هرچند هنوز بورس در وضعیت احیا است، اما کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند در چند ماه آینده با بهبود فضای اقتصادی-سیاسی کشور، رونق نسبی در این بازار شکل بگیرد. این موضوع که با حضور طیف گسترده‌ای از سهامداران همراه خواهد بود، نگرانی از هیجانی شدن رفتار معامله‌گران را افزایش داده است. بر این اساس، «دنیای اقتصاد» در گفت‌وگو با کارشناسان، نشست‌های منظم فعالان با نام «روز تحلیل»، گزارشگری و شفاف‌سازی به موقع شرکت‌ها درباره شایعات و توجه به قواعد معاملاتی را مهم‌ترین راهکارهای جلوگیری از موج‌سواری سهامداران ارزیابی کرده است.

گروه بورس- هدیه لطفی: نوسانات پیاپی در بورس تهران همچنان پابرجاست؛ تقابل دو گروه از سرمایه‌گذاران در دو جناح مختلف خرید و فروش که بعضا به تشکیل صف منجر می‌شود به حرکات سینوسی هر چه بیشتر شاخص کل بورس می‌انجامد و بدین ترتیب نمی‌توان پیش‌بینی دقیقی از روند روزها یا ماه‌های آتی بازار داشت، به‌طوری که روند صعودی حاکم بر بازار که از اواخر هفته گذشته آغاز شده بود کمی خوش‌بینی را میان اهالی بازار سرمایه به وجود آورد که این امید نیز دوام چندانی نداشت و از روز یکشنبه مجددا روند نزولی آرامی در بازار تشکیل شد که روز گذشته نیز دماسنج بازار سهام با کاهش 44 واحدی برای هشتمین روز متوالی در کانال 62 هزار واحدی باقی ماند.

به گزارش «دنیای اقتصاد» با بررسی روند معاملات، تقابل دو نگاه قابل رصد است؛ گروهی خوش‌بین به رفع تحریم‌ها و در نتیجه بهبود وضعیت اقتصادی کشور هستند که با قرار گرفتن در صف‌های خرید باعث تقویت قیمت سهام می‌شوند. در سمت دیگر طیف معامله‌گران، نوسان‌گیران و سهامداران نگران از وضعیت فعلی قرار می‌گیرند که بیشتر به کسب سودهای کوتاه‌مدت علاقه‌مند هستند و بیشترین تاثیر را در شکل گرفتن رفتارهای هیجانی دارند.

این نخستین بار نیست که طی یکی، دو سال اخیر چنین رفتارهای هیجانی باعث افت‌و‌خیزهای شدید در قیمت سهام شده است؛ در واقع، بحث مذاکرات، رفع تحریم‌ها و تبعات بعدی آن، به علت برداشت‌های متفاوتی که از آن وجود دارد، منجر شده تا سیکل معیوبی، یعنی رشد سریع قیمت‌ها و سپس افت آنها که همراه با ورود هیجانی سهامداران حقیقی در زمان صعود و سپس خروج سراسیمه آنها در زمان افت قیمت‌ها است، در بازار سهام کشور شکل بگیرد. در این شرایط، انتظار می‌رود برخی خوش‌بینی‌ها در بازار سهام منجر به ورود سهامداران از طیف‌های مختلف شود و بار دیگر ممکن است موج سواری در بورس تهران به یک پدیده عمومی تبدیل شود که به هیچ عنوان به نفع بازار سهام و داشتن یک روند متعادل نخواهد بود. بنابراین، علاوه بر لزوم نگاه بلندمدت میان سهامداران خرد، محرک‌های دیگری نیز به منظور بهبود وضعیت بورس تهران باید وجود داشته باشد. هرچند در حال حاضر بازار سهام وضعیت به ظاهر متعادلی را سپری می‌کند و به عقیده برخی کارشناسان بازار تازه به تعادل رسیده است، اما برخی اخبار می‌تواند فضای بازار را تغییر داده و نوسانات را تشدید کند؛ همان‌گونه که شاهد بودیم در چند وقت اخیر اخبار مربوط به صنایع مختلف منجر به تشکیل صف خرید و نوسان مثبت در نمادها شد؛ مثلا خبر اخیر مربوط به صنعت خودرو درخصوص اعلام موافقت «پژو» برای همکاری با «ایران خودرو»، نه تنها منجر به نادیده گرفتن گزارش‌های 6 ماهه نامطلوب خودرویی‌ها شد بلکه به افزایش قیمت سهام نمادهای این گروه انجامید. در این شرایط، «دنیای اقتصاد» راهکارهای جلوگیری از نوسانات شدید و هیجانی قیمت‌ها را بررسی کرده است؛ نشست منظم با تحلیلگران تحت عنوان روز تحلیلگران (Analyst day)،گزارشگری به موقع، توجه به قواعد معاملاتی، دقت بالا و همچنین پاسخ به شایعاتی که حول شرکت وجود دارد می‌تواند از هیجانات بکاهد. 

