هاشم آردم؛ شب گذشته، دونالد ترامپ بدون اعلام قبلی، تحریم‌های تازه‌ای را علیه ایران به اجرا درآورد. این بار صنایع سنگ‌آهن، فولاد، مس و آلومینیوم مورد هدف قرار گرفته است.

ارزش صادرات این صنایع در سال 97، تقریبا 6.5 میلیارد دلار برآورد می‌شود. این میزان از صادرات در حالی رقم خورده است که کشور با سخت‌ترین تحریم‌های مالی تاریخ رو به رو بوده است.

استراتژی حفظ فشار روانی

درست یک سال از خروج یکجانبه ایالات متحده از توافق موسوم به برجام می‌گذرد. پس از این پیمان‌شکنی، تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران دوباره به اجرا درآمد. همانطور که انتظار می‌رفت کشور پس از اعمال تحریم دچار مشکلاتی شد، اما حالا عمده کارشناسان بر این باور هستند که تحریم‌های آمریکا به خودی خود باعث ایجاد این مشکلات نبود. بخش قابل توجهی از دشواری‌هایی که در سپهر اقتصادی ایران پدیدار شد، نشأت گرفته از ضعف زیرساخت‌های کشور در مواجهه با شوک‌های اقتصادی بود.

از همان ابتدا تقریبا مشخص بود که حتی طراحان تحریم چندان به اثربخشی واقعی آن در نیل به اهداف خود امیدوار نبودند. معافیت 8کشور از تحریم نفتی ایران را می‌توان شاهدی برای این ادعا در نظر گرفت.

پس از به اجرا درآمدن مجدد تحریم‌های آمریکا علیه ایران، در فواصل زمانی تقریبا منظم تصمیمات جدیدی درباره برخورد با ایران اعلام شد. قراردادن نام‌های جدید در فهرست تحریمی آمریکا، مصاحبه‌ و اظهارنظرهای منظم درباره عدم تمدید معافیت کشورها از تحریم نفتی و تروریستی خواندن سپاه پاسداران انقلاباسلامی از نمونه‌های این تصمیمات هستند. برخی از این تصمیمات یا پدیده جدیدی نبودند و یا اصولا در جهان واقع اثری نداشتند، اما دولتمردان ایالات متحده حساب ویژه‌ای روی اثر روانی این فرآیند داشتند. حالا نوبت به هدف قرار دادن صنایع معدنی ایران و سخن راندن گاه و بیگاه از جنگ رسیده است. حربه‌‎ای که از نظر کارشناسان درست مانند تصمیمات پیشین آمریکا بیشتر اثر روانی دارد تا اثری واقعی.

ارزیابی اثربخشی تحریم‌های جدید

کارشناسان معتقدند تحریم‌های تازه اثر واقعی محدودی بر صنایع معدنی خواهد داشت. اولا، بر خلاف نفت که مشتریان آن دولت‌ها و شرکت‌های بزرگ و شناخته شده هستند، مشتریان فولاد، مس و آلومینیوم طیف گسترده‌ای را از تجار و شرکت‌های با مقیاس‌های متنوع تشکیل می‌دهند. ثانیا، بخش عمده‌ای از صادرات این محصولات نه از طریق تولیدکنندگان، بلکه به دست تجار و شرکت‌های بازرگانی خصوصی ایرانی انجام می‌شود. ثالثا، عمده خریداران محصولات فلزی و معدنی ایران، کشورهای همسایه هستند و کنترل تجارت از مرز زمینی با این کشورها تقریبا غیرممکن است. رابعا، برخی از این محصولات به دلیل تقاضای بالای داخلی، اصولا قابل صادر کردن نیستند.

گذشته از همه این دلایل، مهمترین لازمه تجارت، که سهولت در نقل و انتقال پولاست، به دلیل تحریم‌های آمریکا در 12 ماه گذشته به طور کلی مختل بوده است و عملا هیچ تحریمی بعد از تحریم سیستم بانکی، پدیده جدیدی به حساب نمی‌آید. در نتیجه می‌توان ادعا کرد که آثار واقعی تحریم‌های جدید، چندان معنادار نخواهد بود.

ناامیدی معماران تحریم از اثربخشی تحریم نفت؟

خبر اجرای تحریم‌های جدید، آن هم به صورت ناگهانی، می‌تواند نشانگر نامیدی آمریکا از اثربخشی تحریم‌های نفتی باشد. طبق وعده‌های جان بولتون، مشاور امنیت ملی آمریکا، پس از اعمال تحریم‌های نفتی و کاهش درآمد ارزی دولتجمهوری اسلامی ایران، حکومت مرکزی باید تا پیش از 22بهمن 97 سقوط می‌کرد.

حالا نه تنها نظام جمهوری اسلامی همچنان پابرجاست بلکه به اذغان منابع بین‌المللی خبری، پس از افت نسبتا شدید درآمدهای نفتی ایران به دلیل اجرای تحریم‌های نفتی، صادرات نفت ایران در ماه‌های اخیر روندی صعودی داشته است. این به معنای آن است که دولت و وزارت نفت آرام آرام مسیرهای دور زدن تحریم‌ها و رساندن نفت خود به بازارهای جهانی را فراگرفته‌اند. حالا دولت آمریکا مجبور است برگ‌های جدیدی برای قمار تحریمی خود ارائه دهد. برگ‌های که از نظر کارشناسان روز به روز محدودتر می‌شوند.

نهایتا به نظر می‌رسد تحریم صنایع معدنی ایران، که پس از نفت و پتروشیمیبزرگترین منبع درآمدی کشور است، نه شدنی است و نه پدیده‌ای جدید است. تنها هدف از اعلام این تحریم حفظ فشار روانی بر افکار عمومی و ناامید کردن مردم از وضع موجود است.