دنیای اقتصاد: بانک مرکزی«نرخ تورم ماهانه» تیرماه سال جاری را منفی 4/ 0 گزارش کرده که این نرخ در 77 ماه گذشته بی‌سابقه بوده است. طبق آمار از سال 69 تاکنون این ششمین بار است که در ظرف زمانی ماهانه، نرخ تورم منفی شده است. همسو با این نرخ، تورم نقطه‌به‌نقطه (رشد شاخص قیمت نسبت به ماه مشابه سال قبل) نیز با ثبت رقم 4/ 12 درصد به کمترین مقدار طی 4 سال و نیم گذشته رسیده است. این روند باعث شد که مسیر افزایش تورم متوسط در خرداد ماه متوقف و مقدار کمی از آن کاسته شود. کارشناسان معتقدند «کاهش نرخ ارز و اثر انتظارات»، «افت قیمتی کالاهای تولیدی» و «اثر نوسانات فصلی» سه دلیل موثر در کاهش نرخ تورم بوده است. طبق آمارها، میانگین نرخ ارز در تیرماه نسبت به ماه قبل یک درصد کاهش یافته و همچنین خوش‌بینی نسبت به تحولات اقتصادی در پساتوافق، تاثیر مثبتی در انتظارات داشته است. از سوی دیگر، تعویق انداختن تقاضای مصرفی، باعث افت عرضه و کنترل قیمت‌ها تولیدی شده است. همچنین نوسانات فصلی از طریق منفی شدن تورم کالاهای خوراکی، اثر قابل‌توجهی در کاهش تورم در تیرماه داشته است. روندی که در تیرماه سال گذشته نیز در گروه خوراکی‌ها، مشاهده شده بود.

دنیای اقتصاد، مجید حیدری: جدیدترین آمار بانک مرکزی در تیرماه سال‌جاری حاکی از آن است که نرخ تورم ماهانه پس از 6 سال و نیم به زیر صفر درصد رسیده و معادل منفی 4/ 0 درصد گزارش شده است. در نتیجه سطح عمومی قیمت‌ها نسبت به ماه قبل کاهش یافته است. همچنین نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه نیز به 2/ 14 درصد رسیده که این مقدار نیز در 4 سال و نیم گذشته بی‌سابقه بوده است. «کاهش نرخ ارز و تغییرانتظارات»، «افت قیمت کالاهای تولیدی» و «اثر نوسانات فصلی» سه عامل موثر در کاهش نرخ تورم بوده است.

تورم ماهانه در تیرماه منفی شد

شاخص بهای مصرف‌کننده معیاری برای تغییرات سطح قیمتی کالا و خدمات بخش مصرف‌کننده است. تغییرات این شاخص در ظرف‌های زمانی، میزان تورم را منعکس می‌کند. «تورم ماهانه» زمانی است که تغییرات شاخص بهای مصرف‌کننده در یک ماه مشخص نسبت به ماه قبل از آن سنجیده شود. براساس آمار بانک مرکزی شاخص بهای مصرف‌کننده در تیرماه سال‌جاری به 7/ 224 واحد رسیده است. این شاخص در خردادماه معادل 5/ 225 واحد ثبت شده و نسبت به ماه قبل کاهش یافته است؛ بنابراین تورم ماهانه «تیرماه سال‌جاری» معادل منفی 4/ 0 درصد ثبت شده است. به بیان دیگر متوسط سطح قیمت کالا و خدمات در تیرماه نسبت به ماه قبل 4/ 0 درصد افت کرده است. مقدار این متغیر در ماه خرداد معادل 7/ 1 درصد گزارش شده بود. کاهش رشد شاخص در تیرماه نسبت به ماه قبل، تورم نقطه‌به‌نقطه را نیز تحت‌تاثیر قرار داد. تورم نقطه‌به‌نقطه، رشد شاخص در ماه مشخص نسبت به مدت مشابه سال قبل را در نظر می‌گیرد. نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه، در تیرماه سال‌جاری به 2/ 14 درصد رسیده، این نرخ در خردادماه معادل 2/ 16 درصد بوده است؛ بنابراین طی یک ماه، 2 واحد درصد از نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه کاسته شده است.

