آرمان، در این باره با محمود جامساز- اقتصاددان گفت‌وگو شده است که می‌خوانید.

چند روزی‌ست شاهد کاهش محسوس نرخ دلار هستیم؛ شما این روند را تا چه حد به مسائل اقتصادی مرتبط می‌دانید؟

در حال حاضر کشور ما از لحاظ اقتصادی و انتظارات جامعه، سخت تحت تاثیر مسائل سیاسی‌ای است که با آن دست به گریبان هستیم. تحریم‌ها و فشار شدید آمریکا و همچنین برقراری تحریم‌ بر هلدینگ خلیج فارس، همه در اقتصاد ایران و حتی روحیه اجتماعی مردم تاثیر می‌گذارد. در این مقطع اگر کمی قیمت دلار پایین آمده به اعتقاد من به هیچ وجه متاثر از مسائل اقتصادی نیست و اینکه می‌گویند 18میلیارد دلار ارز حاصل از صادرات به ایران بازگشته و به بازار تزریق شده، خیلی بی‌منطق است. زیرا هیچ صادرکننده‌ای ارز خود را نمی‌آورد داخل کشور به نرخ نیمایى بفروشد. بیشتر این ارزهای صادراتی در همان مبدأ صادرات از طریق حواله ارزى به اختلاسگران و دارندگان ژن برتَر که میلیاردها انباشت ثروت کرده‌اند منتقل می‌شود؛ بخشى هم از طریق واردات در شکل کالاهایی وارد چرخه اقتصاد کشور می‌شود که با سود بسیار هنگفت به فروش برسد. بخشى نیز وارد بازار غیرمتشکل ارزى می‌شود و اسباب اختلالات ارزى را فراهم می‌آورد؛ سرنوشت دلارهاى نیمایی و ٤٢٠٠ تومانى بدین گونه رقم می‌خورد و کسی پاسخگو نیست این میزان دلاری که از کشور خارج می‌شود از چه محلی تامین می‌شود.

آیا سیاست‌های دولت نقشی در تنظیم بازار نداشته است؟

به هر حال دولت هم در تلاش است به خاطر آرامش بازار ارز که روی بازارهای دیگر هم تاثیر می‌گذارد، مقداری ارز به بازار تزریق کند. اما این روند تا کی ‌می‌تواند ادامه داشته باشد؟ مگر ما راه‌ها و منافذ جدیدی برای ورود ارز پیدا کرده‌ایم؟ یا منابع جدید ارزی را کشف کرده‌ایم که به داخل کشور وارد کنیم؟ ما توانستیم در دوره پیشین تحریم، آنها را دور بزنیم. اکنون تحریم هلدینگ پتروشیمی خلیج فارس، تاثیر بسیار منفی خواهد گذاشت. در حقیقت 5/12درصد از صادرات غیرنفتی ما محصولات پتروشیمی است و 50درصد آن متعلق به همین هلدینگ است که تحریم آن می‌تواند تاثیر بسیار منفی روی قیمت ارز بگذارد.

برخی منابع اظهار می‌کنند این هلدینگ در فهرست قبلی تحریم‌های آمریکا بوده و آثار تحریمی آن پیش‌خور شده است. اکنون هم شاهد آن هستیم که به‌رغم تحریم بخش پتروشیمی، دلار همچنان کاهشی است. ارزیابی شما چیست؟

٢٩ شرکت به‌عنوان زیرمجموعه هلدینگ خلیج فارس فعالیت می‌کنند. پتروشیمی پیش از این نیز تحریم شده بود. اما اینکه دوباره و درست پس از سفر آقای ترامپ به ژاپن و دیدار با آقای شینزو آبه مطرح می‌شود، نشان می‌دهد که آمریکا می‌خواهد فشار روانى بر ایران را افزایش دهد و ایران را به مذاکره وادار کند.

به نظر شما اخبار پیرامون سفر شینزو آبه به تهران در نرخ دلار اثرگذار بوده است؟

در واقع اگر شینزو آبه بتواند شرایطی را فراهم کند که روابط آمریکا و ایران تا حدی تلطیف شود و در ازای آن از ایران نفت بخرد، کار بزرگی به نفع کشور خود کرده است. زیرا تمام پالایشگاه‌های ژاپن از لحاظ ساختاری با نفت ایران همخوان شده‌اند و اگر بخواهند نفت دیگری را مصرف کنند باید هزینه سنگینی را برای اصلاح ساختار پالایشگاه‌ها متحمل شوند. می‌دانید که نفت انواع مختلفی دارد و مثلا نفت خلیج فارس با نفت برنت دریای شمال یا وست‌تگزاس اینترمدیت از لحاظ کیفی، کاربردی و مشخصات متفاوت است. در نتیجه هر پالایشگاهی نمی‌تواند هر نوع نفتی را پالایش کند. از این منظر، برای ژاپن موقعیت خوبی ارزیابی می‌شود. اما اینکه این تنش‌ها کاهش یافته و قرار است آقای شینزو آبه به تهران سفر و مذاکره کند به لحاظ روانی جو بازار ارز را مقداری تغییر داده و نرخ دلار کاهش یافته است.