نوسانات بورس در سایه دیده‌بانی اقتصاد  
سید‌روح‌الله حسینی‌مقدم، مدیر نظارت بر شرکت‌های بورس اوراق بهادار تهران معتقد است: شرایط رکود، رونق و نوسان همواره در بازارهای مالی وجود داشته و امتیاز اصلی بازارهای مالی در مقابل سایر بازارهای فیزیکی، حرکت سریع قیمت به سمت قیمت‌های واقعی است تا جایی که حتی در شرایطی که وارد مرحله بهبود یا رونق اقتصادی نشده‌ایم، با توجه به ارزندگی قیمت سهام و اوراق بهادار، مجددا پتانسیل خرید یا تقاضای بالقوه ایجاد می‌شود. از سوی دیگر بازارهای سهام با توجه به حضور طیف‌های مختلف سرمایه‌گذاران و همچنین نگاه آنها به جریان سودآوری آتی شرکت‌ها در سال‌های آینده همواره زودتر به استقبال آن سیکل تجاری می‌روند و همین عامل آنها را به دیده‌بان اقتصاد تبدیل کرده است. 

وی ادامه داد: بازار سرمایه‌ کشور در دو سال گذشته، به‌تبع آشفتگی‌های موجود در بخش واقعی اقتصاد و نچرخیدن درست چرخ صنعت، در شرایط نامساعد به سر می‌برد؛ حتی نهایی شدن مذاکرات در پرونده‌ هسته‌ای، نزدیک شدن به آغاز لغو تحریم‌ها و همچنین در چند وقت اخیر، بسته‌ خروج از رکود دولت نتوانسته به بازار کمک کند.
وی معتقد است در این شرایط قیمت‌ها به شکل قابل ملاحظه‌ای در بسیاری از صنایع و شرکت‌های پراقبال کاهش پیدا کرده است و انتظار می‌رفت با توجه به ارزندگی سهام شرکت‌ها شرایط مناسب تری را در بازار اوراق بهادار شاهد باشیم. البته در تحلیل چرایی کاهش سودآوری شرکت‌ها و کاهش شدید نماگرهای اصلی بورس، کاهش قیمت نفت و کالاها در بازارهای بین‌المللی و تاثیر آن بر سودآوری شرکت‌ها را نادیده نمی‌گیریم، اما آنچه مهم است رفتار سرمایه‌گذاران و تحلیلگران در مواجهه با رویدادهای انتظاری است. 

حسینی مقدم ادامه داد: به هر حال شرکت‌های فعال در بازار سرمایه سال‌ها است که با شرایط سخت تحریم و بالطبع مشکلات فراوان در فروش و تامین مواد اولیه و انتقال نقدینگی دست به گریبان هستند و در کنار اینها تامین مالی گران‌قیمت هم شرایط سختی را برای این شرکت‌ها ایجاد کرده بود، اما بنا است پس از رفع تحریم، شرایط فروش آسان‌تر و تامین مواد اولیه ساده‌تر شود و مراودات بین‌المللی شکل جدیدی به خود بگیرد. وی یک نگرانی که ممکن است در شرایط تغییر روند اتفاق بیفتد را رفتار و واکنش بیش از اندازه سرمایه‌گذاران دانست و گفت: این واکنش‌ها ممکن است موجب ایجاد انحراف در روندهای بازار شود و بازار را در حالت کلی، از رفتار با ثبات و حرفه‌ای دور کند، برای کاهش اثر این هیجانات و واکنش‌های بیش از اندازه باید شرکت‌های پذیرفته شده به‌طور جدی وارد شوند؛ حضور شرکت‌ها در کنترل هیجانات از این حیث اهمیت دارد که آنها در قبال ثروت سهامداران خود به ویژه سهامداران وفادار مسوولیت دارند.
 گزارشگری به موقع و دقت بالا و همچنین پاسخ به شایعاتی که حول شرکت وجود دارد می‌تواند از هیجانات بکاهد. 