سومین آمار، تورم متوسط یا میانگین است، این متغیر که در فضای عمومی نیز از آن به‌عنوان معیار اصلی تورم، یاد می‌شود، دارای حافظه 24 ماهه است. بر این اساس، تورم متوسط تغییرات شاخص بهای مصرف‌کننده را در 12 ماه منتهی به ماه مشخص نسبت به مدت مشابه سال قبل را در نظر می‌گیرد. براساس آمارها تورم میانگین در تیرماه به 6/ 15 درصد رسیده است. این رقم در ماه قبل نیز همین مقدار گزارش شده بود؛ البته اگر دقت آماری به صدم درصد افزایش دهیم، درمی‌یابیم که از سطح تورم کاسته شده است. به‌طور دقیق‌تر، تورم تیرماه معادل 57/ 15 درصد گزارش شده است، اما تورم خردادماه معادل 62/ 15 درصد ثبت شده بود. در اردیبهشت‌ماه سال‌جاری روند نزولی نرخ تورم پس از 20 ماه، متوقف شده بود. این نرخ در خردادماه افزایش 1/ 0 واحد درصدی را پشت‌سر گذاشت؛ اما در تیرماه، نرخ تورم باز‌هم در مسیر نزولی گام گذاشته و هر چند اندک (معادل 05/ 0 واحد درصد) ولی از سطح آن کاسته شده است.

رکورد نرخ تورم ماهانه و نقطه‌به‌نقطه

منفی شدن تورم ماهانه، باعث شد که یک رکورد جالب در سری زمانی این متغیر رقم بخورد.

 براساس بررسی‌های «دنیای اقتصاد» آخرین بار در بهمن‌ماه سال 87، نرخ تورم ماهانه منفی گزارش شده بود؛ بنابراین تورم ماهانه پس از 6 سال و 5 ماه نوسان بالای مرز صفر، بار دیگر منفی شد. نکته دیگر آنکه، طی بیش از سه دهه گذشته، تعداد ماه‌هایی که تورم منفی را ثبت کردند از تعداد انگشت دو دست کمتر بوده و از ابتدای سال 69 تاکنون 6 بار تورم ماهانه منفی شده است. البته در برخی از دفعات نرخ تورم برای دو یا سه ماه زیر سطح صفر قرار داشت. به‌عنوان مثال در دو ماه نخست زمستان سال 87، تورم منفی گزارش شده بود؛ بنابراین به‌طور کلی از ابتدای سال 69 تا تیرماه سال‌جاری، در 8 ماه تورم ماهانه منفی بوده است. در میان این ماه‌ها، بیشترین کاهش تورم ماهانه در مرداد ماه سال 69 به وقوع پیوسته که نرخ آن معادل منفی 2/ 4 درصد بوده است. به جز این ماه دامنه تورم ماهانه منفی از یک درصد تجاوز نکرده است. (کمترین تورم ماهانه معادل منفی 8/ 0 درصد بوده که این رقم در اردیبهشت سال 84 ثبت شده بود.)

 علاوه‌بر رکورد شکنی تورم ماهانه در تیرماه، تورم نقطه‌به‌نقطه نیز با ثبت رقم 2/ 14 درصد رکورد دیگری برجا گذاشت. طبق آمارها، این نرخ طی 4 سال و نیم سال گذشته کمترین مقدار بوده است، آخرین بار تورم نقطه‌به‌نقطه در آذر 89 (مرحله نخست هدفمندی یارانه‌ها) با ثبت رقم 9/ 12 درصد از مقدار کنونی آن در تیرماه سال‌جاری کمتر بوده است. البته باید تاکید کرد که نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه در میانه سال گذشته، سطح 14 درصدی را لمس کرده بود، در شهریور سال 93، این نرخ با ثبت 4/ 14 درصد کمترین مقدار در سال 93 بود؛ اما پس از آن مسیر تورم نقطه‌به‌نقطه افزایشی شد و وارد سطح 16‌درصد شد. این روند در سه ماه نخست سال‌جاری نیز تداوم داشت که با انتشار آمار جدید در تیرماه، نرخ تورم به سطح 14 درصد بازگشت.

