نروژ که همواره به‌عنوان الگوی «استفاده درست از درآمدهای نفتی» بین کشورهای نفتخیز دنیا مطرح است، طرحی را در دست بررسی قرارداده که اقتصاد خود را بیش از پیش از نفت جدا کند. آنطور که خبرگزاری‌های بین‌المللی روز گذشته گزارش دادند،بانک مرکزی این کشور که مسوولیت نظارت بر صندوق سرمایهگذاری خارجی نروژ را نیز بر عهده دارد، خواهان فروش سهامشرکت‌های نفتی این صندوق شده است.
صندوق سرمایهگذاری خارجی(SWF) نروژ که با ارزش یک تریلیون دلار بزرگترین صندوق سرمایهگذاری جهان محسوب می‌شود، حدود ۳۷ میلیارد دلار سهام شرکت‌های بزرگ نفتی جهان را در اختیار دارد. اما این خبر سه پیام بزرگ برای بازارهای نفت جهان به همراه داشت. اول اینکه نشان داد اخطارها درخصوص پایان عصر نفت بسیار جدی‌تر از آن چیزی است که گمان می‌شد. دوم، این خبر بسیار بدی برای غول‌های نفتی جهان است که در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند نشان دهند در قیمت‌های پایین نفت نیز به حیات خود ادامه می‌دهند و ارزش سهام آنها را کاهش داد. اما سومین پیام نروژ به عربستان سعودی بود که رویای تشکیل صندوقی مانند صندوق سرمایهگذاری نروژ را در سر می‌پروراند و سعودی‌ها را گام دیگری از رسیدن به رویای اقتصاد بدون نفت دور کرد.
کاهش وابستگی نفتی
صندوق سرمایهگذاری یک تریلیون دلاری نروژ که طی دو دهه گذشته با استفاده از درآمدهای نفتی سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی در بخش‌های مختلف انجام داده، حال می‌گوید که قصد دارد سهام نفتی خود را به فروش برساند. به گزارش بلومبرگ، سهام شرکت‌های نفتی در صندوق سرمایهگذاری خارجی دولت نروژ حدود ۳۵ میلیارد دلار ارزش دارد و فروش آن می‌تواند ضربه سنگینی به شرکت‌های انرژی جهان وارد کند.بر‌اساس این گزارش، بانک مرکزی نروژ به دولت پیشنهاد داده سهام صندوق سرمایهگذاری خارجی در شرکت‌های اکسون موبیل، رویال‌داچ‌شل و دیگر غول‌های نفتی را به فروش برساند. ظاهرا این پیشنهاد دو هدف را دنبال می‌کند؛ اول اینکه موجب می‌شود صندوق سرمایهگذاری نروژ سرمایه‌گذاری‌های متنوعتری انجام دهد و دوم اینکه، از دارایی خود در مقابل افت قیمت نفت محافظت می‌کند. نفت و گاز حدود یک‌پنجم از اقتصاد نروژ را تشکیل می‌دهد و با عاری شدن صندوق سرمایهگذاری این کشور از سهام شرکت‌های نفتی، اقتصاد نروژ کمتر از سوی افت قیمت نفت در معرض خطر قرار می‌گیرد.
اگیل مکسن، معاون بانک مرکزی نروژ که بر اقدامات صندوق سرمایهگذاری خارجی این کشور نظارت دارد و یکی از کسانی است که زیر نامه پیشنهاد فروش سهام شرکت‌های انرژی به وزارت دارایی را امضا کرده، بر این باور است که بدون حضور سهام شرکت‌های نفتی در لیست سرمایهگذاریها این صندوق بهتر می‌تواند ریسک‌ها را مدیریت کند. بانک مرکزی نروژ(Norges Bankk) علاوه بر اینکه مانند دیگر بانک‌های مرکزی جهان نقش سنتی ثبات مالی و قیمتی را ایفا می‌کند، صندوق سرمایهگذاری خارجی نروژ را نیز مدیریت می‌کند. بانک مرکزی نروژ یکی از ۱۰ سهامدار بزرگ در شرکت‌های نفتی اروپایی است.
