مدیریت شهری پایتخت تصمیم دارد ابرشهر تهران را در ۶ مولفه، به «شهر هوشمند» تبدیل کند و هدفی که برای این تبدیل –از یک کلان‌شهر پرچالش با شهرداری کاملا سنتی به شهر قابل زیست‌ با خدمات الکترونیکی- تعریف کرده، بر «احیای زندگی با کیفیت، شرایط جابه‌جایی بهتر و همچنین افزایش وقت آزاد شهروندان برای پیاده‌روی و تفریح» استوار است. برنامه «تهران هوشمند» قرار است در ۶ بخش شامل «نظام مدیریت شهری و خدمات شهرداری»، «حمل و نقل»، «محیط شهر»، «شهروندان»، «زندگی شهری» و «کسب‌و‌کارها» تحول ایجاد کند. با این حال، وضعیت موجود سرویس‌دهی در مدیریت شهری تهران نشان می‌دهد، برنامه مدیران فعلا در حد نمایش و طرح پروژه پیشرفت دارد به‌طوری که عمده خدماتی که بیشترین ارتباط بین شهرداری و شهروندان را موجب می‌شود به‌صورت سنتی، غیرهوشمند و همراه با مراجعات فیزیکی مکرر متقاضیان سرویس‌ها و خدمات‌ شهری، در اختیار افراد گذاشته می‌شود.

مطالعات مقدماتی در برنامه «تهران هوشمند» که شهرداری انجام داده مشخص می‌کند اگر‌چه در طبقه‌بندی جهانی، تهران هنوز جزو ۳۱ ابرشهر دنیا (شهرهایی با جمعیت بیش از ۱۰ میلیون نفر) نیست و تا سال ۲۰۲۵ میلادی به این جرگه ملحق می‌شود اما با احتساب مجموع جمعیت روز و شب پایتخت (بیش از ۱۱ میلیون نفر) و همچنین چالش‌های ۸گانه شامل «۱۰۵ روز هوای ناسالم، تخریب فضای سبز، بحران آب شرب، بحران زلزله و تاب‌آوری شهر، مشکلات اجتماعی، مصرف بی‌رویه انرژی و استفاده مفرط از خودروی شخصی»، این کلان‌شهر با ترکیب کاملی از چالش‌‌های احتمالی یک ابرشهر در جهان مواجه است. دولت‌های محلی در گروهی از ابرشهرهای اروپایی برای عبور از این چالش‌ها، مسیر «شهر هوشمند» را در پیش گرفته‌اند. در تهران اما، به رغم طرح ایده مربوطه، تحقق آن ابتدا نیازمند تغییر اساسی نگاه و عملکرد مدیریت شهری به‌خصوص در طبقه «صف» -زیرمجموعه‌های شهرداری- است. روز گذشته مهمانان همایش شهرداری تهران، نقشه دسترسی به پایتخت هوشمند را برای مدیران این کلان‌شهر تصویر کردند. توصیه‌های محمدجواد آذری‌جهرمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات و سورنا ستاری معاون علمی و فناوریرئیس‌جمهوری به شهردار تهران برای نحوه اجرای ایده «شهر هوشمند» حاوی ۱۰ پارامتر است. این توصیه‌ها نشان می‌دهد، شرط لازم برای دستیابی به تهران هوشمند از بابت «نیروهای دانشگاهی صاحب ایده و نوآوری» فراهم است اما فضای شهر و ساختار شهرداری هنوز بستر کافی برای این انتقال فاز را ندارد.

وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات روز گذشته در جمع مدیران شهرداری تهران، تنها مصداق قابل ذکر در پایتخت برای شهر هوشمند را وجود «سامانه تلفنی ۱۳۷ دریافت‌کننده مشکلات شهری مردم تهران» عنوان کرد که بیانگر فاصله قابل توجه پایتخت با تعاریف و اهداف یک شهر هوشمند است.

بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» از مصادیق فراوان قابل ذکر برای رویه غیرهوشمند خدمات‌دهی در شهرداری تهران حاکی است: دسترسی محدود و غیرموثر شهروندان به سامانه الکترونیکی اطلاعات طرح تفصیلی تهران سبب شده مالکان و طیف مختلفی از افراد ساکن در تهران (از جمله سازنده‌ها) برای فعالیت‌های ملکی و ساختمانی خود ناچار به مراجعه‌های گسترده و حضور فیزیکی در شهرداری‌های مناطق شوند. پروسه پرداخت انواع عوارض شهری نیز در ظاهر به شکل الکترونیکی و غیرحضوری قابل انجام است اما خلأ امکانات تکمیل‌کننده فرآیند پرداخت و اخذ مفاصاحساب در سامانه الکترونیکی شهرداری، بخش قابل توجهی از شهروندان را به حضور وقت‌گیر در دفاتر خدمات الکترونیک شهر مجبور می‌کند. از طرفی، مطابق آنچه شهردار فعلی تهران پیش‌تر به سرویس‌دهی کاریکاتوری این دفاتر اشاره کرده بود، روال خدمات الکترونیکی در شهرداری به گونه‌ای است که تحت تاثیر عدم برون‌سپاری کامل مسوولیت‌ شهرداری‌های مناطق به این دفاتر، رفت و آمدهای چندمرحله‌ای شهروندان به شهرداری گریزناپذیر است.

