تولید نفت و گاز از سازندهای شیل یا به اصطلاح انقلاب شیل در بازار نفت و گاز ایالات متحده آمریکا تاثیر عمیقی بر بازار انرژی دنیا گذاشته است. در سال 2014 میلادی تولید نفت خام در ایالات متحده در بالاترین میزان آن از سال 1985 و تقریبا 60 درصد بالاتر از تولید در سال 2010 بوده است. ایالات متحده در حال حاضر یکی از عمده تولید‌کنندگان نفت در جهان است و در حال حاضر نسبت به پنج سال پیش یک‌سوم کمتر نفت خام وارد می‌کند. در مدت پنج سال بین سال‌های 2008 و 2013، تولید گاز شیل بیش از چهار برابر شده و در حال حاضر نزدیک به نیمی از کل تولید گاز عرضه شده به بازار را به خود اختصاص می‌دهد. 

ایالات‌متحده آمریکا در سال 2009 در تولید گاز از روسیه پیشی گرفت و تبدیل به بزرگ‌ترین‌ تولیدکننده گاز جهان شد و از آن زمان فاصله بین تولید گاز دو کشور گسترده‌تر شده است. در سال 2014 ایالات متحده آمریکا بیش از 21 درصد از تولید گاز جهان را به خود اختصاص داد در حالی‌که در همین سال روسیه 17‌درصد گاز جهان را تولید کرد. در اثر این ازدیاد تولید گاز، قیمت معیار گاز طبیعی در ایالات متحده کمتر از نیمی از آن چیزی است که پنج سال پیش بود و میعانات گاز طبیعی (عمدتا اتان و پروپان) که به‌عنوان محصول جانبی از تولید گازند به وفور در ایالات متحده تولید می‌شوند. این رونق در تولید نفت و گاز از سازندهای شیل در ایالات متحده، بازار انرژی دنیا و به تبع آن مناسبات سیاسی گذشته را به‌شدت متاثر کرده است. در ذیل به ذکر اثرات عمده این پدیده که توجه ویژه مسوولان وزارت نفت و سیاستمداران کشورمان را می‌طلبد پرداخته می‌شود.

رشد تولید نفت خام سبک در آمریکا

رشد تولید داخلی نفت به معنای آن است که ایالات متحده اکنون نفت خام کمتری وارد می‌کند و نوع نفت خامی را که وارد می‌کند نیز تغییر داده است. نفت شیل تولیدی در ایالات متحده بسیار سبک بوده و در حال حاضر بیش از نیمی از تولید ایالات متحده نفت سبک است در حالی که این میزان در سال 2010 فقط کمی بیش از یک‌سوم از کل تولید نفت در ایالات متحده بود. رشد در تولید نفت سبک، کیفیت نفت خام ورودی به پالایشگاه‌ها را در ایالات متحده تغییر داده است. این تغییر در طول دوره زمانی بود که پالایشگاه‌های آمریکا پیچیده‌تر شده بودند تا نفت خام سنگین‌تری را فرآورش کنند و پالایشگاه‌های ساده‌تر که نیاز به فرآورش نفت خام سبک‌تر داشتند به دلایل اقتصادی بسته شده بودند.

تغییر در جریان تجارت نفت خام

رشد تولید نفت سبک توسط آمریکا به آن معنی است که این کشور به‌طور قابل توجهی از واردات نفت خام سبک با کیفیت مشابه به ویژه از غرب آفریقا و دریای شمال کاسته است. در مقایسه با پنج سال پیش، ایالات متحده اکنون 95 درصد کمتر از نیجریه،87 درصد کمتر از گابن و 70 درصد کمتر از آنگولا نفت خام وارد می‌کند. واردات نفت خام آمریکا از نروژ 92 درصد، از انگلستان 96 درصد، از الجزایر 97 درصد و از روسیه 91درصد کاهش یافته است. این تغییر در واردات نفت تاثیر عمده‌ای بر جریان تجارت نفت خام گذاشته، به‌عنوان مثال نفت خام غرب آفریقا باید مقصد جدیدی در آسیا (چین و هند)، اروپا و آمریکای لاتین پیدا کند. ایالات متحده هنوز وارد‌کننده خالص نفت خام است اما به‌طور معمول در حال حاضر نفت خام سنگین وارد می‌کند تا تولید نفت خام سبک خود را متوازن کند. واردات نفت خام سنگین از کانادا، کلمبیا و برزیل به آمریکا همگی به‌طور قابل توجهی در چند سال گذشته افزایش یافته است.