برخی از کارشناسان بر این باورند که این اقدام نروژ می‌تواند فرصت خوبی برای خرید سهام شرکت‌های نفتی محیا کند. دنیلو اونورینو، مدیر صندوق بازرگانی Dogma Capital SA با بیان اینکه این اقدام نروژ فرصت خوبی برای خرید سهام شل ایجاد می‌کند، گفته است: «این اقدام برای نروژ بسیار بد خواهد بود، چراکه آنها مجبور خواهند شد که سهام شرکت‌های نفتی را در قیمت‌های بسیار پایین به فروش برسانند و سود بسیار زیادی را نیز از دست خواهند داد.»
در مقابل برخی اقدام نروژ را تایید کرده‌اند. جان اریک، مدیر اجرایی صندوق Asset Management Storebrand که بزرگترین صندوق بازنشستگی نروژ با ۸۰ میلیارد دلار سرمایه محسوب می‌شود، بر این باور است که از دیدگاه مالی این اقدام کاملا معقول است، زیرا اقتصاد نروژ در حال حاضر تاثیر قابل‌ملاحظه‌ای از نفت و گاز می‌گیرد و این همچنین می‌تواند یک فرصت مناسب برای سرمایهگذاری بیشتر در انرژی‌های تجدیدپذیر برای صندوق ایجاد کند.صندوق سرمایهگذاری خارجی نروژ با داشتن ۵/ ۱۱ درصد از کل سهام بورس‌های دنیا بزرگترین صندوق سرمایهگذاری جهان محسوب می‌شود. این صندوق درآمد ناشی از فروش نفت و گاز را برای نسل‌های آینده در بخش‌های مختلفی از جمله بورس، اوراق قرضه و املاک و مستغلات در خارج از کشور سرمایهگذاری می‌کند. وزارت دارایی نروژ که نظارت بر صندوق ثروت ملی این کشور را بر عهده دارد گفته، این پیشنهاد را مورد مطالعه قرار خواهد داد و تصمیم‌گیری در این زمینه حداقل یک سال زمان خواهد برد.
غول‌های نفتی در کمای نروژی
بانک مرکزی نروژ خبر خوبی به غول‌های نفتی نداد و بیش از پیش تحت فشار قرار گرفتند. شاخص سهام شرکت‌های اروپایی نفت وگاز با اعلام این خبر ۲۷/ ۰۰ درصد کاهش یافت و به پایین‌ترین سطح خود از اواسط اکتبر رسید. این در حالی است که ظرف سه سال گذشته شرکت‌های نفتی بزرگی چون اکسون‌موبیل و رویال‌داچ‌شل از افت قیمت‌ها آسیب زیادی دیده‌اند، با این حال آنها در تلاشند تا نشان دهند طی دهه‌های آینده با وجود گسترش انرژی‌های تجدیدپذیر همچنان به بقای خود ادامه داده و سودآور هستند، بنابراین خبر تخلیه بزرگترین صندوق سرمایهگذاری جهان از سهام شرکت‌های نفتی، نشانه‌های خوبی برای این شرکت‌ها به همراه ندارد.
صندوق سرمایهگذاری خارجی نروژ، حدود ۳/ ۲ درصد از سهام شرکت رویال داچ شل، ۷/ ۱ درصد بی‌پی، ۹/ ۰ درصد شورون، ۸/ ۰ درصد اکسون موبیل، ۷/ ۱ درصد سهام انی، ۶/ ۱ درصد سهام توتال فرانسه و ۹/ ۰۰ درصد لوندین پترولیوم را در اختیار دارد. در سه ماه سوم سال جاری سهام رویال داچ شل با ارزش ۳۴/ ۵۵ میلیارد دلار سومین سرمایهگذاری بزرگ این صندوق محسوب می‌شد و سرمایهگذاری این صندوق تنها در سهام اپل و نستله بزرگتر از شل بود. بنابراین اگر فروش سهام شرکت‌های نفتی توسط وزارت دارایی نروژ تایید شود، می‌تواند میلیون‌ها سهام نفتی را به بازار بیفزاید و اشتیاق دیگر سرمایه‌گذاران برای سهام شرکت‌های نفتی را به نمایش گذارد. به گزارش بلومبرگ، در واکنش به این خبر ارزش سهام رویال داچ شل افت ۴/ ۲ درصدی، انی ایتالیا کاهش یک درصدی و BP افت ۸/ ۰۰ درصدی را تجربه کردند.
