بورس تهران روز گذشته با افت بیش از 400 واحدی و یک پله سقوط سهامداران و معامله‌گران را با رفتاری جدید مواجه ساخت. تالار شیشه‌ای که در سه ماه اخیر با چنین افتی مواجه نشده بود در حالی به سطح 61 هزار واحد رسید که انتظار‌ها درخصوص آغاز روند صعودی همزمان با قطعنامه شورای حکام را یدک می‌کشید. بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد که رفتاربازار سهام این روزها زیر سایه کاهش شدید قیمت نفت و رکود سنگین در بخش‌های مختلف اقتصادی کشور قرار دارد. با این حال فضای کنونی بازار و ابهام در آینده متغیرهای اقتصادی باعث نااطمینانی بی‌واکنشی سهامداران به خبرهای مثبت شده است و تا زمانی که اثر عینی اجرای عملی برجام در اقتصاد کشور مشاهده نشود تحول جدی در بازار سهام تا حدودی دور از انتظار است. 

رکود‌های ریزشی در بورس تهران 
با وجود تمام خبرهای مثبتی که این روزها فضای سیاسی و اقتصادی کشور را احاطه کرده، بورس تهران در رفتاری کاملا متفاوت با افت‌های مکرر نماگر شاخص مواجه می‌شود. در آخرین هفته فصل پاییز، تالار شیشه‌ای در حالی فعالیت خود را آغاز کرد که با افت 413واحدی به سطح 61هزار واحد رسید. بررسی آمار‌ها نشان می‌دهد بعد از افت حدود 700 واحدی شاخص کل در 29 شهریور سال جاری، ریزش روز گذشته دومین افت سنگین شاخص کل است. شاخص بورس تهران که از 22مهر تاکنون سطح 61هزار واحد را به خود ندیده بود در حالی بار دیگر وارد این سطح شد که در 19 روز معاملاتی اخیر بر پله 62 هزار واحد درجا زده است. ارائه تمام این آمارها در کنار افت 3/ 1 درصدی شاخص از ابتدای سال حکایت از شرایط بحرانی در بورس تهران دارد که به‌زعم بسیاری از کارشناسان افت شدید قیمت جهانی نفت در آن بی‌تاثیر نیست. قیمت جهانی نفت که از هفته‌های اخیر دور جدید نزول را آغاز کرده است این روزها به سطح 35 دلار رسیده و همچنان گمانه‌زنی‌ها برای نزول بیشتر را در پی دارد. از سوی دیگر در روزهای اخیر شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به‌منظور بستن پرونده پی‌ام‌دی درخصوص برنامه هسته‌ای ایران قطعنامه‌ای صادر کرد که می‌توان آن را مرحله نهایی رفع تحریم‌های هسته‌ای ایران دانست. با این حال به نظر می‌رسد پارادوکس رفتاری بازار سهام این روزها به گونه‌ای است که عمدتا به خبرهای مثبت حوزه سیاسی به‌خصوص در حوزه بین‌الملل واکنش نشان نمی‌دهد. 

بی‌اعتمادی سهامداران عامل اصلی ریزش
در همین زمینه «دنیای اقتصاد» در گفت‌وگویی با سلمان نصیر‌زاده، تحلیلگر بازار سهام به بررسی رفتارها و واکنش‌های بورس تهران در هفته‌های اخیر می‌پردازد. وی در ابتدا با اشاره به وجود چشم‌انداز مثبت در بلند‌مدت می‌گوید: با حل و فصل مسائل سیاسی در روزهای اخیر سایه بسیاری از تهدیدهای گذشته بر بورس کمرنگ شده و بازار می‌تواند در نگاه بلند‌مدت امیدوار به رفع بسیاری از مشکلات فعلی باشد. با این وجود از بحث قیمت‌های جهانی که همواره به‌عنوان یک وزنه قوی مطرح است نمی‌توان چشم‌پوشی کرد و آثار آن، این روزها در تمام صنایع به‌طور مستقیم و غیر‌مستقیم مشخص است.

نصیرزاده در ادامه گفت: با وجود اینکه طبق رفتار سنتی بازار انتظار‌ها بر این بود که شاخص کل با رشد قابل توجهی در این روزها همراه باشد اما دیده شده که معامله‌گران همچنان نسبت به سرمایه‌گذاری در این بازار مردد بوده و اشتیاقی برای بازگشت مجدد نشان نمی‌دهند. این روزها سیاست‌های چندگانه دولت درخصوص کاهش تورم در یک سال اخیر به همراه کاهش قیمت نفت فضای منفی را ایجاد کرده که منجر به رکود فعلی در بازار شده است. از سوی دیگر این فضای منفی، نااطمینانی را در بازار تشدید کرده و باعث شده که معامله‌گران کمتر به خبرهای سیاسی و بعضا هیجانی واکنش نشان دهند. 

