کمیته شفافیت شورای شهر تهران ایجاد شفافیت و افزایش نظارت تخصصی مالی بر شرکت‌های زیرمجموعه مدیریت شهری به‌عنوان حیاط‌خلوت شهرداری تهران را هدف اولیه از واگذاری سهام این شرکت‌ها در بازار سرمایه معرفی کرده است. به گزارش «دنیای اقتصاد» پارلمان محلی پایتخت بنا دارد جزئیات طرحی را به تصویب برساند که بر مبنای آن شهرداری تهران ملزم به معرفی سه شرکت تابعه خود تا زمان ارائه لایحه بودجه ۹۹، برای عرضه سهام در فرابورس شود.

از ابتدای استقرار تیم جدید مدیریت شهری در پایتخت (نیمه سال ۹۶ تاکنون)، این طرح دومین تلاش تیم جدید، برای اتصال شهرداری به بازار سرمایه است. پیش از این، در آذرماه سال ۹۶ در قالب طرحی شهرداری بنا داشت تا از ابزارها و مسیرهای نوین بورسی، برای تامین هزینه‌های اداره شهر و افزایش درآمدهای پایدار شهری با هدف توسعه شهر استفاده کند. هرچند این طرح به دلیل تغییرات پی‌در‌پی بدنه تیم مدیریتی تاکنون ناکام مانده است، اما به نظر می‌رسد مدیریت شهری بنا دارد از مسیر جدیدی برای اتصال شهرداری به بازار سرمایه تلاش کند. البته در آزمایش دوم که اخیرا یک فوریت آن به تصویب شورای شهر تهران رسیده، هدف اولیه از اجرای آن از سوی شهرداری، متفاوت از آزمایش نخست تعریف شده است. در قالب این طرح که قرار است شرکت‌های زیرمجموعه شهرداری به بازار سرمایه متصل و سهام آن به مجموعه خارج از شهرداری واگذار شود، یک هدف اولیه و یک هدف ثانویه مشخص شده است.

آن‌طور که طراحان این برنامه عنوان می‌کنند، هدف اولیه، ایجاد شفافیت و افزایش نظارت تخصصی مالی در خانواده شهرداری تهران است. به گفته آنها، دست‌یابی به این هدف، می‌تواند مسیر دسترسی به هدف دوم را که «تامین منابع مالی جدید برای اداره پایتخت» است به نوعی تضمین کند. مطابق با اطلاعات رسمی شهرداری تهران، در حال حاضر، مجموعه شهرداری دارای ۲۲ شرکت وابسته است. البته خانواده شهرداری به این تعداد شرکت محدود نمی‌شود. طبق اطلاعات اعلام شده، تعداد ۸ شرکت مرتبط با شهرداری و ۲۲ سازمان دیگر را نیز باید به آمار خانواده شهرداری تهران اضافه کرد. بررسی‌ها از وضعیت شرکت‌ها و سازمان‌های زیرمجموعه شهرداری تهران طی سال‌های گذشته نشان می‌دهد عملکرد این شرکت‌ها در مسیری خارج از ماموریت و چارچوب اصلی فعالیت‌های تعریف شده برای آنها سبب شده تا شهرداری و بودجه اداره شهر از این محل به دو گرفتاری اصلی دچار شود. گرفتاری اول آن است که شرکت‌ها به حیاط‌خلوت شهرداری بدل شده‌اند. به این معناکه بخشی از اقداماتی که درون مدیریت شهری قرار است متفاوت از مسیر اصلی اتفاق بیفتد، بعضا از طریق این شرکت‌ها پیش می‌رود. گرفتاری دیگر نیز آن است که این شرکت‌ها به جای آنکه با استقلال مالی حرکت کنند و حتی در برخی مراحل در پوشش هزینه‌های شهر به شهرداری تهران کمک کنند، در سال‌های گذشته به گونه‌ای عمل کرده‌اند که غالب آنها برای تامین هزینه‌های خود، به شهرداری وابسته و به نوعی سربار بودجه شهر شده‌اند. به تعبیری دیگر عملکرد آنها از ماموریت اصلی تعریف شده خارج شده است. این در حالی است که به گفته کارشناسان شهری، همان‌طور که از عنوان برخی از شرکت‌ها به نظر می‌رسد، شرکت‌های در مجموعه خانواده شهرداری وجود دارند که علاوه بر ارائه خدمات با کیفیت به مراتب بهتر از وضعیت کنونی، می‌توانند به گونه‌ای عمل کنند که در کسب درآمد و کمک به جریان درآمدی شهرداری به‌عنوان یک عضو مهم نقش بازی کنند. به‌عنوان مثال ماموریت اصلی برخی شرکت‌های زیرمجموعه شهرداری در حوزه سرویس دهی و خدمات دهی در حوزه خدمات و گردشگری تعریف شده است و ظرفیت‌های بالقوه مناسبی برای ارائه این نوع خدمات نیز درون آنها وجود دارد؛ اما در حال حاضر از یکسو کیفیت خدمات‌دهی آن ضعیف و از سوی دیگر از بخشی از ظرفیت خود برای خدمات‌دهی استفاده نمی‌کنند و در عین حال حیات آنها به بودجه مالی شهرداری وابسته است.

