گردشگران بسیاری غیر از هتل‌های چهار و پنج ستاره به اقامتگاه‌های بوم‌گردی نیز نیاز دارند و محل اقامت خود را از میان این اقامتگاه‌ها و خانه‌های روستایی انتخاب می‌کنند؛ از همین رو توجه به جایگاه، ساختار و استانداردهای این اقامتگاه‌ها دارای اهمیت است. 

به گزارش «دنیای اقتصاد» کارشناسان گردشگری معتقدند توسعه این‌گونه اقامتگاه‌ها که متناسب با محیط طبیعی و بومی است، علاوه بر تنوع بازار عرضه برای گردشگران،‌ موجب ایجاد رقابت نیز می‌شود. به گفته آنها، این اقامتگاه‌ها همچنین در ایجاد اشتغال گردشگری در فضاهای روستایی و کسب درآمد برای روستاییان نقش بسزایی دارند. با این همه تاکنون این بخش مهم از اقامتگاه‌های ایران صاحب تشکل خاصی نشده‌اند و تنها از سوی اقامتگاه‌های زیرمجموعه گروه خوشه‌سار بومی که در این زمینه فعال هستند استانداردهایی تعریف شده و رعایت می‌شود.

البته فعالیت اقامتگاه‌های بوم‌گردی چالش‌ها و مخالفت‌هایی را نیز به همراه داشته و به ویژه هتلداران در بسیاری موارد وجود این اقامتگاه‌ها را در کنار خانه‌مسافرها موجب کسادی بازار خود می‌دانند. این در حالی است که برخی از فعالان هتلداری بین اقامتگاه‌های بومی و خانه‌مسافرها تفاوت قائل می‌شوند و معتقدند ژانر اقامتگاه‌های بومی با فعالیت‌های هتل‌های لوکس متفاوت است و باعث تنوع بازار عرضه گردشگری می‌شود؛ درحالی که خانه مسافرها اغلب به کاهش تعداد مشتریان هتل‌های لوکس می‌انجامد.

خانه‌مسافرها ساماندهی شوند
عضو جامعه هتلداران ایران و مدیرعامل یکی از هتل‌های زنجیره‌ای کشور در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» درباره فعالیت اقامتگاه‌های بوم‌گردی در ایران می‌گوید: «مخاطبان اقامتگاه‌های بوم‌گردی متفاوت از مخاطبان و گردشگران معمولی هستند؛ این گردشگران به قصد اقامت در مکانی سنتی و بومی به سفر می‌روند و به هیچ وجه دنبال هتل 5 ستاره نیستند.» دکتر علی رحیم‌پور تاکید می‌کند: «مساله‌ای که بیش از هر چیز هتلداران را نگران می‌کند نه اقامتگاه‌های بوم‌گردی که خانه‌مسافرهایی هستند که فعالیت‌های غیرمجاز و ساماندهی‌نشده دارند.»

به گفته او، در نشست صنوف مختلف هتلداری که چندی پیش برگزار شد به جای خانه‌مسافرها پیشنهاد استفاده از خانه‌هایی در حوزه جغرافیایی برخی هتل‌های پنج ستاره در زمان پیک سفر و شهرهای گردشگرپذیر به سازمان میراث فرهنگی داده شده. در این طرح مانند بسیاری کشورهای اروپایی، در زمانی که گردشگر زیاد است و ظرفیت هتل‌ها به اتمام رسیده، تعدادی خانه شناسایی‌شده در محدوده‌ای که هتل قرار دارد، تحت نظارت هتل مورد نظر با تمام خدماتی که آن هتل به مسافر می‌دهد و با آرم و امکانات همان هتل به مسافرها اقامت می‌دهند. به این ترتیب اگر این طرح در ایران نیز اجرا شود، از فعالیت خانه‌هایی با نام خانه مسافر که ضربه‌های جدی به بدنه صنعت هتلداری وارد کرده، جلوگیری خواهد شد. این عضو جامعه هتلداران ایران یادآور می‌شود: «در این راستا از خانه مسافرها نباید در زمان‌های کم مسافر استفاده شود تا تخت‌های هتل‌ها خالی نماند و در زمان‌های پرمسافر نیز تنها از خانه مسافرهایی که مجوز دارند و شناسایی شده‌اند باید بهره گرفته شود.» 