تغییر کنترل بازار نفت

افزایش تولید نفت آمریکا تعادل عرضه در بازار نفت جهان را تغییر داده است. در حال حاضر عرضه به بازار نفت خام بیش از حد صورت می‌گیرد و به همین دلیل قیمت نفت به شدت افت کرده و روند نزولی دارد. پیش‌تر عربستان سعودی نقش تعیین‌کننده قیمت نفت در جهان را با کاهش یا افزایش تولید نفت و توازن عرضه و تقاضا در بازار بازی می‌کرد اما این نقش با افزایش تولید آمریکا کمرنگ‌تر شده است. از پایان ماه نوامبر سال 2014، عربستان سعودی در جلسات اوپک اعلام کرد که تمایلی به کاهش تولید ندارد مگر اینکه دیگر تولید‌کنندگان عمده (آمریکا و روسیه) نیز به کاهش تولیدشان رضایت دهند، زیرا در غیر این صورت عربستان سعودی سهم بازار را از دست می‌دهد. حال این آمریکا است که می‌تواند با کاهش یا افزایش تولید خود قیمت نفت را تغییر دهد تا جایی که تولید نفت شیل از لحاظ اقتصادی به صرفه باشد و این مساله اصلا به مذاق کشورهایی نظیر عربستان و روسیه خوش نمی‌آید. نمودارهای همراه مربوط به میزان واردات و صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی آمریکا و میزان تولید نفت آمریکا است. با دقت در این نمودارها می‌توان نتیجه گرفت این کشور در ماه سپتامبر 2015 با واردات 7/ 9 میلیون بشکه در روز نفت و فرآورده‌های نفتی و تولید 4/ 9 میلیون بشکه در روز نه تنها نیاز داخل را برآورده کرده، بلکه دارای 6/ 4 میلیون بشکه در روز صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی نیز هست.

افزایش نرخ بهره‌گیری از ظرفیت پالایشگاهی در آمریکا و تبدیل آمریکا به صادر‌کننده خالص محصولات نفتی

نرخ بهره‌گیری از ظرفیت پالایشگاه‌های آمریکا در سال 2009 به 83 درصد رسید زمانی که تقاضا برای محصولات نفتی در حال سقوط بود و عرضه بیش از حد ظرفیت پالایشگاهی وجود داشت. اما این نرخ در سال 2014 به بیش از 90 درصد رسید. از سال 2011 ایالات متحده صادر‌کننده خالص فرآورده‌های نفتی شده و در حال حاضر صادرات این کشور در حدود 2 میلیون بشکه در روز فرآورده‌های نفتی است. در صورتی‌که 10 سال پیش واردات خالص آن بیش از 5/ 2 میلیون بشکه در روز بود. در نتیجه این تغییر، دیگر پالایشگاه‌های اروپایی که به‌طور معمول بیش از آنچه در منطقه مصرف می‌شود بنزین تولید می‌کنند و مازاد خود را به ایالات متحده آمریکا می‌فروختند نه تنها دیگر آمریکا خریدار بنزین آنها نیست بلکه خود رقیب آنها در پیدا کردن خریداران در آمریکای لاتین و غرب آفریقا به حساب می‌آیند.

اثرات بالقوه صادرات ال‌ان‌جی ایالات متحده در عرضه جهانی

قبل از توسعه سریع تولید گاز شیل، انتظار می‌رفت آمریکا واردات ال‌ان‌جی (گاز طبیعی مایع شده) خود را به‌صورت صعودی حفظ کند تا سقوط واردات گاز از طریق خط لوله از کانادا و افزایش تقاضای صادرات بیشتر به مکزیک را جبران کند؛ اما در حال حاضر بر اساس داده‌های اداره اطلاعات انرژی آمریکا، بخشی از وزارت انرژی ایالات متحده، این کشور قرار است تبدیل به یکی از کشورهای پیشرو صادرکننده ال‌ان‌جی شود؛ اما ورود صادرات ال‌ان‌جی ایالات متحده در زمانی صورت خواهد یافت که بازار جهان مواجه با عرضه بیش از حد است. در اروپا به دلیل ملایم شدن آب و هوا، رشد اقتصادی آهسته و کاهش نیروگاه‌های گازی، مصرف گاز رو به کاهش و جهت‌گیری به سمت استفاده بیشتر از انرژی‌های جایگزین است. 