شهردار تهران دیروز به شکل سربسته، شرط تحقق شهر هوشمند را هماهنگ شدن همه اجزای شهر و همچنین پیش‌بینی تمهیدات خاص در شهر و شهرداری شامل تولید داده‌ها و اطلاعات شفاف به‌عنوان مقدمه پایتخت هوشمند عنوان کرد و در عین حال گفت: شهر هوشمند باعث شفافیت در سطوح مختلف ارائه خدمت به شهروندان می‌شود که نتیجه مثبت چنین تحولی، انسداد منافذ فساد در شهر خواهد بود. به گزارش «دنیای اقتصاد»، شهرداری تهران در حال حاضر فقط ایده «پایتخت هوشمند» و تعاریف مرتبط با آن را مطرح کرده است اما مطابق آنچه وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات به‌عنوان «حلقه مفقوده» اجرای این ایده می‌گوید، «تراز» سنجش شهر هوشمند هنوز از سوی شهرداری طراحی و تعریف نشده است.

جهرمی روز گذشته با تشریح نقشه دسترسی به «پایتخت هوشمند» در این باره خطاب به شهردار تهران گفت: اولین اقدام برای این منظور، تعریف مجموعه‌ای از شاخص‌های کمی و کیفی برای یک شهر هوشمند است از جمله اینکه، شهرداری در شاخص‌های کلیدی همچون آلودگی هوا، میزان معطلی مردم در شهرداری برای گرفتن انواع مجوز، ابعاد گره‌های ترافیکی و سختی در یافتن فضای پارک خودرو، وضع موجود را با عدد و رقم اعلام عمومی کند و در عین حال افق کمی و کیفی همین شاخص‌ها در یک افق زمانی مشخص با تبدیل شدن تهران به پایتخت هوشمند را نیز برآورد کند. جسارت مدیریت شهری تهران در اعلام ابعاد کمی و کیفی پایتخت هوشمند، به گفته وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، دو دستاورد در جهت تسهیل دسترسی به شهر هوشمند، برای شهر و شهروندان در پی دارد. اول آنکه، به دلیل متعهد شدن شهرداری به بهبود شاخص‌ها ظرف زمان مشخص، اعتماد عمومی به این برنامه و به شهرداری تقویت می‌شود و دوم آنکه، تعریف این «تراز»، در عمل باعث شکل‌گیری «بازار خدمات شهری هوشمند» خواهد شد و یک پیام مثبت به کسب و کارهای نوآورانه و شرکت‌های استارت‌آپی برای تعریف پروژه‌های مختلف برای سرمایه‌گذاری بابت بهبود شاخص‌های شهری تلقی می‌شود. جهرمی علاوه بر این پارامتر، سه نوع هشدار نیز خطاب به مدیریت شهری تهران برای پیشگیری از ورود به مسیر انحرافی در تعقیب هدف شهر هوشمند مطرح کرد.

اولین هشدار به نحوه برخورد شهرداری با نیروی انسانی ماهر برمی‌گردد. هم وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات و هم معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور، از شهردار تهران خواستند از استخدام نیروهای قادر به ارائه خدمات شکل‌دهنده شهر هوشمند خودداری کند. جهرمی  با اشاره به اینکه خلاقیت بزرگترین محرک توسعه در حوزه دیجیتال و فناوری اطلاعات محسوب می‌شود، استخدام نیروهای متخصص در این مسیر را سم کشنده خلاقیت و ایده و یک راه بن‌بست در دستیابی به شهر هوشمند عنوان کرد. وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات همچنین تهران را شهری با معضلات جدی همچون ترافیک، آلودگی با پروسه پیچیده دریافت مجوزهای مختلف از شهرداری توصیف کرد و در مقابل گفت: هوشمندکردن یک اقدام لوکس برای شهر تهران نیست، بلکه یک ضرورت برای پایتخت است.هوشمندسازی خدمات شهری در تهران باعث شفافیت در جایی که به شکل بالقوه مستعد فساد است، می‌شود. این عضو هیات دولت، دومین هشدار خود به شهرداری را در قالب پرهیز از تصدیگری در اجرای برنامه پایتخت هوشمند عنوان کرد و گفت: رویه غلطی شکل گرفته که هر مجموعه‌ای برای ارائه خدمات الکترونیکی به دنبال ایجاد دیتاسنتر و صرف هزینه‌های زائد و کارهای موازی است که البته به اعتبار نفت و عوارض دریافتی از مردم، چنین رویه‌ای وجود دارد.   سومین هشدار متولی فناوری اطلاعات و حوزه دیجیتال در کشور به مدیریت شهری تهران به نوع نگاه شهرداری به برنامه پایتخت هوشمند برمی‌گردد. جهرمی از مدیران شهری تهران خواست نگاه فیزیکی و اداری به این برنامه نداشته باشند و امکان دسترسی آزاد به اطلاعات به‌عنوان یکی از نشانگرهای شهر هوشمند را برای عموم فراهم کنند.

وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در عین حال، دیروز از چالش پنهان بین این وزارتخانه و شهرداری تهران بر سر نصب دکل‌ها و تجهیزات تقویت‌کننده سرعت اینترنت و زیرساخت‌های مربوطه در شهر پرده برداشت که این موضوع نشان می‌دهد تهران در ابتدای مسیر هوشمندسازی، با موانع فکری و فیزیکی روبه‌رو است.مطابق آنچه روز گذشته، جهرمی مطرح کرد که بیشتر نوعی گلایه از عدم همکاری شهرداری نیز بود، در حال حاضر در تهران بین فضای شهری و فضای ارتباطات، ارتباط گنگ و ضدحقوق شهروندی برقرار است. به‌عنوان مثال این وزارتخانه برای توسعه زیرساخت‌های ارتباطاتی در تهران که به فضای زیرسطحی و روسطحی شهر نیاز دارد، با موانعی روبه‌رو است که یکی از آنها ایجاد انحصار برای برخی اپراتورها در یک محیط شهری همچون مترواست. وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات از شهردار تهران خواست مبنای بازتعریف ارتباط بین این دو فضا از ماکزیمم درآمد شهری به ماکزیمم خدمات شهری تغییر پیدا کند.

در گردهمایی دیروز، سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور نیز شرط تحقق پایتخت هوشمند را فراهم شدن «زیست بوم» یا همان فضای شهری مناسب برای تبدیل ایده‌های شهر هوشمند به خدمات شهری مطلوب شهروندان اعلام کرد. سورنا ستاری تصریح کرد: همه امکانات مربوط به قانون حمایت از کسب و کارهای دانش‌بنیان در اختیار شهرداری تهران است. به گزارش «دنیای اقتصاد»، از جمله پارامترهای تضمین‌کننده تحقق برنامه پایتخت هوشمند تغییر نگاه عوامل شهرداری به نوع سرویس‌دهی به شهروندان است که این پارامتر همان «زیست بوم» مورد نیاز شهر هوشمند را شکل می‌دهد. در حال حاضر ضوابط و مقررات سنتی وابسته به مجوزهای کاغذی و مراجعات حضوری کاملا مغایر و ضد یک شهرداری هوشمند و سرویس‌های مجازی است.

شهرداری تهران برای تحقق پایتخت هوشمند باید در حوزه «نظام مدیریت شهری و خدمات شهرداری» بتواند کارکرد واقعی ازدولت الکترونیکی را بروز دهد و از آن مهم‌تر، به ارائه شفاف انواع اطلاعات شهری و همچنین یکپارچه‌سازی خدماتی که توسط سازمان‌های مختلف دولتی و عمومی به شهروندان ارائه می‌شود، اقدام کند. در حوزه‌های «محیط شهر» و «نظام مدیریت شهری و خدمات شهرداری» نیز باید قادر باشد خدمات نوین و هوشمند برای جمع‌آوری پسماندها، بازیافت و همچنین توسعه و نگهداری فضاهای سبز ارائه کند. در حوزه «حمل و نقل» مهم‌ترین اقدام در مسیر شهر هوشمند، ایجاد شبکه حمل و نقل چند وجهی و همچنین وسایل نقلیه غیرموتوری است. در این حوزه، شهرداران موفق جهان در هوشمندسازی شهر خدمات ویژه جابه‌جایی برای مقاصد خاص همچون مراکز تفریحی، ورزشی و حتی اقتصادی ارائه می‌کنند. شهروندان نیز باید بتوانند خلاقیت و ایده‌های خود را بروز دهند و سلامت شهروندان در شهر هوشمند تضمین شود.