 او تاکید می‌کند که در واقع این خانه مسافرها باید ساماندهی شده و زیر نظر تشکل‌های صنفی باشند، در این صورت منعی برای فعالیت آنها وجود ندارد. علاوه بر این، وجود خانه‌مسافرها در بسیاری موارد موجب می‌شود که به ویژه مسافران داخلی از هتل استفاده نکنند؛ این در حالی است که تلاش می‌شود برای استفاده مردم از هتل‌ها فرهنگ‌سازی شود. رحیم‌پور با ذکر مثالی توضیح می‌دهد: «یونان و اسپانیا از جمله کشورهایی هستند که این گونه خانه‌ها را شناسایی و ساماندهی کرده‌اند؛ به گونه‌ای که در ایام پیک سفر به کمک هتل‌ها آمده و مشکل کمبود جا را برطرف می‌کنند و این در راستای ارتقای خدمات هتل‌ها است.» 

او ادامه می‌دهد: «هیچ گونه ضمانتی برای امنیت مسافر در این خانه‌ها که بدون ساماندهی و بدون مجوز فعالیت می‌کنند، وجود ندارد. اماکن نیروی انتظامی به‌خوبی می‌تواند این‌گونه اقامتگاه‌ها را شناسایی و پیگیری کند. در تهران باوجود اینکه فعالیت‌ خانه‌مسافرها از سوی سازمان میراث فرهنگی، غیرقانونی اعلام شده اما همچنان شاهد تبلیغات آزادانه خانه‌های مبله در مناطقی از شهر برای مسافران خارجی هستیم و کسی هم جلوی اینها را نمی‌گیرد.»   این هتلدار ادامه می‌دهد: «سازمان میراث فرهنگی در حال حاضر برای ساماندهی این بخش، نظر بخش غیردولتی و صنوف را خواسته و صنوف تاکید کرده‌اند که در جاهایی که هتل داریم خانه مسافر نباید باشد و در زمان پیک سفر که اتاق کم داریم، این خانه‌ها تحت نظر تشکل‌های صنفی اداره شوند.» به گفته او، در نهایت خواسته ما این است که برای این خانه‌مسافرها استانداردهای خاصی تعریف و اجرایی شود و کیفیت خدمات، امنیت مسافرو هزینه‌هایی که دریافت می‌شود در این استانداردها مدنظر قرار گیرد. 

رحیم‌پور با بیان اینکه تنها در پنج یا 6 استان می‌توان وجود خانه‌مسافر را توجیه کرد، نه در تمام استان‌ها، می‌افزاید: «در تهران، مشهد، شیراز، اصفهان و شهرهای شمالی واقعا نباید خانه مسافرها فعالیت کنند و در صورت نیاز باید ساماندهی شده و در زمان‌های خاصی فعال شوند؛ در حالی که حتی در زمان کم مسافر و خلوت هم فعالیت می‌کنند.» این عضو جامعه هتلداران ایران می‌گوید: «نظارت بر ارائه خدمات خانه‌مسافرها نیز بسیار مهم است و اگر سازمان میراث فرهنگی نمی‌تواند این نظارت را داشته باشد آن را به تشکل‌های صنفی محول کند نه به دولت. ما اعتقاد داریم که اگر در مورد تشکل‌های صنفی ظرفیت‌سازی شود، نظارت، مشاوره و حتی در بسیاری موارد اجرا را می‌توان به آنها سپرد.»

