رشد شاخص بورس در روز یکشنبه نیز ادامه یافت و در حالی که نماگر اصلی این بازار به میزان ۰۳/ ۲ درصد به پیش رفته بود شاخص هموزن تنها ۸۰/ ۰ درصد رشد کرد. بررسی‌ها حکایت از آن دارد که بازار سهام با قرار گرفتن مجدد بر روی ریل صعود دوباره با خطر انباشت تقاضا در صف‌های خرید روبه‌رو شده که ناشی از به کار بردن دامنه نوسان است. این در حالی که است آن روی سکه به کار‌گیری این قانون بدون پشتوانه علمی، فراهم شدن زمینه برای به وجود آمدن رکود است. تمامی اینها در شرایطی مورد توجه قرار گرفته که روز گذشته مجید عشقی رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار تهران در دیدار با اعضای اتاق بازگانی تهران از قصد سازمان بورس برای باز شدن دامنه نوسان گفته و اظهار امیدواری کرده تا تکلیف این مساله در دو ماه پایانی سال‌جاری مشخص شود. این در حالی است که تاکنون معضل دامنه نوسان مورد توجه همه روسای قبلی سازمان بورس هم بوده، با این حال اقدام عملی برای برداشتن آن انجام نشده است.
تداوم رونق در بورس تهران
بازار سهام در دومین روز هفته همچنان به مسیر صعودی ایجاد شده در روزهای اخیر ادامه داد. در این روز شاخص بورس در حالی به میزان ۲۵هزار واحد رشد کرد که تا همین چند وقت قبل و با رسیدن شاخص کل به محدوده یک‌میلیون و ۲۰۸هزار واحد، بسیاری سقوط بیشتر بورس حتی به محدوده زیر یک‌میلیون واحد را هم امری نامحتمل نمی‌دانستند، با این حال چنین امری محقق نشد و بازار سهام دقیقا از فردای همان روز روندی دیگر را در پیش گرفت. این تغییر روند پس از آن روی داد که وزیر اقتصاد و معاون اول رئیس‌جمهور مجددا بر صحت و سقم وعده‌های قبلی خود در خصوص حمایت از بازار سهام تاکید کردند و قرار بر آن شد که چشم‌پوشی دولت از درآمد ۴۰هزار میلیارد تومانی در سال مالی پیش رو زمینه را برای بهبود اوضاع در بازار سرمایه فراهم کند. نکته مهم این ماجرا این است که بازار سرمایه در حال حاضر از این جهت با افزایش تقاضا مواجه شده که سرمایه‌گذاران حقیقی تا حدودی نسبت به افزایش قیمت خوراک پتروشیمی، پالایشی و هزینه سوخت مواد اولیه برای سایر صنایع، خیالی آسوده دارند. از سویی دیگر به سبب آنکه مقرر شده نرخ تسعیر ارز برای بانک‌ها در سال آتی بر اساس نرخ دلار نیمایی تعیین شود بازار در خصوص آینده صنعت بانکداری نیز تاکنون توانسته نسبت به گذشته خیال جمع باشد. تاثیر خبر یاد شده به حدی بود که در روزهای اخیر نه تنها بازار سهام را مثبت کرد بلکه خطر اعمال مالیات و عوارض بر صادرات شرکت‌های پتروشیمی را که هنوز به تصویب نرسیده به کلی پیش چشم فعالان بازار به‌خصوص سرمایه‌گذاران خُرد کمرنگ کرد. بر این اساس به نظر میآید که اثر دامنه نوسان همچنان در بورس مشاهده می‌شود. بازار سهام که در روزهای منفی بازار شاهد انباشته شدن عرضه در صف‌های فروش بوده حالا کم‌کم به سمت اشباع خرید در چارچوب دامنه مجاز تغییرات قیمت در روزهای معاملاتی پیش می‌رود. با این حال این مساله‌ای نیست که چندان به مذاق کارشناسان بازار سهام خوش بیاید. چراکه انباشته شدن تقاضا در صفوف خرید در واقع آن روی سکه رکود است که با هر بار تضعیف شدن تقاضا در بازار، شانس سر برآوردن دارد و تجربه ماه‌های اخیر نشان داده که می‌تواند منجر به وخامت اوضاع در بازار سرمایه شود.