 مقایسه نرخ تورم دو نهاد آماری

به‌طور معمول، دو نهاد «مرکز آمار ایران» و «بانک مرکزی» به‌عنوان منبع آمار تورمی شناخته می‌شوند. مرکز آمار ایران، نرخ تورم ماهانه تیرماه را معادل 2/ 1 درصد و مثبت گزارش کرده بود؛ بنابراین با آمار منفی 4/ 0 درصدی نشان می‌دهد که در آمار ماهانه همسویی بین دو آمار وجود ندارد. همچنین مرکز آمار نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه را در تیرماه معادل 8/ 12 درصد گزارش کرده است، حال آنکه آمار تورم نقطه‌به‌نقطه بانک مرکزی 4/ 1 واحد درصد بیشتر بوده است. در نرخ تورم متوسط این دو گزارش نیز فاصله مشابهی دیده می‌شود. به گزارش مرکز آمار نرخ تورم متوسط در تیرماه معادل 1/ 14 درصد بوده است که نسبت به گزارش بانک مرکزی 5/ 1 واحد درصد کمتر گزارش شده است. به عقیده کارشناسان، تفاوت آمارها این دو نهاد، به‌دلیل انتخاب سبد کالا و خدمات مصرف‌کننده و وزن‌های متفاوت آنها است. به‌عنوان مثال، امکان دارد گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها در گزارش «مرکز آمار» وزن 25 درصدی داشته باشد که این میزان در گزارش «بانک مرکزی» به مقدار بیشتری و معادل 27 درصد در نظر گرفته شده باشد؛ بنابراین تغییرات قیمت مواد خوراکی در بانک مرکزی اثر بیشتری را نسبت به مرکز آمار منعکس می‌کند.

 3 ضلعی موثر در نرخ منفی

شناسایی عوامل موثر در کاهش نرخ تورم در تیرماه نیازمند بررسی آماری دقیق است، اما با بررسی روند سایر متغیرها، می‌توان تا حدودی به این پرسش پاسخ داد. طبق بررسی‌ها، سه عامل کاهش نرخ ارز، افت قیمت کالاهای تولیدی و اثر نوسانات فصلی عوامل موثر در کاهش نرخ تورم بوده است. نرخ ارز: یکی از مهم‌ترین متغیرهای موثر در شاخص بهای مصرف‌کننده، نرخ ارز در بازار آزاد است. اکثر پژوهش‌های انجام شده طی یک دهه گذشته نشان می‌دهد در کوتاه‌مدت نرخ دلار با تورم بیشترین همبستگی را دارد. نرخ ارز از دو کانال اصلی «انتظارات»و «کالاهای مصرفی وارداتی» در تورم اثر می‌گذارد. به‌دلیل آنکه نرخ دلار روزانه تعیین می‌شود و به‌طور معمول توسط عموم جامعه رصد می‌شود، بنابراین تغییرات قیمت ارز می‌تواند به‌عنوان مبنایی از تحولات اقتصادی و شاخص بازار مورد سنجش قرار گیرد؛ پس کاهش دامنه نوسانات نرخ ارز در جهت‌دهی انتظارات تورم نقش قابل ‌توجهی دارد. از سوی دیگر، به‌دلیل پایین نگه داشتن دستوری نرخ دلار در سال‌های گذشته و صرفه اقتصادی واردات نسبت به تولید، بخش قابل‌توجهی از کالاهای مصرفی در بازار، از طریق واردات تامین می‌شود؛ بنابراین با کاهش نرخ ارز، از سطح قیمت این گروه کالاها نیز کاسته می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد میانگین نرخ آزاد دلار در تیرماه معادل 3280 تومان بوده که نسبت به ماه قبل یک درصد کاهش یافته است. این روند با تورم بخش کالایی شاخص بهای مصرف‌کننده همسو بوده و تورم بخش کالا در تیرماه نسبت به ماه قبل 4/ 1‌درصد کاهش یافته است.

