قیمت نفت در سراشیبی با سرعت زیادی در حال حرکت است و این امر باعث شده اتفاقات ناگواری برای کشور‌های نفتی و کشورهایی که درآمد و اقتصاد آنها وابسته به نفت است رقم بخورد؛ به‌طور مثال برای کشوری مانند ونزوئلا که تورم بسیار بالایی را تجربه می‌کند افت شدید بهای نفت موجب شده که رشد و توسعه در این کشور متوقف و کمبود مایحتاج ضروری زندگی حتی ساده‌ترین آنها به شدت احساس شود. ریزش ارزش شرکت‌های نفتی از دیگر موضوعاتی است که در این شرایط با آن روبه‌رو هستیم.

این در شرایطی است که طی یک هفته پس از آخرین نشست اوپک که در آن بعد از 7 سال سقفی برای تولید اعضا مشخص نشد ارزش شرکت‌های نفتی با ریزشی در حدود 240 میلیارد دلاری در بازارهای جهانی روبه‌رو‌ شد و این شرایط باعث رعب و وحشت سرمایه‌گذاران کشورهای نفتی شد. به گزارش بلومبرگ اکسون موبیل، بزرگترین شرکت نفتی جهان، 11 میلیارد دلار و پتروچاینا بیش از 17 میلیارد دلار از ارزش خود را در این مدت کوتاه از دست داده‌اند. 

پس از نشست اوپک خطر کاهش سرمایه‌گذاری‌های تولیدکنندگان نفت بیش از پیش احساس می‌شود؛ به گونه‌ای که شورون (دومین شرکت نفت آمریکا) در هفته گذشته اعلام کرد بودجه این کشور در سال 2016 حدودا 24 درصد کمتر از برنامه‌های امسال خواهد بود. کونوکو فیلیپس یکی دیگر از شرکت‌های آمریکایی مستقر در هوستون نیز در روز سه‌شنبه هفته گذشته اعلام کرد: سرمایه این شرکت 25 درصد افت را در سال آینده تجربه خواهد کرد و به رقمی در حدود 7/ 7 میلیارد دلار خواهد رسید. شاخص‌های جهانی انرژی MSCI با بررسی 107 شرکت نشان‌دهنده این موضوع هستند که افت شدیدی را از سال 2008 تجربه کرده‌اند و حدود 25 درصد کاهش داشتند. شورون افتی 23 درصدی را امسال تجربه کرده است؛ هرچند این شرکت تنها شرکتی است که در یک هفته بعد از نشست اوپک با افت ارزش بازار روبه‌رو نشد. این در حالی است که شرکت رویال داچ شل بزرگ‌ترین‌ تولید‌کننده اروپایی 25 درصد کاهش داشت و تولید آن در پایین‌ترین سطح خود از جولای 2009 تا به امروز رسیده است.

در این بین اما امیدی به بازگشت روزهای طلایی نفت به این زودی‌ها وجود ندارد. دنیا با مازاد عرضه نفت خام مواجه است و ذخیره‌سازی‌های این ماده به بالاترین حد خود در ماه‌های اخیر رسیده و رشد تقاضا به بالاترین حد خود در پنج سال گذشته رسیده است. با این حال رشد تقاضا از رشد تولید و عرضه نفت خام کمتر است و به همین دلیل انتظار روند رو به رشد قیمتی نمی‌رود. روسیه و اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) هر روز رکوردهای جدیدی در تولید نفت خام به ثبت می‌رسانند. به گفته آژانس بین المللی انرژی، ذخیره‌سازی‌های بیش از حد نفت خام در ابتدا از آمریکا آغاز شد ولی اکنون به چین و هند نیز راه یافته است.

رکود نفت خام بیش از 18 ماه است به طول انجامیده و این رکود که یکی از طولانی‌ترین رکودها در دهه گذشته بوده، شرکت‌ها را مجبور به کاهش هزینه و تعدیل نیروی کار کرده و باعث تاخیر بسیاری از پروژه‌های آنها شده است و این شرایط شاخص‌های شرکت‌های انرژی MSCI را در سال جاری در بدترین حالت قرار داده است. الکساندر اندلاور، تحلیلگر نفتی بازارهای جهانی بر این عقیده است که شرکت‌های نفتی باید برای مقابله با قیمت‌ها به کاهش تولیدات خود بپردازند. اما در این میان عربستان با وجود مشکلاتی که با آنها دست و پنجه نرم می‌کند هنوز هم بر راهی که قدم گذاشته ثابت قدم است. علی النعیمی وزیر نفت عربستان روز گذشته اعلام کرد که تولید این کشور احتمالا در حدود 10 میلیون بشکه در روز باقی خواهد ماند. 