از سویی دیگر به نظر می‌رسد که بازار همچنان در حال حمایت شدن از سوی فعالان عمده‌تر بازار سهام است. روز گذشته شاخص بورس تهران در حالی به محدوده یک‌میلیون و ۲۸۴هزار واحد رسید که همچنان بسیاری به اختلاف موجود میان رشد شاخص کل بورس با شاخص هموزن به دیده تردید نگاه می‌کنند. بر این اساس طی روز گذشته در حالی دماسنج اصلی بازار سهام رشد ۲درصدی را به ثبت رساند که آمپر نماگر هموزن تنها ۸۰/ ۰درصد از روز قبلش بالاتر رفت. همین امر سبب شده تا برخی از فعالان بازار نسبت به رشد شاخص اطمینان چندانی ندارد و آن را گواهی بر احتمال حمایت دستوری از شاخص کل به حساب بیاورند. این گمان از آن جهت تقویت شده که در ماه‌های اخیر در سخنانی نظیر آنچه که در دیدار رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار با رئیس قوه قضائیه مطرح شد برخی از فعالان حقوقی بازار با استفاده از کدهای حقیقی اقدام به خرید یا فروش سهام می‌کنند تا نحوه تحرکات آن در بازار سهام چندان مورد توجه نباشد.
با این حال چنین تصوری را نمی‌توان در شرایط کنونی راستی‌آزمایی کرد، چرا که در تاریخ فعالیت بورس تهران بارها این اتفاق رخ داده که شاخص کل نسبت به شاخص هموزن عملکردی قوی‌تر یا ضعیف‌تر داشته باشد. چرا که بازار همواره با ترجیحات گوناگون از سوی فعالان آن نگریسته می‌شود و این مساله که در برخی روزها سهام بزرگ‌تر و در برخی دیگر سهام کوچک‌تر موجود در بازار برای فعالان آن جذاب به نظر بیاید امری طبیعی است. از این رو بعید نیست که در روزهای اخیر نیز تحولات بنیادی بازار نظیر آرامش خاطر از نرخ سوخت پتروشیمی‌ها و سایر عواملی که پیش‌تر شرح داده شد، سبب افزایش تقاضا برای نمادهای سنگین وزن در بازار سهام بوده باشد، چرا که اولا نگاهی به نمادهای اثر‌گذار برشاخص حکایت از آن دارد که توجه بازار به سهامی بوده که در روزهای گذشته با تغییرات بنیادی روبه‌رو بوده‌اند و ثانیا بهای دلار در داخل، در کنار چشم‌انداز افزایشی قیمت کامودیتی، سر به کاهش نگذاشته است. مضاف بر آنکه از روز شنبه تا روز یکشنبه نیز ارزش معاملات خرد بیش از ۱۱۰۰میلیارد تومان افزایش یافته و خود این امر نیز می‌تواند عاملی برای تداوم روند صعودی مطابق با انتظارات بنیادی در بازار سهام باشد.
دور دست‌تر از نوک بینی
بر اساس آنچه که گفته شد کاملا واضح است که آخرین قدم دولت در حمایت از بازار سرمایه که در روزهای قبل و پس از سخنان تلویزیونی رئیس‌جمهور مانند گذشته کارگر شده و وضعیت بازار سرمایه فعلا رو به بهبود است. اما آیا نیاز نیست که برای بورس و بهبود شرایط آن در بلندمدت کارهای بیشتری انجام شود؟ بررسی سخنان روز گذشته مجید عشقی در دیدار با اعضای اتاق بازرگانی تهران حکایت از آن دارد که نه تنها جواب این سوال مثبت است بلکه سازمان متبوع او در نظر دارد برای اعمال اصلاحات ریشه‌ای‌تر در بورس کارهای جدی‌تری نیز بکند. بر اساس آنچه که عشقی گفته است: می‌خواهیم به کمک همه ذی‌نفعان به‌ویژه بخش خصوصی عدم‌شفافیت‌‌‌ها را در بازار سرمایه به کمترین حد ممکن برسانیم. وی پیشنهاد کرده که روابط سازمان با اعضای کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق ایران به شکلی هدفمندتر پی گرفته شود. بورس موتور محرک اقتصاد است، بنابراین نمی‌توان آن را به حاشیه برد و به آن بی‌‌‌اعتنایی کرد. امروز همه مردم در این بازار منفعت دارند و در این بین سازمان بورس به تنهایی نمی‌تواند پاسخگوی همه نیازها باشد. با این حال شاید برای یک فعال بازار سرمایه عواید و اولویت چنین کاری چندان قابل درک نباشد. به‌خصوص آنکه در بعضی از موضوعات نظیر اعلام سود سهام ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزارتومانی سهام عدالت در سال ۹۹، رفع انحصار صدور مجوز کارگزاری‌‌‌ها بعد از ۱۲ سال، اذعان به بالا بودن ریسک استفاده از بلاک‌چین و سخنانی نظیر هزینه‌زا نبودن طرح ۱۰بندی وزیر اقتصاد از بورس مسائلی نیستند که به خودی خود برای بازار سهام و سرمایه‌گذاران چندان جذاب باشند.