در نمودارهای همراه میزان واردات و صادرات گاز آمریکا از طریق خط لوله و ال‌ان‌جی و میزان تولید گاز آمریکا نشان داده شده است. با دقت در این نمودارها می‌توان نتیجه گرفت این کشور در ماه سپتامبر 2015 با واردات 208818 میلیون فوت مکعب گاز در ماه (203150 میلیون فوت مکعب گاز در ماه از طریق خط لوله و 5654 میلیون فوت مکعب گاز در ماه از طریق ال‌ان‌جی) و تولید 2288489 میلیون فوت مکعب گاز در ماه نه تنها نیاز داخل را برآورده کرده، بلکه دارای صادرات 162573 میلیون فوت مکعب گاز در ماه (159806 میلیون فوت مکعب گاز در ماه از طریق خط لوله و 2767 میلیون فوت مکعب گاز در ماه از طریق ال‌ان‌جی) نیز هست. 

میزان تولید گاز آمریکا 

در حال حاضر آمریکا با کاهش یا افزایش واردات ال‌ان‌جی قیمت ال‌ان‌جی را کنترل می‌کند که این مساله اصلا به مذاق کشورهایی نظیر قطر خوش نمی‌آید.

دور شدن از شاخص‌گذاری نفتی قیمت در تجارت ال‌ان‌جی 

بیش از دو سوم از کل تقاضا برای ال‌ان‌جی در جهان مربوط به بازار آسیا است. ژاپن بزرگ‌ترین‌ مصرف‌کننده ال‌ان‌جی و کره جنوبی و تایوان دیگر مصرف‌کننده‌های عمده آسیا در کل حدود نیمی از تقاضا را دارند. چین و هند نیز در حال افزایش واردات ال‌ان‌جی خود هستند. از لحاظ تاریخی واردات ال‌ان‌جی در آسیا از طریق قراردادهای بلند مدت و با قیمت مرتبط به قیمت نفت صورت می‌گرفت. در چند سال گذشته قراردادهای بلند‌مدت یا به پایان رسیده یا در حال مذاکره مجدد هستند و بخش زیادی از عرضه ال‌ان‌جی آسیا بر‌اساس قیمت محموله (اسپات) خریداری شده است. در حال حاضر در بسیاری از قراردادهای بلند مدت، قیمت ال‌ان‌جی بر اساس قیمت محموله گاز به جای قیمت نفت شاخص‌گذاری شده است. در ایالات متحده آمریکا قیمت گاز در قراردادهای گازی بر اساس قیمت مرجع گاز در هنری هاب در لوئیزیانا تعیین می‌شوند. قراردادهای آتی ال‌ان‌جی آمریکا نیز بر اساس این قیمت مرجع گاز به‌علاوه هزینه مایع‌سازی گاز طبیعی بسته شده‌اند.

تمایل جهانی به استخراج شیل 

غیر از آمریکا بسیاری از کشورهای دیگر جهان رسوبات شیل قابل توجهی دارند و زمانی که قیمت نفت بالا بود بسیاری از آنها به فکر توسعه منابع شیل خود افتادند. در کوتاه مدت به دلیل کاهش قیمت نفت، مسائل قانونی و مخالفت مردم برخی از این کشورها با تولید نفت و گاز (عمدتا برای پرهیز از آسیب به طبیعت یا به بهانه نزدیکی محدوده سازندهای شیل به مناطق مسکونی) بعید است که شاهد تحولات شیل در مقیاس بزرگ خارج از ایالات متحده باشیم؛ اما در بلند‌مدت پتانسیل قابل توجهی برای توسعه شیل در مناطق دیگر جهان وجود دارد.