بازار جهانی نفت سه ماه پس از آغاز سال ۲۰۱۹، در حال فراموش کردن اتفاقات سال گذشته است. عملکرد هفته گذشته بازار نفت به خوبی نشان‌دهنده وضعیت تازه بازاری است که در ماههای آخر سال گذشته میلادی، تا ۴۰ درصد کاهش قیمت را تجربه کرده بود اما در اوج ناامیدی، بار دیگر مسیر صعود در پیش گرفت. بازگشت شاخص نفت خام برنت به قله ۷۰دلار در جمعه گذشته و به پایان رساندن آخرین روز کاری روی این قیمت در حالی رقم خورد که سه‌شنبه گذشته (دوم آوریل) برنت موفق به لمس این قله شد اما از آن بازگشت. پایداری برنت روی ۷۰ دلار نشان می‌دهد که فعالان بازار نفت مانند سال گذشته میلادی از رشد جهانی اقتصاد ناامید نیستند و به مذاکرات تجاری چین و آمریکا خوش‌بین‌اند. پایبندی بالای اوپک به طرح کاهش تولید که عرضه و تقاضای بازار نفت را در مسیر تعادل قرار داده، دیگر عامل مهم و اثرگذار در بازار نفت است که رشد قیمت‌ها را باعث شده است.
بر‌اساس یک نظرسنجی که توسط موسسه اس‌اند پی گلوبال پلتس انجام شده است؛ تولید اوپک در ماه گذشته به پایین‌ترین سطح در چهار سال گذشته رسیده است. کاهش تولید بیش از اندازه عربستان و افت تولید ناخواسته در ونزوئلا و ایران که با تحریم‌های آمریکا دست و پنجه نرم می‌کنند از مهم‌ترین دلایل کاهش چشمگیر تولید اوپک ارزیابی شده‌اند. ونزوئلا علاوه بر تحریم‌های آمریکا، با مشکلات سیاسی و اقتصادی عمیقی در داخل مواجه است که در نتیجه عملکرد دولت نیکلاس مادورو به‌عنوان میراث‌دار هوگو چاوزایجاد شده است. عوامل یاد شده باعث شدند هر بشکه نفت خام برنت در هفته کاری گذشته رشدی ۵/ ۱ درصدی داشته باشد تا طی یک هفته از قیمت ۳۹/ ۶۹ دلار به ۳۴/ ۷۰ دلار بر بشکه دست پیدا کند. نفت خام آمریکا نیز با وجود نگرانی‌هایی بابت عرضه بیش از حد که پیش از این چشم‌انداز قیمت این نفت شاخص را از نگاه کارشناسان تیره کرده بود، رشد مناسبی را تجربه کرد. هر بشکه نفت خام دبلیو تی‌ای آمریکا، با رشدی حدود ۵ درصد از قیمت ۱۴/ ۶۰ دلار به ۰۸/ ۶۳ دلار بر بشکه رسید. به گزارش بلومبرگ، موقعیت انتظار برای خرید نفت خام در سال جاری، برای ششمین هفته متوالی با رشد همراه بوده که طولانی‌ترین دوره رشد از نوامبر ۲۰۱۷ به شمار می‌رود.