با این حال او در همین جلسه اظهاراتی داشته که می‌تواند برای بازار سهام و فعالان آن بسیار مثمرثمرتر واقع شود. اینطور که به نظر میآید اگرچه سیاستگذاران بازار سهام در حال حاضر همچنان دل در گرو انجام تدابیر کوتاه‌مدتی دارند با این حال در طول ماه‌های اخیر بیش از گذشته به این نتیجه رسیده‌اند که بازار نیاز به تغییراتی دارد که نیل به آن صرفا با انجام کارهای کوتاه‌مدت میسر نیست. از این رو در همین نشست مسائل مهم‌تری نظیر آینده دامنه نوسان و تعیین فرمول نرخ گاز برای صنایع هم مورد‌توجه فعالان بازار قرار گرفت. همچنین گفته شد که انجام کارهای مطالعاتی برای تعریف شاخص کل و اصلاح آن مورد توجه سازمان بورس قرار گرفته است. آن‌طور که مجید عشقی گفته «شاخصی که به عنوان شاخص کل مطرح می‌شود، در واقع شاخص کل نیست و کلیت بازار را نشان نمی‌‌‌دهد.» چنین سخنی از این جهت حائز اهمیت است که به دلیل اختلاف بالای ارزش شرکت در نمادهای مختلف بازار در عمل مسیر کلی شاخص تحت‌تاثیر تعداد معدودی از نمادها قرار می‌گیرد و از این رو نمی‌توان تاثیر بسیاری از نمادها در طول روز را بر روی دماسنج اصلی بازار مشاهد کرد. این در حالی است که همین شاخص ناکارآمد اثر روانی مهمی بر معاملات بسیاری از نمادهای دیگر دارد.
داستان تکراری اما مهم بورس
بازار سهام نیازمند تصمیمات مهم است. این جمله‌ای است که این روزها هر فعال بازار سهام چه خرد باشد چه کلان چه با تجربه باشد و چه بی‌تجربه به آن اعتقاد پیدا کرده است. تجربه‌های اخیر نشان داده که بورس با این وضعیت فعلی حتی اگر شاخصی رو به رشد و سبزپوش داشته باشد باز هم فرسنگ‌ها با کارآیی فاصله دارد چرا که همچنان در معرض مخاطرات عمده‌ای نظیر دامنه نوسان و حجم مبنا قرار دارد و به سبب عدم‌شفافیت در بعضی از سازوکارها نظیر مشخص نبودن فرآیند بازگشایی‌ها آسیب می‌بیند. همین امر سبب شده تا هم از سوی کارشناسان و هم رسانه‌ها بارها بر این موضوعات تاخته شود و قوانین بدون ریشه علمی حاکم بر روند معاملات سهام مورد سرزنش اشخاص حقیقی و حقوقی مختلف قرار بگیرد.
با این حال این انتقادها در طول دهه‌های قبل هیچ‌گاه به پر رنگی امروز نبوده‌اند. بازار سرمایه در حالی دارد کم‌کم به پایان سال ۱۴۰۰ نزدیک می‌شود که همچنان محدوده تعیین شده برای قیمت سهام موجب می‌شود قیمت‌ها به خوبی برای دارایی‌های معامله شده در این بازار تخصیص نیابند و محدودیت قیمت در عمل بر فشار خرید یا فروش به طور جدی دامن بزند. لازم به ذکر است که قوانین دامنه نوسان و حجم مبنا در هیچ کشوری به جز ایران به شکل یاد شده وجود ندارند و در ایران نیز از سال‌ها قبل به‌رغم انتقاد‌های مکرر روسای سازمان بورس هیچ اقدام موثری برای برداشتن آنها انجام نشده است. روسای سازمان بورس در طول ۲۰ سال اخیر یکی پس از دیگری آمده‌اند و رفته‌اند و بر طبل انتقاد از این قانون کوبیده‌اند بدون آنکه در عمل قدمی موثر برای رهایی بازار سهام از شر دامنه نوسان و حجم مبنا برداشته باشند.