جیسون کنی، تحلیلگر Banco Santander بر این باور است که تصمیم صندوق سرمایهگذاری نروژ برای فروش سهام شرکت‌های نفتی عامل دیگری است که نشان می‌دهد در برابر سهام شرکت‌های نفتی در یک تا سه سال آینده باید با احتیاط برخورد کرد. اما جان رو، کارشناس صندوق‌های سرمایهگذاری بر این باور است که هرچند این یک عرضه بزرگ محسوب خواهد شد، اما بازار توان جذب آن را دارد. به گفته وی، شرکت‌های نفتی مبانی و سیاست‌های منطقی را دنبال می‌کنند، آنها در حال حاضر روی چگونگی مقابله با تغییرات ساختار بازار انرژی جهان در آینده بررسی‌های زیادی انجام می‌دهند. سهام شرکت‌های نفتی به دنبال رشدقیمت‌ها در ماه‌های اخیر رشد قابل توجهی داشته است. از طرفی آنها با کاهش هزینه‌های خود نشان داده‌اند که می‌توانند در قیمت‌های ۵۰ تا ۶۰۰ دلار نیز به حیات خود ادامه دهند.
چشم‌انداز تیره نفت
با وجود اینکه مقامات نروژی گفته‌اند این طرح مبتنی بر هیچ‌گونه چشم‌انداز خاصی درباره آینده قیمت نفت نیست، اما نشانه خوبی هم برای بازار نفت به همراه ندارد.خروج سرمایه صندوق سرمایهگذاری نروژ از شرکت‌های نفتی یک سیگنال بزرگ برای بازارهای نفت دنیا دارد و نشان می‌دهد برخی برآوردها درخصوص پایان عصر نفت بیش از آنچه گمان می‌شد، جدی است. کاترین هوارث، مدیر اجرایی ShareAction، درباره این خبر می‌گوید: «نروژ اقدام به حفاظت از دارایی صندوق سرمایهگذاری خود در برابر افت ناگهانی در تقاضای نفت کرده است و ما انتظار داریم دیگر صندوق‌های سرمایهگذاری نیز در درازمدت از این امر پیروی کنند.»
اظهارات این کارشناس به برآوردهایی درباره رسیدن زودهنگام پایان عصر نفت اشاره دارد. برخی بر این باورند که در دهه آینده میلادی نفت اوج تقاضا برای خود را خواهد دید و پس از آن رشد تقاضا در مسیر کاهشی قرار خواهد گرفت. آخرین برآورد در این خصوص به گزارش چشم‌انداز آژانس بین‌المللی انرژی مربوط است که میانه‌های دهه ۲۰۲۰ را زمان به اوج رسیدن تقاضا برای نفت پیش‌بینی کرده است.