 افت قیمت کالاهای تولیدی: یکی دیگر از عوامل موثر در کاهش تورم را می‌توان کاهش تورم بخش تولیدی در ماه‌های گذشته عنوان کرد. در ماه‌های گذشته، رکود حاکم در اقتصاد باعث شده تقاضا برای کالاهای مصرفی کاهش یابد، آمارها نیز نشان می‌دهد در ماه‌های اخیر، بخش قابل‌توجهی از کالاهای تولیدی به جای ورود به بازار روانه انبارها می‌شود. همچنین برخی از مصرف‌کنندگان به‌دلیل پیش‌بینی کاهش قیمت در زمان پساتوافق، تقاضا خود را به تاخیر انداخته‌اند. این موضوع باعث شده که تورم بخش تولید نیز افزایش قابل‌توجهی نداشته باشد. برای بررسی دقیق‌تر این موضوع می‌توان از «شاخص بهای تولید‌کننده بانک مرکزی» استفاده کرد. نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه تولید‌کننده در خردادماه معادل 5/ 7 درصد و در اردیبهشت‌ماه معادل 6 درصد بوده است. همچنین در اکثر ماه‌های سال گذشته نرخ تورم ماهانه تولید‌کننده از یک درصد تجاوز نکرده است. تغییرات شاخص بهای تولید‌کننده با یک وقفه زمانی بر شاخص بهای تولید‌کننده اثر می‌گذارد؛ بنابراین تغییرات محدود قیمت در بخش تولید را می‌توان یکی از عوامل کاهش نرخ تورم تلقی کرد.

 اثر نوسانات فصلی: شاخص بهای مصرف‌کننده از 12 گروه اصلی با وزن‌های متفاوت تشکیل شده است. «خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها» یکی از مهم‌ترین گروه‌های این گزارش است که به تنهایی حدود 3/ 27‌درصد را در اختیار دارد. براساس آمارها در تیرماه، تورم ماهانه این گروه معادل منفی 6/ 2 درصد بوده که نسبت به دیگر گروه‌ها روند متفاوتی داشته است؛ زیرا اکثر گروه‌ها (9 گروه) در تیرماه، تورم ماهانه افزایشی را پشت‌سر گذاشته‌اند، اما به‌نظر می‌رسد، یکی از عوامل منفی بودن این روند علاوه‌بر کاهش قیمت ارز، نوسانات فصلی است. بانک مرکزی پس از انتشار آمار اولیه، آمار تفصیلی را پس از حذف نوسانات فصلی نیز منتشر می‌کند. علت این موضوع، این است که قیمت برخی کالاها و خدمات در مقاطع خاصی از سال با تغییرات مقطعی مواجه می‌شود، ولی در ادامه، مجددا به روند کلی میانگین خود بازمی‌گردد. به این تغییرات قیمت، در اصطلاح نوسانات فصلی گفته می‌شود.

 آمار سال گذشته در تیرماه نیز نشان می‌دهد اثر نوسان فصلی در گروه‌های خوراکی‌ها قابل‌توجه بوده است. به‌نحوی‌که تورم ماهانه گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها در تیرماه سال قبل پس از تعدیل، از 4/ 1 درصد به 5/ 3 درصد افزایش یافته است. این روند در گروه میوه‌های تازه بیشتر محسوس است؛ به‌نحوی‌که تورم ماهانه میوه‌ها در این ماه پس از تعدیل فصلی، از 8/ 0 به 9/ 12 درصد افزایش یافته است. در حال حاضر گروه میوه‌ها، در گزارش‌های خرده‌فروشی بانک مرکزی، یکی از گروه‌های با تورم بالا محسوب می‌شود که در هفته‌های اخیر به‌دلیل نوسانات فصلی از سطح آن کاسته شده است؛ بنابراین این امکان وجود دارد که در تیرماه سال‌جاری نیز مانند تیرماه سال قبل، پس از تعدیل فصلی تورم بخش خوراکی‌ها با افزایش روبه‌رو شده و آمار شاخص کل را تحت‌تاثیر قرار دهد.