رکورد ۴ساله کاهش تولید اوپک
توافق کاهش تولید اوپک، به‌عنوان موتور محرک رشد ۳۰ درصدی قیمت نفت در سال جدید، در ماه گذشته میلادی (مارس) با عمق بیشتری همراه بوده است. این را تازه‌ترین نظرسنجی اس‌اند پی گلوبال نشان می‌دهد و اگرچه می‌تواند به نتایج رسمی نزدیک باشد، اما تا زمان انتشار گزارش ماهانه تولید از سمت اوپک نمی‌توان آن را قطعی ارزیابی کرد.با این حال طبق آنچه در گزارش اس‌اند پی گلوبال پلتس ذکر شده، عملکرد اوپک در مارس باعث نزدیک شدن بیش از پیش عرضه و تقاضا به یکدیگر شده است. طبق این گزارش که بر اساس داده‌های به دست آمده از یک نظرسنجی تنظیم شده، اوپک در ماه گذشته میلادی تولیداتش را نسبت به فوریه ۵۷۰ هزار بشکه در روز کاهش داده است. این اتفاق در پی تداوم کاهش تولید از سوی عربستان و ونزوئلا رخ داده است. کاهش تولید ناخواسته ایران به علت اعمال تحریم‌های آمریکا نیز در این میزان کاهش اثرگذار بوده است. طبق این گزارش، ۱۴ کشور عضو اوپک، ماه گذشته میلادی در مجموع ۲۳/ ۳۰ میلیون بشکه در روز نفت تولید کرده‌اند که کمترین سطح در چهار سال گذشته است. این میزان کاهش تولید به معنای پایبندی ۱۲۴ درصدی اوپک به توافق کاهش تولید در مارس است که نسبت به پایبندی ۷۹ درصدی در فوریه، رشد چشمگیری را نشان می‌دهد. کشورهای عضو و غیرعضو اوپک در دسامبر ۲۰۱۸ تصمیم گرفتند به منظور پیشگیری از بازگشت مازاد عرضه به بازار جهانی نفت، مجموع تولیداتشان را در شش ماه نخست ۲۰۱۹ روزانه ۲/ ۱ میلیون بشکه کاهش دهند. در این میان عربستان بیشترین نقش را در کاهش تولید داشته است.
طبق گزارش اس‌اند پی گلوبال پلتس، سعودی‌ها که دارنده عنوان بزرگترین تولیدکننده عضو اوپک هستند، در ماه مارس با کاهشی ۲۸۰ هزار بشکه‌ای، ۸۷/ ۹ میلیون بشکه در روز نفت تولید کرده‌اند که کمترین سطح از فوریه ۲۰۱۷ است. این میزان کاهش تولید از سمت عربستان ۴۴۰ هزار بشکه بیش از تعهد تولید ۳۱/ ۱۰ میلیون بشکه‌ای در نظر گرفته شده برای این کشور طبق توافق است و در حالی ادامه دارد که دونالد ترامپ بر افزایش تولید این کشور اصرار دارد تا از رشد قیمت نفت جلوگیری کند. عربستان سعودی سال گذشته میلادی و در آستانه بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران، برای جبران کاهش عرضه نفت این کشور تولیداتش را افزایش داد اما پس از آنکه دولت ترامپ هشت خریدار نفت خام ایران را از تحریم‌ها معاف کرد، با تغییر مسیری جدی، کاهش تولید را در پیش گرفت. عربستان از دسامبر گذشته و پس از آغاز مجدد توافق کاهش تولید؛ مشغول کاستن از سطح تولید روزانه‌اش است و به نظر می‌رسد قصد دارد همچنان به این روند ادامه دهد. آن‌طور که خالد الفالح، وزیر نفت عربستان اعلام کرده؛ مایل است در نشست دو روزه ژوئن که در وین برگزار خواهد شد، تمدید توافق کاهش تولید در نیمه دوم ۲۰۱۹ را شاهد باشد.
بیشترین کاهش تولید ونزوئلا در ۱۶ سال
در حالی‌که کاهش تولید از سمت سعودی‌ها خودخواسته و برای دست یافتن به قیمت‌هایی بالاتر است، در ونزوئلا شدت گرفتن مشکلاتی از قبیل قطع گسترده برق و اعمال تحریم‌های نفتی آمریکا علیه این کشور تولید را با وقفه مواجه کرده است. کاهش تولید نفت ونزوئلا به علت بحران‌های سیاسی و اقتصادی این کشور، بیشترین نقش را در کاهش تولید اخیر اوپک داشته است.ونزوئلا که زمانی سومین تولیدکننده بزرگ اوپک بود، در ماه مارس با ثبت کاهش تولیدی به بزرگی ۷۴۰ هزار بشکه در روز، به رتبه دهم تنزل کرد. در حال‌حاضر تولید نفت ونزوئلا به کمترین سطح طی ۱۶ سال گذشته رسیده است؛ یعنی زمانی‌که یک اعتصاب سراسری درصنعت نفت این کشور در ژانویه ۲۰۰۳ سطح تولید روزانه نفت PDVSA را به ۶۵۰ هزار بشکه در روز کاهش داد.