 ایران هم در صدد گرفتن بازارهای خود به هر قیمتی است و سعی دارد تولید خود را افزایش دهد؛ به گونه‌ای که زنگنه وزیر نفت کشورمان گفته است: «این حق ماست (که تولید کنیم) و کسی نمی‌تواند ما را محدود کند.» وی افزود، محدود کردن تولید نفت ایران یک موضوع قابل بحث نیست. هانس وان کلیف، اقتصاددان ارشد انرژی در گفت‌وگو با بلومبرگ نیز می‌گوید: اوپک سطح تولید خود را کاهش نخواهد داد؛ درحقیقت سطح تولید آن با بازگشت ایران حتی افزایش نیز خواهد یافت.

ارزش از دست رفته بازارهای 5 غول نفتی جهان

قیمت‌های بالای نفت خام طی سال‌های اخیر باعث شده کشورهای تولید‌کننده نفت به‌ویژه کشورهای عضو اوپک در‌آمدهای خوبی داشته باشند. اما با افت قیمت‌ها مشکلات عمده‌ای برای همه حتی عربستان که شروع‌کننده این بازی بوده رقم خورده به گونه‌ای که شاهد هستیم قیمت پایین نفت موجب کاهش بودجه دفاعی کشورهای حوزه خلیج فارس به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین بازارهای تسلیحاتی جهان شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهند بودجه نظامی کشورهای حوزه خلیج فارس که در سال 2010، 1/ 59 میلیارد دلار بود، در سال 2012 به 9/ 71 میلیارد دلار رسیده است. با این حال گفته می‌شود پایین آمدن قیمت نفت در سال 2015 موجب کاهش این هزینه‌ها شده است. در این میان می‌توان به ذخایر ارزی سعودی‌ها اشاره کرد که برای رفع نیازهایشان روز به روز با کاهش موجودی‌های ارزی خود دست به گریبان هستند به گونه‌ای که به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی با ادامه این وضع تا 5 سال دیگر شاهد خالی شدن منابع ارزی این کشور هستیم. 

ایران هم در رده کشورهایی قرار دارد که در دوره قبل بالاترين نرخ‌هاي وابستگي به نفت را تجربه كرده و از نظر بعضي اقتصاددانان نفتي‌ترين دولت تاريخ ايران دولت دهم بوده است. درآمدهاي بالاي نفت در این دولت سبب شد حجم وابستگي بودجه به نفت رشدي قابل توجه را تجربه كند. هر چند در اين سال‌ها دولت ملكف بود نسبت به واريز مازاد درآمد ارزي به حساب ذخيره ارزي و سپس واريز بخشي از درآمد  نفت به صندوق توسعه ملي براي ايجاد ذخيره ارزي مقبول اقدام كند اما در عمل برداشت‌هاي مكرر مانع از تحقق اين هدف شده است. آژانس بین‌المللی انرژی نیز در گزارش ماهانه اعلام کرده مازاد جهانی نفت حداقل تا اواخر سال 2016 ادامه خواهد داشت و بررسی عرضه جهانی و رویکرد اوپک به‌طور واضح نشان می‌دهد که با حداکثر عرضه طلای سیاه کشورهای نفتی در جهان روبه‌رو هستیم. 

اوپک در جلسه‌ای که در 4 دسامبر در وین برگزار کرد هیچ‌گونه محدودیتی برای تولید اعضا قائل نشد و این مساله نشانگر این است که با بشکه‌های نفت اضافی در آینده روبه‌رو خواهیم بود. همچنین ایران اعلام کرد بعد از رفع کامل تحریم‌ها آماده بازگشت به میدان و به دست آوردن بازارهای خود است. در نهایت باید گفت افت قابل توجه بهای نفت نه تنها بر درآمد کشورهای تولیدکننده نفت خام که شرکت‌های تولیدکننده در اقصی نقاط جهان، ارزش سهام و دارایی سهامداران، نیروی کار و گردش سرمایه نیز اثر گذاشته و در مجموع به‌طور زنجیروار منجر به کاهش مولفه‌های مهمی در بازار جهانی نفت شده است. در این رابطه تردید در تداوم سرمایه‌گذاری در منابع جدید نفتی اعم از نفت‌های جدید (شیل اویل‌ها) یا منابع فسیلی از یک طرف و ابهام در آینده طرح‌هایی که در مراحل میانی خود قرار دارند نگرانی‌های گسترده‌ای را ایجاد کرده است.