به گفته کارشناسان این حوزه، خانه‌مسافرها به بانک بدهکار نیستند، ‌دغدغه بانکی ندارند، اتاق را به هر قیمتی اجاره می‌دهند، مالیات پرداخت نمی‌کنند؛ در حالی که هتلداران درگیر تمام این مسائل هستند و با وجود فعالیت خانه‌مسافرها به عنوان رقیب، انگیزه‌شان را برای ادامه فعالیت یا سرمایه‌گذاری بیشتر در این حوزه از دست می‌دهند. اغلب فعالان هتلداری مانند رحیم‌پور می‌گویند که با خانه مسافر مشکل ندارند بلکه دغدغه ساماندهی آنها را دارند. 

تفاوت اقامتگاه‌های بوم‌گردی با خانه مسافرها
در همین حال صاحب یکی از اقامتگاه‌های بوم‌گردی کاشان نیز با اشاره به اینکه هر کدام از اشکال اقامتگاه‌ها همچون هتل‌های چهار و پنج ستاره، مسافرخانه‌هاو اقامتگاه‌های بوم‌گردی  مشتریان خود را دارند، به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «اغلب گردشگرانی که به اقامتگاه‌های بوم‌گردی می‌آیند گردشگران کوله‌پشتی هستند که اغلب ارزان سفر می‌کنند و کمتر پیش می‌آید که این دسته از گردشگران خواستار اقامت در هتل‌های چند ستاره باشند، به همین دلیل خللی در کار مراکز اقامتی دیگر از جمله هتل‌ها ایجاد نمی‌کنند.» اکبر رضوانیان بر تفاوت اقامتگاه‌های بوم‌گردی با خانه‌مسافرها تاکید می‌کند و می‌‌گوید: «به رغم تصور غلطی که در میان برخی هتلداران وجود دارد، کارکرد اقامتگاه‌های بومی با خانه‌مسافرها بسیار متفاوت است و نمی‌توان گفت این اقامتگاه‌ها موجب کسادی کار هتل‌های لوکس می‌شوند.»

به گفته این کارآفرین گردشگری، گردشگرانی که به این اقامتگاه‌های بومی می‌آیند اغلب می‌خواهند با زیست بوم هر منطقه آشنا شوند و به همین دلیل هم اقامتگاه‌های بوم‌گردی را انتخاب می‌کنند. رضوانیان اضافه می‌کند: «در مقابل این گروه از گردشگران، گردشگران لوکسی هم هستند که حاضر نیستند در  اقامتگاهی کمتر از پنج ستاره اقامت داشته باشند. به هر حال، هرکدام از انواع مراکز اقامتی دارای استانداردهای خاص خود هستند و گردشگر مطابق با این استانداردها از بین آنها انتخاب می‌کند.»

او تاکید می‌کند که ما تقابلی با هتل‌ها نداریم و کارکرد هتل‌های سنتی و اقامتگاه‌های بوم‌گردی متفاوت از هم هستند. هتل‌های سنتی از استانداردهای خود پیروی می‌کنند و با اینکه احتمالا در خانه‌های قدیمی و سنتی ساخته شده‌اند، چون نام هتل را یدک می‌کشند باید تمام استانداردها را نیز رعایت کنند. 

به گزارش «دنیای اقتصاد» به نظر می‌رسد مشکلاتی که خانه مسافرها برای هتلداران به وجود آورده‌اند متفاوت از ماهیت اقامتگاه‌های بوم‌گردی است. با این‌همه چالش‌هایی که درباره اقامتگاه‌های بوم‌گردی وجود دارد می‌تواند نویدبخش این باشد که این اقامتگاه‌ها در حال به رسمیت شناخته شدن از سوی مخالفان هستند؛ چراکه به صورت منطقی و حرفه‌ای هیچ خللی در فعالیت هتل‌ها ایجاد نمی‌کنند و مانند خانه مسافرها فعالیت غیرمجاز هم ندارند. در همین حال طبیعی است که اشکال مختلف مراکز اقامتی مشتریان خود را داشته باشند و به اعتقاد کارشناسان گردشگری، این موضوع حتی به رقابتی شدن بازار گردشگری کمک خواهد کرد.