با این حال به نظر می‌رسد که مجید عشقی به عنوان رئیس سازمان بورس در نظر دارد تا بالاخره بازار را به سمت کارآیی بیشتر رهنمون کند و بالاخره از فشار دامنه نوسان بر معاملات بازار سهام بکاهد. البته او در جلسه روز گذشته خود با اعضای اتاق تهران گفته است که پیشنهادهای بورسی‌‌‌ها برای تغییر دامنه نوسان در حال جمع‌بندی است و به سازمان ارسال شده است. به زودی در فرصت مناسب برنامه زمانی این تغییرات به صورت شفاف اعلام و پس از آن اجرا می‌شود. بورس روی دامنه نوسان حساسیت دارد اما حتما تا پایان سال این برنامه را اجرایی می‌‌‌کنیم. همین امر سبب شده تا بسیاری از فعالان حوزه رسانه و فعالان حوزه سرمایه‌گذاری بر این باور باشند که دامنه نوسان تا پایان سال برداشته می‌شود. با این حال با توجه به نوع اشاره او به مساله یاد شده نمی‌توان در خصوص برداشته شدن دامنه نوسان تا آخر سال چندان امیدوار بود.
حالا مشخص نیست که دامنه نوسان قرار است مانند آنچه که در سال ۹۶ و در زمان ریاست شاپور محمدی بر سازمان بورس مطرح شد به شکلی پویا و متناسب با شرایط هر سهم مورد استفاده قرار گیرد یا مانند بسیاری از بازارهای مالی مطرح دنیا تنها محدود به استراحتی موقت در جریان معاملات شود که در مواقع افزایش فراریت قیمت در بازارها استفاده می‌شوند. تجربیات جهانی نشان می‌دهد که در بازارهای سهام یا به عنوان یک مثال ملموس‌تر در بازار رمزارزها نبود دامنه نوسان سبب شده تا در عمل تمامی ریزش‌های تند و تیز قیمت یا افزایش سریع بهای رمزارزها حول یک میانگین متحرک به تعادل برسد. با این حال در بازار سرمایه دامنه نوسان در تمامی دارایی‌ها در عمل تنها توانسته زمینه را برای افزایش یا کاهش ادامه‌دار قیمت فراهم کند و در همین بین تاثیر بسیاری از اخبار مثبت یا منفی را در قیمت‌ها از بین ببرد. این در حالی است که در یک بازار نرمال سرمایه‌گذاران به سبب همین اخبار می‌توانند با افزایش نوسان ارزش اندوخته خود را بیشتر از قبل کنند و سرمایه‌گذاران حقوقی نیز بازده سالانه خود را افزایش دهند. با توجه به تمامی این گفته‌ها به نظر میآید حالا که بازار بر مدار صعود قرار گرفته بهتر است روند بازار که به شکل معقول در جریان است در ماه‌های پیش رو برای باز شدن دامنه نوسان و در نتیجه کاهش اثر روانی و معاملاتی آن بر داد و ستدهای بورس اقدام فوری و البته اصولی صورت گیرد تا از این رهگذر در سال ۱۴۰۱ شاهد بورسی به مراتب بهتر و کارآتر باشیم. البته نباید این نکته مهم را هم از خاطر برد که در صورت چنین نیتی در میان سیاستگذاران کلان بازار سهام حتما باید عوامل دیگری نظیر سازوکار کشف قیمت‌ها و نحوه مداخله و حتی حدود مداخله ناظر بازار بر فرآیند بازگشت نمادهای به تابلوی معاملات مورد توجه قرار گیرد.
در آینه اعداد
در روزی که شاخص کل بورس تهران با رشد ۰۳/ ۲درصدی همراه شد، از ۳۳۶ نماد معامله شده، قیمت پایانی ۲۱۶ سهم (۶۴درصد) مثبت بود و در مقابل ۱۱۰ سهم (۳۳درصد) در سطوح منفی دادوستد شدند. در این بازار ۴۱ نماد (۱۲درصد) صف خریدی به ارزش ۱۳۰میلیارد تومان تشکیل دادند اما در مقابل شاهد شکل‌‌‌گیری صف فروش در ۱۸ نماد بورسی (۵درصد) به ارزش ۹۴میلیارد تومان بودیم. در این روز ارزش معاملات خرد به ۲۵۴۹میلیارد تومان رسید که نسبت به‌روز گذشته افزایش قابل‌توجهی را نشان می‌دهد.
در این روز خالص خرید حقوقی مثبت شد، به طوری که در خلال معاملات روز یاد شده ۱۲۳میلیارد تومان از سوی فعالان خرد بازار سهام از بورس تهران خارج شد. در این روز نمادهای معامله شده در گروه محصولات شیمیایی بیشترین ورود پول حقیقی و نمادهای مربوط به فلزات اساسی بیشترین خروج پول را داشتند. این در حالی است که اثر نمادهای گروه دوم بسیار بیشتر از نمادهای پتروشیمی در شاخص کل دیده می‌شد. اینطور که به نظر میآید بازار سهام در حال حاضر شاهد اختلاف‌نظر حقیقی‌ها و حقوقی‌ها در خصوص ارزندگی صنایع است.
