گزارشی که بانک مرکزی از روند تغییرات نرخ ارز در بازار آزاد از سال ۱۳۶۶ تا پایان آبان ماه امسال منتشر کرده است نشان می‌دهد که نوسان نرخ دلار نسبت به سایر ارزها از جمله یورو و پوند با رشد بیشتری همراه است. اختلافی که البته به دلیل غالب بودن دلار در سبد ارزی ایران و همچنین شرایط دسترسی به این ارز در شرایط تحریمی تا حدی طبیعی خواهد بود.

این در حالی است که دلار آمریکا از قیمت نزدیک به ۱۰۰ تومانی در سال ۱۳۶۶ به حدود ۴۰۰۰ تومان در روزهای اخیر در سال ۱۳۹۵ رسیده که بیانگر رشد نزدیک به ۳۹۰۰ درصدی این ارز طی ۳۰ سال اخیر است. دلار از سال ۱۳۶۶ تا ابتدای دهه ۱۳۷۰ از ۹۹ تومان به ۱۴۲ تومان رشد قیمت دارد، اما در این دهه نزدیک به ۶۵۰ تومان افزایش یافته و به ۸۰۰ تومان در سال ۱۳۸۰ می‌رسد.

در دهه ۱۳۸۰ که در ابتدای آن ارز تک نرخی می‌شود روند رشد دلار بازهم چندان سریع نیست و تا انتهای این دوره نرخ تا ۳۰۰ تومان رشد کرده و تا ۱۲۰۰ تومان می‌رسد، به عبارتی سال پایانی این دهه آغاز عبور دلار از نرخ ۱۰۰۰ تومان است و قیمت این ارز چهار رقمی می‌شود.

اما دهه ۱۳۹۰ روی دیگر تغییرات دلار است؛ زمانی که این ارز دیگر تک نرخی نیست و حتی سه نرخی شده است. ۱۲۲۶ تومانی پرحاشیه که محمود بهمنی – رئیس کل سابق بانک مرکزی- محاسبه و برای برخی کالاها معرفی کرد، نرخی موجود در مرکز مبادلات ارزی که در جریان نوسانات شدید ارزی در سال ۱۳۹۱ راه‌اندازی شد و نرخی هم در بازار.

قیمت دلار که طی سال‌های ۱۳۶۶ تا ۱۳۹۰ تا ۱۰ برابر افزایش و از ۱۰۰ به ۱۲۰۰ تومان رسیده بود در جریان تحولات و نوسان‌های ارزی ۱۳۹۱ قیمت آن تا ۱۴۰۰ تومان رشد کرده و به طور متوسط به ۲۶۰۰ تومان رسید. این روند ادامه یافت و در سال ۱۳۹۲ و ماه‌های آخر حضور دولت دهم در اداره کشور قیمت‌ها رکوردشکنی کرده و بازار ارز ایران نرخ ۳۰۰۰ تومانی دلار را تجربه می‌کند.

اما در ادامه با تغییر دولت از شدت نوسان بازار ارز از اواخر سال ۱۳۹۲ کاسته شده و متوسط قیمت‌ها در سال ۱۳۹۳ به ۳۲۸۰ تومان رسید که در قیاس با جهش‌های دو سال قبل از آن قابل تامل بود. دلار در سال ۱۳۹۴ هم متوسط نرخ ۳۴۵۰ تومان را تجربه کرد. ایامی که فاصله بین دلار مبادله‌ای و بازار آزاد کاهش یافته و همزمان با احتمال اجرایی شدن برجام و لغو تحریم‌های بین‌المللی و به دنبال آن باز شدن فضا برای گسترش روابط کارگزاری بانک‌ها، بحث یکسان سازی نرخ ارز پررنگ تر از قبل مطرح شد.

تغییرات قیمت دلار در سال جاری هم در دو نیمه  قابل بررسی است. بر اساس آماری که بانک مرکزی از ۹ ماه سال ۱۳۹۵ منتشر کرده، قیمت این ارز در نیمه اول امسال هر چند روندی اغلب رو به رشد را طی کرده است، اما نوسان چشم گیر نیست، به طوریکه از حدود ۳۴۹۳ تومان در فروردین ماه به ۳۵۵۷ تومان در پایان شهریور ماه افزایش یافته که نشانگر رشد حدود ۱۰۰ تومانی نرخ دلار در شش ماه اول سال است.

در نیمه دوم سال که معمولا قیمت‌ها در بازار تحت تاثیر شرایط داخلی و خارجی با نوسان همراه می‌شود، تغییرات به گونه‌ای دیگر رقم خورد و از متوسط ۳۶۴۰ تومان در آبان ماه به بیش از ۴۰۰۰ تومان تا هفته اول دی ماه رسید. این بار بازار ارز ایران قیمت ۴۰۰۰ تومانی دلار را تجربه کرد. همان طوری که در سال ۱۳۸۹ دلار ۱۰۰۰ تومانی، در سال ۱۳۹۱ دلار ۲۰۰۰ تومانی و در سال ۱۳۹۲ هم دلار ۳۰۰۰ تومانی را ثبت کرده بود.

سایر ارزها نیز با اینکه رشد قیمت دارند، اما به طور طبیعی جهش‌ها به اندازه دلار نیست. این در حالی است که یورو  از حدود ۷۹۰ تومان در سال ۱۳۸۱ به حدود ۴۰۳۰ تومان در روزهای اخیر افزایش نرخ داشته که بیانگر رشد حدود ۴۰۰ درصدی قیمت آن در حدود ۱۴ سال گذشته است. در عین حال که پوند هم از سال ۱۳۷۲ تاکنون تا مرز ۱۴۰۰ درصد افزایش قیمت دارد  و از حدود ۳۰۴ به ۴۵۰۰ تومان رسیده است.