گسترش روزافزون خدمات مالی در سراسر دنیا موجب شده همواره یكی از نگرانی‌های سرمایه‌گذاران عدم آشنایی افراد و گروه‌هایی باشد كه گاه در دو نقطه مختلف جهان قصد همكاری با یكدیگر را دارند. بر همین اساس در اكثر كشورهای جهان، موسسات رتبه‌بندی، فعالیت‌هایی را در زمینه اعتباردهی به اشخاص یا گروه‌های خاص انجام می‌دهند كه با توجه به آنها سرمایه‌گذاران بتوانند تصمیم صحیحی را اتخاذ كنند. افزایش اعتبار جهانی، رقابت و ایجاد بخش‌های نوین در اقتصاد، می‌تواند فرصت‌های جدیدی را برای موسسات رتبه‌بندی به وجود آورد كه با به كارگیری ابزارها و روش‌های جدید، خدمات مناسبی را ارائه دهند. حال و در روزهای اخیر طبق بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» زمزمه‌هایی مبنی بر ورود موسسات خارجی رتبه‌بندی در ایران شنیده می‌شود.

 محمد‌رضا معتمد، مدیر نظارت بر ناشران بورسی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» این نکته را تایید کرده و ورود این سرمایه‌گذاران را منوط به مجوز سازمان بورس در آینده می‌داند. وی همچنین مهم‌ترین رهاورد این شرکت‌های رتبه‌بندی‌ها را کاهش ریسک و افزایش اعتماد میان سرمایه‌گذاران خارجی دانسته و بر لزوم تاسیس آنها تاکید می‌کند.

نقش و کارکرد موسسات رتبه‌بندی 
ﻧﻘﺶ ﻣﻮﺳﺴﺎت رﺗﺒﻪ‌ﺑﻨﺪی در اﻗﺘﺼﺎدﻫﺎی ﻣﻮﻓﻖ اﻧﻜﺎر‌ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ، این ﻣﻮﺳﺴﺎت ﻋﻼوه ﺑﺮ رتبه‌بندی اﻋﺘﺒﺎر ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‌ﮔﺬاری، ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدی را ﻧﻴﺰ رﺗﺒﻪ‌ﺑﻨﺪی ﻣﻲ‌کنند. ﺑﺮ‌اﺳﺎس آﺧﺮﻳﻦ تعریف ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن رتبه‌بندی اوراق‌ﺑﻬﺎدار آﻣﺮﻳﻜﺎ رﺗﺒﻪ بندی اﻋﺘﺒﺎری ﻳﺎ اﺻﻄﻼﺣﺎ Credit Rating ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻧﻈﺮ ﻣﻮﺳﺴﻪ رﺗﺒﻪ بندی در ﻣﻮرد ﻛﻴﻔﻴﺖ اﻋﺘﺒﺎری ﻧﺎﺷﺮ ﻳﺎ ﻳﻚ ﺗﻌﻬﺪ ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در ﻗﺎﻟﺐ ﻳﻚ ﻋﺪد ﻳﺎ ﺣﺮف ﺑﻴﺎن شود. ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دیگر، ﻣﻮﺳﺴﻪ رﺗﺒﻪ‌ﺑﻨﺪی، ﻣﻮﺳﺴﻪ‌ای اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ اﻋﺘﺒﺎری اﻧﺘﺸﺎر دﻫﻨﺪﮔﺎن اوراق ﻗﺮﺿﻪ و سایر روش‌های اﺳﺘﻘﺮاض ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻣﻲ‌دﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺮاﺗﮋی‌ﻫﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ و آﻳﻨﺪه ﺷﺮﻛﺖ، ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد ﻧﺎﺷﺮ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮد را دارد. در این حوزه شركت‌های بزرگی در سطح دنیا فعالیت می‌كنند كه براساس روش‌های كمی و كیفی نسبت به ابعاد مختلف تعهدات مالی بررسی‌های لازم را انجام می‌دهند. به این ترتیب می‌توان این گونه عنوان كرد كه موسسات رتبه‌بندی ریسك‌های مختلفی كه می‌تواند تعهدات ناشر یا اوراق بهادار را متاثر كند محاسبه و لحاظ می‌كنند. به‌عنوان مثال ناشری كه رتبه AAA دریافت می‌كند به این معنی است كه به احتمال بسیار بالایی می‌تواند تعهدات خود را عملی کند.

ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺆﺳﺴﺎت رﺗﺒﻪ‌ﺑﻨﺪی اﻋﺘﺒﺎری در ﺳﺎل 1900 ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر راﻫﻨﻤﺎی اوراق ﺑﻬﺎدار ﺻﻨﻌﺘﻲ و متفرقه ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮد را آﻏﺎز ﻛﺮدند و از آن پس نیز ﻣﻮﺳﺴﻪ‌ﻫﺎی دﻳﮕﺮی ﺑﻪ آن اﻓﺰوده شدند. ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻣﻮﺳﺴﻪ‌ﻫﺎی اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﻧﺪ‌ﭘﻮرز، ﻣﻮدی و ﻓﻴﭻ، از ﻣﻌﺮوف‌ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮﺳﺴﻪ‌ﻫﺎی رتبه‌بندی در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ. با این وجود ﻧﻴﺎز ﺑﻪ راه‌اﻧﺪازی ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﺳساتی از ﻣﺪت‌ﻫﺎ ﭘﻴﺶ در ﻛﺸﻮر اﺣﺴﺎس می‌شد ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه و زمینه‌های همکاری با کشور‌های خارجی در پسابرجام می‌توان بسترهای ﻻزم را ﺑﺮای ﺷﺮوع ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﻳﻦ ﻧﻬﺎدﻫﺎی ﻣﺎﻟﻲ در ﺑﺎزار ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻛﺸﻮر آماده کرد. 

ورود موسسات رتبه‌بندی به ایران
اما در چند روز اخیر زمزمه‌هایی مبنی بر ورود موسسات رتبه‌بندی خارجی به ایران شنیده می‌شود. در همین زمینه محمد‌رضا معتمد، مدیر نظارت بر ناشران بورسی در گفت‌وگویی با «دنیای اقتصاد» این شنیده‌ها را تایید کرد و گفت: درخصوص رتبه‌بندی و مطابق قانون بازار اوراق بهادار هر شرکتی که می‌خواهد این فعالیت را انجام دهد باید مجوز آن را از سازمان بورس و اوراق بهادار دریافت کند، در چند وقت اخیر شخصیت‌های حقوقی از کشور‌های اروپایی و آسیایی این درخواست را داشته و در این زمینه طرح‌ها و پروپوزال‌هایی را نیز ارائه داده‌اند، اما این درخواست‌ها همچنان به‌طور رسمی مورد بررسی قرار نگرفته و فقط در حد چند جلسه گفتمان درخصوص شرایط پذیرش باقی مانده است. 
وی در ادامه درخصوص تاثیر این رتبه‌بندی بر روند بازار سرمایه گفت: اصولا کار شرکت‌های رتبه‌بندی در تمام دنیا ارزیابی ریسک شرکت‌ها است. اگر این اتفاق صورت پذیرد شرکت‌های خارجی به این سطح اطمینان و آگاهی می‌رسند که درکدام شرکت سرمایه‌گذاری انجام دهند. در واقع رتبه‌بندی در دنیا می‌تواند به کاهش ریسک سرمایه‌گذاری و اطمینان بخشی در معاملات کمک شایانی داشته باشد. 

مدیر نظارت بر ناشران بورسی همچنین درخصوص نگاه بلند مدت «سازمان» درخصوص تاسیس این موسسه‌ها در کشور گفت: در حال حاضر سیاست کلی مشخص نیست که ما به چه تعداد موسسه رتبه‌بندی در کشور نیازمندیم، اما در مجموع باید عرض کرد تعداد شرکت‌های رتبه‌بندی که در ایران فعالیت می‌کنند زیاد نخواهد بود و احتمالا با تعداد بسیار محدود فعالیت‌شان را آغاز کنند. 
وی همچنین درخصوص جلب اعتماد سرمایه‌گذار خارجی گفت: اولین مورد در زمینه اعتماد‌سازی در فضای بین‌المللی این است که فعالیت ناشران بازار سرمایه ما به‌گونه‌ای باشد که شفافیت اطلاعات را به حداکثر رسانده و نیاز‌های سرمایه‌گذار خارجی را پاسخ دهد. 
در این زمینه ما باید صورت‌های مالی خود را به سطح استانداردهای جهانی و حداقل ترجمه به دو زبان برسانیم، همچنین شرکت‌ها یکسری از مفاهیم روز بازارهای مالی از قبیل حاکمیت شرکتی، مباحث ارزیابی استاندارد و حسابرسی عملیاتی را باید مد نظر قرار داده و گزارش‌های خود را به گونه‌ای منعکس کنند که اطمینان‌بخشی به سرمایه‌گذار خارجی بدهد. 

