بررسی‌ها و آمارهای جدید از معاملات آتی و روند فعالیت سفته‌بازها در روزهای اخیر حکایت از یک سیگنال مهم اما ناامیدکننده از وضعیت بازار نفت در سال 2016 دارد. متاسفانه در بین قیمت‌های پیشنهادی برای این گروه نرخ‌های 15 دلاری برای قراردادهای جدید به چشم می‌خورد که به گفته کارشناسان بلومبرگ این موضوع یک نشانه ناامیدکننده از بروز رکودی چشمگیر در بازار نفت در سال پیش رو است که شرکت‌های سرمایه گذار در حوزه نفت و کشورهای تولیدکننده نفت را تهدید می‌کند.

عدم تعیین سطح تولید مشخص برای تولید اوپک، بازگشت ایران به بازارهای جهانی، انعطاف‌پذیری در تولید نفت خام کشورهایی مانند روسیه، عدم توازن بین عرضه و تقاضا، کاهش نرخ رشد اقتصادی جهان، ورود مجدد نفت شیل به بازار، فعالیت‌های گروه تروریستی داعش در صحنه عرضه نفت، افت تقاضا از سوی کشورهای مصرف‌کننده نفت خام و در نهایت کاهش تقاضای سفته‌بازی نفت از عوامل مهم به وجود آمدن بازار رکودی فعلی محسوب می‌شوند. با وجود بحران و تنش در منطقه غرب آسیا (خاورمیانه) عرضه حال حاضر نفت در جهان 3 میلیون بشکه در روز بیش از میزان عرضه در سال 2011 است. آژانس بین‌المللی انرژی تداوم روند کنونی مازاد عرضه و رکود بازار نفت را همچنان تا سال ٢٠١٦ محتمل دانسته و اعلام کرده دنیا با مازاد عرضه نفت خام مواجه خواهد بود و ذخیره‌سازی‌های این ماده به بالاترین حد خود در ماه‌های پیش رو خواهد رسید و این مساله در کنار کاهش سطح تقاضا شرایط رکودی فعلی بازار را با همین وضع تا سال آینده میلادی (2016) به پیش خواهد برد. به گزارش بلومبرگ در حال حاضر ذخیره‌سازی‌های نفت خام به رکورد سه میلیارد بشکه رسیده که بازارهای جهانی را با آسودگی خیال از احتمال کمبود این ماده مواجه کرده است. در این بین عرضه جهانی نفت خام از ٩٧ میلیون بشکه در روز در ماه اکتبر گذر کرده و در مقایسه با ماه اکتبر سال گذشته، دو میلیون بشکه در روز بیشتر شده است. این مسأله به معنای تشدید عوامل کاهشی بهای نفت در آینده میان مدت است.

با این حال احتمال می‌رود قیمت نزولی نفت سبب شود تا تولید نفت شیل – نفتی که در سال‌های اخیر در تگزاس و داکوتای شمالی با فرآیند‌های آزمایشگاهی به وجود آمده – در سال آینده نیز کاهش یابد اما این کاهش، ماه‌ها بعد رخ خواهد داد و قیمت نفت تا چند ماه نخست سال بعد نیز در سطوح فعلی باقی خواهد ماند. در طرف مقابل به نظر می‌رسد رشد تقاضا در جهان، در سال ٢٠١٦ یک میلیون و ٢١٠ هزار بشکه کاهش پیدا کند. امسال تقاضا روزانه یک میلیون و ٨١٠ هزار بشکه رشد داشت. سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) اخیرا گزارش داده است که میزان ذخایر نفت در جهان از آگوست سال 2010 به بالاترین حد خود رسیده است که دلیل اصلی آن افت تقاضا بوده است. به‌طور مثال کشورهای اروپایی و کشوری مانند چین به دلیل کاهش رشد اقتصادی خود همانند گذشته تقاضای بالایی برای طلای سیاه ندارند. صندوق بین‌المللی پول در پیش‌بینی جدیدی که برای رشد اقتصاد جهانی در سال 2015 منتشر کرد، نرخ پیش‌بینی شده برای رشد را 3/ 0 درصد کاهش داد و رقم 5/ 3 درصد را پیش‌بینی کرده است. این کاهش در پیش‌بینی نرخ رشد به دلیل کاهش سرمایه‌گذاری در خارج از ایالات متحده و افت رشد اقتصادی کشورهایی نظیر روسیه، چین و برزیل بوده است. کاهش در رشد اقتصاد جهانی به میزان قابل ملاحظه‌ای تقاضا برای نفت را کاهش داده است. همچنین در سال 2016 انتظار می‌رود تولید نفت خام از تولیدکنندگان غیر عضو اوپک از جمله روسیه و آمریکا با کاهش روزانه ٦٠٠ هزار بشکه‌ای مواجه شود. همچنین عرضه نفت خام اوپک برای سال ٢٠١٦ حدود ٢٠٠ هزار بشکه در روز افزایش خواهد یافت و به روزانه ٣١ میلیون و ٣٠٠ هزار بشکه خواهد رسید. جفری کری، رئیس پژوهش کالاها در شرکت گلدمن ساکس در این رابطه ضمن اشاره به خطر رسیدن قیمت نفت خام به 20 دلار برای هر بشکه در روز گفت: اگر مقدار تقاضای جهانی زیادتر شود و به حد تعادل برسد با توجه به این میزان عرضه قسمت عمده‌ای از مشکلات حل خواهد شد.