حالا صنعت نفت این کشور با مشکلی به مراتب بزرگ‌تر از اعتصاب سراسری مواجه است. قطع وسیع برق در ونزوئلا معضلی است که باعث شده تاسیسات فوق‌سنگین نفتی PDVSA خاموش شود. از طرفی تحریم‌های نفتی آمریکا باعث شده است رقیق‌کننده‌هایی که پیش از این از آمریکا وارد این کشور می‌شد، به صنعت نفت این کشور نرسد. این رقیق‌کننده‌ها، به نفت فوق‌سنگین استخراج شده از میادین نفتی ونزوئلا اضافه می‌شد تا قابلیت حرکت در لوله‌های انتقال را داشته باشد. شرکت ملی نفت ونزوئلا همچنین با تحریم‌های بانکی آمریکا مواجه است که نتیجه آن می‌تواند در نهایت وخامت اوضاع تولید نفت در این کشور و کاهش ظرفیت تولید روزانه باشد.
اما مشکلات صنعت نفت ونزوئلا به مواردی که به آنها اشاره شد ختم نمی‌شود. به گزارش رویترز، آمریکا با اعمال تحریم‌های نفتی جدید علیه شرکت ملی نفت ونزوئلا در تلاش است فشار اقتصادی بیشتری بر مادورو وارد کند تا او به نفع خوان گوایدو، رئیس‌جمهور خودخوانده این کشور، از قدرت کناره‌گیری کند. با وجود فشارهای آمریکا و معضلی مانند قطع سراسری برق در ونزوئلا که هر روز ابعاد عمیق‌تری به بحران انسانی در این کشور می‌دهد، مادورو با استفاده از حمایت ارتش نشانه‌ای از کناره‌گیری از قدرت از خود نشان نمی‌دهد. به گزارش رویترز، مایک پنس، معاون دونالد ترامپ روز جمعه اعلام کرد آمریکا با اعمال تحریم‌های تازه بر نفتکش‌های ونزوئلا قصد دارد اقدامی قوی‌تر انجام داده و مسیر ارسال نفت ونزوئلا به کوبا را مسدود کند. این تحریم‌ها از سمت وزارت خزانه‌داری آمریکا بر ۳۴ کشتی تحت مالکیت یا مدیریت شرکت نفت دولتی ونزوئلا و همچنین بر دو شرکت و یککشتی که در فوریه و مارس نفت به کوبا تحویل داده بودند، اعمال می‌شود. استیون منوچین، وزیر خزانه‌داری آمریکا عقیده دارد دولت کوبا با خرید نفت از ونزوئلا به حفظ حکومت مادورو کمک می‌کند بنابراین ضروری است مسیر صادرات نفت کاراکاس به هاوانا مسدود شود. اصرار آمریکا بر مسدود کردن روابط نفتی ونزوئلا و کوبا در حالی است که بیشترین حجم صادرات نفت ونزوئلا به پالایشگران آمریکایی بوده که طی تحریم‌های اعمالی قبلی به صفر رسیده بود.
نقش ایران در بازار نفت
ایران به‌عنوان یکی از بزرگترین تولید‌کنندگان اوپک، نقش اثرگذاری در بازار نفت بازی می‌کند. صادرات ۷/ ۲ میلیون بشکه‌ای نفت و میعانات گازی ایران به بازار جهانی که تا پیش از خروج ترامپ از توافق بین‌المللی برجام ادامه داشت؛ باعث شد تا با بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه صنعت نفت کشورمان، ریسک کاهش عرضه به بازار وارد شده و قیمت‌ها رشد پیدا کنند. نگرانی از خروج نفت ایران از بازار نفت، یکی از موتورهای محرک اصلی رسیدن قیمت نفت به بیش از ۸۶ دلار در اکتبر ۲۰۱۸ بود. این نگرانی در بازه زمانی یاد شده با افزایش تولید عربستان در جهت همکاری با تحریم‌های آمریکا علیه ایران مرتفع شد اما حالا و با اصرار سعودی‌ها به کاهش تولید، بار دیگر سرنوشت عرضه نفت ایران و تمدید معافیت خریداران آن به دغدغه مهم بازار تبدیل شده است.