روز تحلیلگران
حسینی‌مقدم عامل مهم و تاثیرگذار دیگر را استفاده از نظرات تحلیلگران دانست و گفت: در کنار این، موضوعی که در کشور ما مغفول مانده است ارتباط مستمر شرکت‌ها با جامعه تحلیلگران است؛ شرکت‌ها باید جلسات تخصصی با تحلیلگران و فعالان بازار اوراق بهادار برگزار کنند تا دورنمای فعالیت‌ها و کسب‌وکار خود را پس از تحریم، که آثار آن در سال‌های آینده نمایان می‌شود، تشریح کنند و ریسک‌ها و تهدیدات متصور را برای سرمایه‌گذاران شرح دهند و در کنار آن به مزایای برطرف شدن چالش‌های سخت و نفسگیر اشاره کنند. 

به عقیده این فعال بازار سرمایه، به نظر می‌رسد سرمایه‌گذاران در فضای ذهنی خود هنوز نسبت به آینده‌ شرکت‌های پذیرفته‌شده، چشم‌انداز دقیقی ندارند تا بتوانند به‌سادگی تصمیم بگیرند؛ در شرایطی که قیمت سهام اغلب شرکت‌ها در سطحی است که انگیزه‌های فروش و کاهش بیشتر وجود ندارد. به پیشنهاد حسینی‌مقدم، نشست منظم با تحلیلگران تحت عنوان روز تحلیلگران (Analyst day) از سوی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس در مقطع کنونی که اطلاع‌رسانی درخصوص عملکرد شش‌ماهه‌ آنها صورت گرفته، باید در دستور کار قرار گیرد تا از رفتارهای هیجانی در دو سمت عرضه و تقاضا بکاهد.

 این نشست‌ها علاوه بر آنکه برای جلوگیری از هیجانات در سرمایه‌گذاران نفع دارد برای شرکت‌ها هم مزایای بیشماری دارد؛ به مدیران شرکت‌های برگزارکننده این نشست‌ها کمک می‌کند تا با دریافت نقطه نظرات سرمایه‌گذاران و تحلیلگران درباره شرکت موردنظر، صنعت و متغیرهای کلان اثرگذار ملی و بین‌المللی استراتژی تدوین کنند و برای سرمایه‌گذاران نیز مفید است، زیرا می‌توانند درک بهتری از فرصت‌ها و تهدیدهای پیش روی شرکت پس از تحریم‌ها داشته باشند و این بررسی دیگر منوط به تنها پیش‌بینی ارائه شده شرکت‌ها از طریق کدال نخواهد بود. وی خاطرنشان کرد: باید بپذیریم تحلیلگران بازار سرمایه درک و شناخت بهتری نسبت به آینده اقتصاد بین‌المللی و متغیرهای اثرگذار ملی دارند و از این رو باید به آنها اعتماد کرد.

حسینی‌مقدم توجه به قواعد معاملاتی را از دیگر عوامل مهم دانست که باید مدنظر قرار گیرد و گفت: بورس‌ها در شرایط مختلف قواعد معاملاتی مختلف و متنوعی را استفاده می‌کنند تا علاوه بر کاهش هیجانات، نشاط و شادابی را در معاملات حفظ کنند تا از به‌وجود آمدن بازار یک طرفه جلوگیری شود؛ محدود کردن نوسان قیمت دارایی، اثرات منفی مانند تسری نوسانات را به‌دنبال دارد و موجب می‌شود نوسان یک روز به روزهای دیگر منتقل شود و علاوه بر این با انباشت سفارش‌ها از نقدشوندگی دارایی مالی نیز می‌کاهد. در مجموع می‌شود گفت که شرکت‌ها و بورس‌ها می‌توانند در شرایط کنونی از ایجاد رفتارهای هیجانی بکاهند.