بر اساس این گزارش، گسترش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر به خصوص انرژی خورشیدی و استفاده از خودروهای برقی منجر به کاهش رشد تقاضا برای نفت خواهد شد. هرچند به دلیل رشد تقاضا از سوی بخش‌های دیگر حمل و نقل از جمله خودروهای سنگین و حمل و نقل هوایی و دریایی و همچنین بخش تولید مواد شیمیایی، تقاضا برای نفت تا سال ۲۰۴۰۰ در مسیر صعودی قرار خواهد داشت. با این حال به دلیل رشد تولیدات آمریکا از ذخایر نفت و گاز شیل، آژانس بین‌المللی انرژی قیمت نفت را در بلند‌مدت بین ۵۰ تا ۷۰ دلار پیش‌بینی کرده است. در واقع گزارش آژانس بار دیگر بر پایان عصر نفت ۱۰۰ دلاری تاکید کرد. برای مطالعه بیشتر به گزارش دنیای اقتصاد با عنوان «رهبر آینده نفت» در تاریخ ۲۴آبان رجوع کنید.حال تخلیه سرمایهگذاری نروژ از سهام شرکت‌های نفت و گاز نشان می‌دهد صنعت نفت یکی از بزرگترین حامیان خود را از دست داده، چراکه این صندوق با تخلیه سهام شرکت‌های نفت و گاز می‌خواهد از ریسک‌‌های ناشی از افت قیمت که همواره شرکت‌های نفت و گاز را تهدید می‌کند، رهایی یابد.
خبر بد نروژ برای سعودی‌ها
اما به غیر از غول‌های نفتی جهان خبر خروج صندوق سرمایهگذاری نروژ از سهام شرکت‌های نفتی برای سعودی‌ها نیز بسیار مهم بود. این خبر حاوی دو پیام مهم برای عربستان است و این کشور را گام دیگری از رویای تبدیل شدن به «نروژی در دل خاورمیانه» دور کرد.اول اینکه احتمال خرید سهام آرامکو از سوی صندوق سرمایهگذاری خارجی نروژ به‌طور کامل منتفی شد. این در حالی است که به گزارش بلومبرگ عربستان برای فروش سهام آرامکو باید به دنبال مشتریانی باشد که جیب‌های بزرگ و پری دارند و صندوق سرمایهگذاری خارجی نروژ یکی از این مشتریان بالقوه است. محمد بن سلمان، ولیعهد کنونی عربستان آوریل سال گذشته برای اولین بار از طرحی رو‌نمایی کرد که بر اساس آن عربستان تا سال ۲۰۳۰۰ به کشوری با اقتصاد مستقل از نفت بدل می‌شود. طرح سعودی‌ها که از طرح اقتصادی نروژ الگو‌برداری شده، بر اساس تشکیل صندوق سرمایهگذاری به ارزش دو هزار میلیارد دلار قرار دارد. سعودی‌ها اعلام کردند که فروش سهام آرامکو بخشی از سرمایه مورد نیاز این صندوق را تامین می‌کند.
از این رو قرار است که آرامکو در سال ۲۰۱۸ حدود ۵ درصد از سهام خود را در بورس‌های بزرگ دنیا عرضه کند. عربستان خود مدعی است که ارزش آرامکو بیش از دو هزار میلیارد دلار است، از این رو ۵ درصد از سهام آن حدود ۱۰۰۰ میلیارد ارزش دارد. با این حال کارشناسان این رقم را غیر‌واقعی دانسته و برآوردهای بسیار کمتری درباره آن ارائه می‌دهند. وودمکنزی ارزش آرامکو را حدود ۴۰۰ میلیارد دلار برآورد کرده و ارزش IPO آن را ۲۰ میلیارد دلار می‌داند. لیام دننینگ، تحلیلگر بلومبرگ نیز بر این باور است که در خوش‌بینانه‌ترین حالت آرامکو هزار میلیارد دلار و IPO آن حدود ۵۰ میلیارد دلار ارزش دارد. با این حال یافتن مشتریانی که ۵۰ میلیارد دلار در آرامکو سرمایهگذاری کنند کار آسانی برای آرامکو نخواهد بود. اما پیامد دیگر تخلیه صندوق سرمایهگذاری نروژ از شرکت‌های انرژی برای آرامکو کاهش جذابیت سهام این شرکت است. در واقع این اقدام نروژ نشان‌دهنده چشم‌انداز تیره سرمایهگذاری در نفت و گاز و خرید سهام شرکت‌های نفتی است و می‌تواند به کاهش جذابیت سرمایهگذاری در آرامکو منجر شود.
نسیم علایی