در شرایطی که عربستان پایبندی بالایی به کاهش تولید دارد، حذف نفت ایران از بازار جهانی می‌تواند منجر به رشد بیشتر قیمت نفت شود، از همین‌رو اگرچه برایان هوک، نماینده ویژه وزارت خارجه آمریکا در امور ایران هفته گذشته بار دیگر بر صفر کردن صادرات نفت ایران به بازار نفت تاکید کرد؛ کارشناسان عقیده دارند آمریکا دست‌کم معافیت نفتی پنج کشور از هشت کشور فعلی را تمدید خواهد کرد. چین، هند، کره‌جنوبی، ژاپن، ترکیه، یونان، ایتالیا و تایوان هشت کشوری هستند که همزمان با اجرای فاز دوم تحریم‌های آمریکا علیه ایران، برای خرید نفت ایران از سایر کشورها مستثنی شدند. به گزارش رویترز، آمریکا به احتمال قوی برای جلب نظر هند و چین و همچنین پیشگیری از رشد بیشتر قیمت‌ها (که باعث نارضایتی چین و هند شده است)، معافیت نفتی این دو کشور را تمدید خواهد کرد. کره‌جنوبی، ژاپن و ترکیه نیز کشورهایی هستند که به احتمال قوی معافیت نفتی آنها تمدید خواهد شد. بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران که از آبان سال گذشته به شکل کامل اجرایی شد، با محدود کردن صادرات نفت خام کشور، افت ناخواسته تولید را به همراه داشته است. به گزارش اس‌اند‌پی گلوبال‌پلتس، تولید روزانه ایران در مارس ۶۹/ ۲ میلیون بشکه در روز تخمین زده شده است. تولید نفت و میعانات گازی ایران در دوران برجام روی ۸/ ۳ میلیون بشکه در روز قرار داشت.
اثرآمریکایی بر بازار نفت
کاهش تولید از سمت کشورهای عضو و غیرعضو اوپک که از سوی برخی اعضا به شکل خودخواسته در جریان است و برخی اعضا نیز (مانند ایران، ونزوئلا، لیبی) به شکل ناخواسته به آن تن داده‌اند در حالی نقشی پررنگ در افزایش قیمت نفت خام داشته که در سوی دیگر امیدواری به نتیجه‌بخش بودن مذاکرات تجاری آمریکا و چین، نوید افزایش تقاضای بیشتر برای نفت خام را می‌دهد. در آخرین ماههای سال گذشته میلادی، با شدت گرفتن جنگ تجاری میان دو غول اقتصادی دنیا که به وضع تعرفه‌های متقابل برای کالاهای تولید دو کشور منجر شد، فعلان بازار نسبت به کند شدن رشد جهانی اقتصاد و در پی آن کاهش تقاضای نفت ابراز نگرانی کردند.
با این حال اخیرا هیات‌های مذاکره‌کننده میان واشنگتن و پکن در حال رفت و آمد هستند تا برای تداوم آتش‌بس تجاری سه ماههای که دو کشور در حال حاضر در آن قرار دارند، راه‌حلی بیابند. به گزارش رویترز، هفته آینده مذاکره‌کنندگان آمریکا و چین، در کنفرانسی ویدئویی بحث‌هایشان را ادامه خواهند داد. در عین حال چنانچه فشار ترامپ بر بانک مرکزی این کشور برای کاهش نرخ بهره اثرگذار باشد، با تضعیف دلار شاهد بهبود معاملات نفت خام و تقویت بیشتر قیمت‌ها خواهیم بود. آمریکا در حال حاضر روزانه ۲/ ۱۲ میلیون بشکه نفت تولید می‌کند که بیشترین سطح تاریخی تولید نفت در این کشور است. افزایش عرضه از سمت آمریکا در حالی یکی از اهرم‌های فشار بر قیمت نفت بود که بررسی‌ها نشان می‌دهند در آینده‌ای نه‌چندان دور، سرعت رشد تولید نفت آمریکا که به شیل وابستگی زیادی دارد، کند خواهد شد. در گزارشی که در همین صفحه به چاپ رسیده است، اطلاعات تکمیلی در رابطه با روند تولید شیل آمریکا ارائه شده است. کند شدن شتاب رشد تولید نفت در آمریکا، خود عاملی برای محدود شدن عرضه و تقویت قیمت‌ها در آینده است. با این حال باید دید واکنش رئیس‌جمهوری آمریکا به بازگشت نفت به قله ۷۰ دلاری چیست و آیا علاقه ترامپ به نفت ارزان بار دیگر باعث مداخله شخصی او در سیاست‌های اوپک خواهد شد؟