در این صورت آثار این سفر گذرا خواهد بود؟

به اعتقاد من این کاهش بسیار موقتی است؛ به دلیل آنکه اختلافات ایران و آمریکا بسیار عمیق‌تر از اینهاست که آقای شینزو آبه بتواند با میانجی‌گری آنطور که به یک مذاکره برد-برد برسیم، موفق عمل کند. آقای ترامپ هم که 12 شرط را برداشته، در حقیقت در اصل ماجرا تفاوتی ایجاد نشده است. زیرا اگر ایران شروط را پذیرفته بود اصلا نیازی به مذاکره نبود این در حالی‌ست که محور بحث آمریکا روی همان 12 شرط است. حالا اگر آمریکا شروط را هم بردارد و ایران هم پای میز مذاکره بنشیند باز هم همان شروط مطرح می‌شود و آمریکا از مواضع خود کوتاه نمی‌آید. به هر حال مساله ایران و آمریکا بسیار پیچیده و نقش اروپا در حل این مناقشه کمرنگ شده است.

به گفته کارشناسان، عدم سرمایه‌گذاری‌های مولد خارجی در شرایطی که راه ورود ارز محدود است، کاهش رشد اقتصادی را به دنبال دارد. تحلیل شما چیست؟

کاهش شاخص‌های رفاه، افزایش بیکارى، رشد قیمت‌ها، تنزل قدرت خرید جامعه و گسترش فقر می‌تواند بخشی از آثار اقتصادی و اجتماعی کاهش رشد اقتصادی به دلیل شکنندگی اقتصاد ایران در شرایط کنونی باشد. در چنین شرایطی هزینه‌های دولت نیز در روند رشد کاهنده و منفى اقتصادی افزایش می‌یابد. در نتیجه لازم است در دیپلماسی از عقلانیت متعارف استفاده کنیم. کسی در دیپلماسی موفق خواهد شد که از ابزار عقلانیت بهره جوید. تا یک کشور قوی اقتصادی نباشیم و اقتصاد برتر نشویم، مردمی با نشاط و خوشحال نداشته باشیم و سطح زندگی آنان از لحاظ رفاهی از کیفیت مطلوب برخوردار نباشد نمی‌توانیم در عرصه بین‌المللی اثرگذار ظاهر شویم. کشورها در جامعه جهانی به اعتبار برخوردارى از متغیر‌هاى سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگى و زیست‌محیطى مطلوب دارای ارزش و احترامند. کشورى که رشد اقتصادی خوبی داشته باشد، نرخ بیکاری در آن پایین باشد، درآمد سرانه قابل قبولی داشته باشد، از امنیت اقتصادی بالایی برخوردار باشد و صیانت از حقوق مالکیت که از شاخص‌های مهم جهانی توسعه است در آن رعایت شود تا طرف‌های خارجی بتوانند در آن کشور سرمایه‌گذاری کنند و همراه آن تکنولوژی وارد کشور کنند در جامعه جهانى داراى اعتبار است.

چه راهکاری می‌توان ارائه داد تا ایران در مسیر توسعه پایدار گام بردارد؟

باید اقتصاد دانایی‌محور در ایران حاکم شود تا کشور روی ریل توسعه قرار گیرد. چنین کشوری می‌تواند با جهان از لحاظ اقتصادی، تجاری و اجتماعی روابط دوستانه‌ای داشته باشد. کشور ما دارای سرمایه‌های اجتماعی بالایی‌ است. اکنون هفت میلیون ایرانی در خارج از کشور زندگی می‌کنند و بیشتر آنان در اروپا و آمریکا هستند که به سمت‌های بالای سیاسی رسیده‌اند؛ نماینده مجلس، فرماندار، شهردار، استاد دانشگاه و حتی قاضی شده‌اند یا از وکلا و پزشکان درجه یک جوامع دیگر هستند. ما با این سرمایه‌های اجتماعی می‌توانیم در داخل دست به سازندگی و توسعه بزنیم. به‌ویژه آنکه ثروت ایرانیان خارج از کشور مثال زدنى است چرا از این سرمایه‌هاى مادى و انسانى در کشور خود استفاده نمی‌کنیم.