پتانسیل تغییر در P/ E
این کارشناس همچنین درخصوص تغییر مولفه‌های اصلی بازار که موثر بر روند نزولی است بیان کرد: در سال‌های گذشته و همزمان با بحران اقتصاد جهانی بورس تهران شاهد نسبت قیمت به درآمد حدود 3‌واحد بود این در حالی است که این مولفه در شرایط کنونی در سطح 5 واحد قرار گرفته است. با این وجود با کاهش قیمت‌های جهانی در نفت و بسیاری از کالاها و فضای رکودی حاکم در بازار این گمانه‌زنی همچنان وجود دارد که P/ E بازار به رقم‌های کمتری کاهش یافته و جذابیت بیشتری برای خرید ایجاد کند. هرچند نسبت مزبور به‌صورت متوسط تاریخی کمتر از 6 مرتبه بوده اما در فضای رکودی مقادیر کمتری نیز مشاهده شده است.

سه ضلعی تحریک بازار 
وی همچنین عوامل ایجاد تحرک در بازار را در قالب سه ضلع یک مثلث بیان کرد و گفت: اولین عامل، تغییر در نرخ دلار است که باید به نرخ واقعی آن نزدیک شود. بسیاری از صنایع در بحث صادرات و واردات وابسته به تغییر نرخ دلار هستند، اگر دولت بتواند در برنامه‌ای منظم این نرخ را به نرخ واقعی برساند این شرکت‌ها می‌توانند بدون تحمل زیان‌های شدید و هزینه‌های گزاف فعالیت داشته باشند. دومین عامل که می‌تواند فضای بورس را دستخوش تغییر قرار دهد تغییر در نرخ سود بانکی است. در حال حاضر هزینه تمام شده بسیاری از شرکت‌ها بسیار بالاتر از حالت استاندارد است و این عامل باعث تضعیف صورت‌های مالی این شرکت‌ها شده است. تغییر در نرخ سود بانکی باید به گونه‌ای باشد تا بتواند حالت تعادل را در هزینه‌های صنایع و همچنین نقدینگی بانک‌ها ایجاد کند.  سومین عامل که در حوزه بین‌المللی مطرح است قیمت جهانی نفت است که در شرایط کنونی قیمت آن بسیار لغزنده به نظر می‌رسد. برخی از کارشناسان بین‌الملل در روزهای اخیر پیش‌بینی قیمت نفت 20 دلاری را نیزداشته‌اند که در صورت به وقوع پیوستن این مهم، شاهد کسری بودجه در کشور و کاهش درآمد‌های ایران در سال جاری خواهیم بود. با تشریح این سه ضلع به نظر می‌رسد با چشم‌پوشی از روند قیمت نفت جهانی دو عامل دیگر وابسته به تصمیمات دولت است و شفاف‌سازی در برنامه‌های اقتصادی دولت می‌تواند کمک شایانی به بورس و خروج رخوت از آن داشته باشد. وی در انتها بیان کرد: همان‌طور که قبل‌تر گفته شد دید بلند‌مدت بازار همچنان مثبت است. در شرایط فعلی انتظار رخدادی غیر از رفتار کنونی عقلانی به نظر نمی‌رسد و باید تا اجرای عملی برجام منتظر ماند تا رفع تحریم‌ها اثر عینی خود را در اقتصاد کشور نشان دهد. از سوی دیگر برنامه تعیین تکلیف بودجه سال 95 نیز می‌تواند در رفتار بسیاری از صنایع از جمله معدن و پتروشیمی نقش داشته باشد. امید‌ها بر این است که طی ماه‌های آتی شاخص از سطح 60 هزار واحد پایین‌تر نیاید؛ چرا‌که ریزش به کمتر از این سطح می‌تواند شرایط روانی بازار را تحت تاثیر قرار دهد و مسبب خروج بسیاری از سهامداران شود.

افت حجم و ارزش در اولین روز هفته 
 روز گذشته شاخص کل با افت 66/ 0 درصدی به رقم 61هزار و 734 واحد رسید. در همین زمینه شاخص‌های دیگر بازار نیز با روندی نزولی به فعالیت خود پایان دادند تا بورس تهران شاهد یک روز تماما منفی باشد.