را مشاهده کردند و همچنین تمامی علاقه‌مندان و تحلیل‌گرانی که بر این مبنا، به دفاع از صنعت هوانوردی کشور پرداختند صمیمانه عذرخواهی می‌کند».

این بیانیه هرگونه فشار را تکذیب کرده و می‌نویسد: «ما تحت هیچ فشار و توصیه‌ای برای کتمان واقعیت نبوده‌ایم و هیچ نیتی برای پنهان‌کردن واقعیت نداشته‌ایم. ما اطلاعاتی که در اختیار و به آن باور داشتیم را منتشر کردیم و از بابت اشتباه‌بودن آن متأسفیم».