قیمت WTI پس از گذشت 11 سال به پایین ترین مقدار خود یعنی 34 دلار برای هر بشکه در روز رسیده است. در لندن قیمت نفت برنت هم به پایین ترین سطح خود یعنی 36.04 دلار سقوط کرد. کاهش تقاضا برای سوخت گرمایشی به دلیل گرم‌تر بودن نسبی دما در این فصل و کاهش تقاضا برای نفت که از تضعیف شرایط اقتصادی جهان (و همچنین بهبود کارآیی انرژی) ناشی شده، از یک طرف و تصویب رفع ممنوعیت چهل ساله صادرات نفت آمریکا نیز از سوی دیگر سبب تشدید مازاد عرضه کنونی نفت و عدم توازن میان عرضه و تقاضای آن شده و این روند ادامه خواهد داشت.

نفت پشت دروازه بهره آمریکا

همان‌طور که پیش از این نیز در گزارش‌های متعدد بررسی شد بانك مركزي آمريكا نرخ بهره بانکی خود را هرچند اندک اما بالاخره بعد از 9 سال افزايش داد؛ تصميمي كه مي‌تواند باعث تقويت ارزش دلار و به دنبال آن كاهش قيمت كالاهاي اساسي شود. پس از بحران مالی غرب در سال‌های 2008-2009 کاهش در ارزش دلار در مقابل ارزهای دیگر سبب شد در سال‌‌های 2012-2009 سرمایه‌گذاری قابل توجهی در صنعت نفت صورت گیرد و اوراق با نرخ‌های بهره پایین تر در صنعت نفت منتشر شد که این اوراق در شرایط کنونی از اعتبار چندانی برخوردار نیست. در شرایط رکودی بازارهای غربی در آن زمان سرمایه‌داران که بازار نفت را امن تر از بازارهای سهام غربی می‌دیدند، حجم عظیمی از سرمایه‌های خود را وارد بازار نفت خام و فرآورده‌های نفتی کردند. اما در سال 2014 و در هشت ماه نخست سال 2015 اوضاع اقتصادی در برخی کشورها نظیر ایالات متحده آمریکا بهتر از سال 2013 شد.

این به آن معنی است که نقدینگی که در نتیجه سیاست تسهیل مقداری پولی آمریکا در جریان بحران مالی سال‌های 2009-2008 ایجاد شد و به دلیل رکود در بازار سرمایه در آن زمان وارد بازارهایی نظیر بازار نفت شد و منجر به افزایش بی رویه در قیمت این ماده شد، اکنون به واسطه بهبود در وضعیت مالی آمریکا، به محل اصلی خود بازگشته است. این امر را هم می‌توان مهم ترین مساله در کاهش سرمایه‌گذاری‌ها در این کالای اساسی دانست. ادامه تاثیر افزایش 25/ 0واحد درصدی نرخ بهره آمریکا، شکاف روزافزون میان عرضه و تقاضای نفت و بیشتر شدن تعداد دکل‌های حفاری فعال نفت در ایالات متحده موجب شدند تا قیمت نفت مانند وقوع یک بحران مالی به سطح بسیار پایینی افت کند. باید خاطر نشان کرد که تعداد معاملاتی که با نفت زیر 30دلار بسته شده بسیار کم است و با توجه به افزایش 25/ 0 واحد درصدی نرخ بهره، به نظر می‌رسد سرمایه‌گذاری در صنایع دیگر سود بیشتری را به همراه خواهد داشت. اطلاعات حاکی از آن است که سرمایه گذاران حجم زیادی از معاملات سال آتی را با نفت 20 تا 30 دلاری خریداری کرده‌اند. از طرف دیگر با توجه به گزارش فدرال رزرو در سه ماه گذشته ورشکستگی در میان شرکت‌های نفت و گاز آمریکا افزایش یافته است. حداقل 9شرکت گازی و نفتی بیش از دو میلیارد دلار بدهی دارند که آنها را به مرز ورشکستگی می‌رساند.

تحقیقات ناوی داهالی (محقق) و مارتین (پژوهشگر اقتصادی) نشان می‌دهد کاهش قیمت‌ها در محصولات انرژی در مواجهه با سایر کالاها، خسارت‌های قابل توجهی در تولیدات نفت و گاز ایالات متحده بر جا گذاشته است. اگر روند نزولی قیمت نفت ادامه داشته باشد با افزایش نرخ بهره تامین هزینه‌های مالی برای شرکت‌ها بسیار سخت خواهد شد. همچنین محققان اظهار کردند که از زمان اوج استخدام در سال 2014 تاکنون 70هزار شغل از دست رفته است.