رخوت و بی‌حالی در اقتصاد
اما در این میان برخی کارشناسان و فعالان بازار از جمله شاهین شایان‌آرانی معتقدند که در حال حاضر بازار سرمایه به نقطه تعادل رسیده و نوسانات روزانه 5/ 0 و حتی تا یک درصد نیز نگرانی از رکود یا شعف از آغاز روند صعودی نخواهد داشت و متعاقب آن هیجانی برای فعالان بازار در برندارد. شایان‌آرانی با اشاره به اینکه در حال حاضر کل اقتصاد کشور در حالت رخوت و بی حالی به سر می‌برد، ادامه داد: در شرایط کنونی، رکود و عدم رشد اقتصادی به‌عنوان ابزاری مهم و موثر برای مهار و کاهش تورم و کنترل نرخ ارز شناخته شده است که طی دو سال گذشته دولت از این ابزارها به ناچار استفاده کرد و هزینه‌هایی همچون عدم رشد مناسب را پرداخت کرده و با نوعی ریاضت مالی مواجه شده است که این موضوع مصادف با سایه افکندن تحریم‌ها بر اقتصاد شده که بورس نیز تحت تاثیر همین شرایط دچار نوسان شده است و بالطبع شاخص کل بورس نیز با فضای کل اقتصاد کشور همگام خواهد بود. 

وی در ادامه گفت: همچنان اقتصاد ایران تحت فشارهای تحریمی است، طبیعی است که در چنین شرایطی که حال شرکت‌های بورسی خوب نیست نمی‌توان انتظار رشد آن را داشت مگر آنکه اتفاقی منجر به نتیجه‌ای در اقتصاد شود. این کارشناس بازار، رشد پایدار بورس را در گرو رفع تحریم‌ها، رشد اقتصادی با ثبات و در پی آن رشد سود شرکت‌ها دانست و گفت: هیجانات مقطعی برای بورس خوب نیست و باید برای این رشد منتظر رشد پایدار اقتصاد و خبرهای نتیجه‌گرا از گشایش‌های اقتصادی نظیر انعقاد قرارداد با سرمایه‌گذار خارجی باشیم.
شایان‌آرانی در ادامه تصریح کرد: تا زمانی که قراردادی میان شرکت‌های بورسی و شرکت‌های توانمند خارجی امضا نشود و سرمایه‌ای به شرکت‌ها تزریق نشود نمی‌توان انتظار تغییر پایداری را داشت و هر رشد مثبتی در شاخص بازار سرمایه که از رفت و آمدها شکل بگیرد ناشی از جو روانی و زودگذر است. 

وی در ادامه افزود: چنانچه اکنون نیز تحریم‌ها رفع شود تا یک سال بعد نتیجه و بازدهی برای شرکت‌های فعال در بورس نخواهد داشت و تنها از بُعد روانی تاثیری مثبت در بازار ایجاد خواهد کرد که این مساله نیز به دلیل عدم اطمینان سرمایه‌گذاران به مولفه‌های اصلی اقتصاد و همچنین بنگاه‌ها و شرکت‌های بورسی تاثیری در بازار ایجاد نکرده است. شایان‌آرانی در پایان با اشاره به رکود، بی‌رمقی اقتصاد و نبود نقدینگی کافی، بلاتکلیفی فعالان بازار و تاثیر این مشکلات بر شاخص بورس اظهار کرد: نمی‌توان چشم‌انداز بازار سرمایه را پیش‌بینی کرد. ممکن است شاخص بورس در ماه‌های پایانی امسال با رشد همراه باشد یا حتی منفی‌تر نیز بشود؛ بستگی دارد که چه اتفاقی در انتظار بازار باشد.