الزامات بورس تهران به منظور ورود موسسات رتبه‌بندی 
مصطفی امید قائمی، مدیرعامل پیشین فرابورس ایران نیز در این زمینه به «دنیای‌اقتصاد» گفت: جای خالی این موسسات به وضوح در بازار سرمایه ایران احساس می‌شود. در این میان ورود شرکت‌های رتبه‌بندی از جهات مختلفی قابل بررسی است که یکی از آنها شرایط ویژه اقتصادی کنونی ایران است. تورم بالای سال‌های گذشته باعث شده که ایران نسبت به بسیاری از کشور‌ها نرخ تورم و نرخ بهره بالاتری داشته باشد؛ این یکی از معضلاتی است که باعث عدم ثبات اقتصادی و پیچیده تر شدن شرایط کشور ما نسبت به دیگر کشور‌ها شده و انگیزه ورود شرکت‌های خارجی را تا حدی کمرنگ می‌کند. وی در ادامه افزود: برای اینکه موسسات رتبه‌بندی بتوانند در ایران فعالیت داشته باشند باید استانداردهای بین‌المللی حسابداری رعایت شود. از سوی دیگر تهیه گزارش‌های مالی شفاف و حسابرسی قابل اتکا از مواردی است که رعایت آن در این زمینه ضروری است. 

موضوع دیگری که به‌نظر می‌رسد بسیار مهم است و طی سال‌های اخیر مسدود مانده؛ افشای مناسب اطلاعات مالی در گزارش‌های شرکت‌ها است. در چند سال اخیر به کرات دیده شده که افشای دقیق صورت‌های مالی انجام نمی‌گیرد، با وجود اینکه بسیاری از شرکت‌ها گزارش‌های مالی و حسابرسی معقولی دارند، اما همچنان افشای مناسبی درخصوص صورت‌های مالی آنها انجام نشده است. بسیاری از شرکت‌هایی که هم اکنون در بورس تهران فعال هستند کماکان میزان تسهیلات دریافتی و ذخیره‌های آنها مبهم است و هیچ گونه روشنگری در این زمینه صورت نگرفته است. وی همچنین درخصوص مزیت‌های ورود این موسسات گفت: وجود شرکت‌های رتبه‌بندی کمک شایانی به جذب سرمایه‌گذار خارجی و دریافت تسهیلات مالی بین‌المللی می‌کند. از سوی دیگر این شناخت را به سرمایه‌گذار خارجی می‌دهد تا بهتر بتواند شرکت مورد نظر برای سرمایه‌گذاری را در ایران انتخاب کند. 

امید قائمی در پایان افزود: ﺑﺎ اﻋﻼم رﺗﺒﻪ اﻋﺘﺒﺎری، ﺗﻮان ﻣﺎﻟﻲ و ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺧﺮﻳﺪ و ﺗﻮان ﭘﺮداﺧﺖ اﻗﺴﺎط ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ دﺳت می‌تواند در ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻋﻤﺪه وﺟﻮد داشته باشد به راﺣﺘﻲ ﺑﺮﻃﺮف می‌ﺷﻮد. به‌طور کلی راه‌اندازی موسسات رتبه‌بندی ﻣﺴﺘﻘﻞ در ﺑﺎزار ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ، می‌تواند ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ، ﺷﻔﺎﻓﻴﺖ و اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﻤﻖ بازار ﻛﻤﻚ قابل توجهی ﻛﻨﺪ.