با وجود این دوگرفتاری، کمیته شفافیت شورای شهر طرحی را برای حل دو چالش شهرداری در حوزه فعالیت شرکت‌ها، تدوین و برای بررسی و تصویب نهایی در صحن علنی شورا ارائه کرده است. در قالب این طرح، واگذاری شرکت‌های زیرمجموعه شهرداری را در گام نخست و واگذاری سایر موسسات به بازار سرمایه را در گام‌های بعدی پیگیری می‌کند. در گام نخست، قرار است شهرداری به معرفی سه شرکت آماده واگذاری اقدام کند. آن‌طور که بررسی‌های کمیته شفافیت نشان می‌دهد وضعیت چند شرکت زیرمجموعه شهرداری به‌گونه‌ای است که می‌تواند در فاز نخست آماده واگذاری در بازار سرمایه باشد. این طرح دو هدف اولیه و ثانویه را در اجرا دنبال می‌کند. بهاره آروین، رئیس کمیته شفافیت شورای شهر تهران و طراح این طرح عنوان می‌کند که هدف اولیه از تدوین این طرح، ایجاد شفافیت و افزایش نظارت تخصصی مالی در زیرمجموعه شهرداری تهران است تا از این طریق یک نورافکن حیاط‌خلوت شهرداری تهران را روشن کند و پیگیری عملکرد و فعالیت  این شرکت‌ها دقیق و تخصصی شود. البته پیش از این اقدام نیز، یک مسیر برای جمع‌آوری تاریک‌خانه فعالیت‌های مالی و اقتصادی شهرداری طراحی و تدوین شده بود. این مسیر از طریق طراحی یک سامانه تحت عنوان سامانه شفافیت بود. هرچند در قالب این سامانه گام‌های مثبت و روبه جلویی برای ایجاد شفافیت در مجموعه شهرداری تهران برداشته شد اما مقاومت زیاد برخی از واحدهای خانواده شهرداری در ثبت اطلاعات در این سامانه به خصوص اعضایی که بیشترین معاملات اقتصادی اموال و دارایی‌های شهر در حوزه مسوولیت آنها قرار دارد، باعث شده که این مسیر تاکنون آن‌طور که باید امکان نظارت شورا بر عملکرد مالی شهرداری در برخی حوزه‌ها فراهم نکند.

در این سامانه قرار بود، اطلاعات مجموعه دارایی‌های غیرمنقول شهرداری، هر نوع واگذاری دارایی‌های غیرمنقول شهرداری و انواع معاملات و قراردادها و در نهایت اطلاعات پروانه‌های ساختمانی که روزانه در شهر از سوی شهرداری صادر می‌شود به شکل کامل و ساده ثبت و در اختیار تمامی شهروندان قرار بگیرد. اما روش به‌کارگیری این سامانه طی یک‌سال و نیم گذشته حاکی از آن است که برخی اطلاعات به‌صورت ناقص و برخی اطلاعات در مسیرهای تو در تو و پیچیده در سامانه اعلام می‌شود که عملا امکان نظارت نهادهای تخصصی و دسترسی شهروندان عادی به آنها را از بین می‌برد از این رو به نظر می‌رسد هنوز انتظارات اولیه از افزایش نظارت  بر عملکرد مالی شهرداری از این مسیر برآورده نشده است.

کارشناسان شهری معتقدند اقدام اساسی برای افزایش نظارت بر عملکرد مالی شرکت‌ها و سازمان‌های زیرمجموعه شهرداری، عرضه سهام آنها در بازار سرمایه است. چراکه با عرضه سهام شرکت‌های شهرداری در بازار سرمایه، دارایی‌ها، ظرفیت‌ها و فعالیت‌های شرکت‌های شهرداری از سوی نهادهای تخصصی و سهامداران زیر ذره‌بین قرار می‌گیرد. کارشناسان بورسی عنوان می‌کنند: در صورتی که سهام این شرکت در یک مدل صحیح عرضه شود، ورود سهامداران به حوزه فعالیت شرکت‌ها به شکل خودکار باعث شفاف شدن فرآیندهای اقتصادی آنها می‌شود. اگرچه ممکن است در تصور اول، عرضه سهام شرکت‌های زیرمجموعه شهرداری تهران که برخی از آنها در وضعیت زیاندهی قرار گرفته‌اند، جذابیت چندانی برای بخش خصوصی نداشته باشد اما بررسی‌های انجام شده از سوی کمیته شفافیت نشان می‌دهد برخی از این شرکت‌ها که در حال حاضر سودده نیستند اما ظرفیت و پتانسیل دارند که با ایجاد شفافیت در عملکرد مالی آنها، به مرحله سوددهی برسند. آن‌طور که بهاره آروین اعلام کرده است در حال حاضر مدیریت شهری به دنبال خصوصی‌سازی این شرکت‌ها نیست، بلکه هدف اصلی و اولیه آن است که با استفاده از نورافکن بازار سرمایه به سهام عرضه شده این شرکت‌ها، حیاط‌خلوت فعالیت‌ها آن تعطیل و در مقابل حسابرسی دقیق و تخصصی از آنها انجام شود. بررسی‌ها حاکی از آن است که پس از عرضه سهام شرکت‌ها در بازار سرمایه، مطالبه‌گری سهامداران باعث می‌شود ماموریت‌ها و فعالیت‌های انحرافی در برخی شرکت‌ها جمع‌آوری و در نهایت هدف دوم که دسترسی به منابع مالی جدید برای اداره شهر است، محقق شود.

هدف دوم از پیگیری برای تصویب و اجرای این طرح، ورود سرمایه‌گذاران ماهر به شرکت‌ها و باز شدن راه  درآمدی نوین و تامین مالی این شرکت‌ها بدون نیاز به وابستگی به شهرداری تهران است. چراکه مطالبه‌گری سهامداران منجر به استفاده از ظرفیت‌های بالقوه شرکت می‌شود، در نتیجه شرکت خدمات را با کیفیت بهتری عرضه می‌کند و در نهایت از زیان‌دهی خارج می‌شود و بار آنها بر دوش بودجه شهر کاهش پیدا می‌کند.

پارلمان محلی پایتخت در متن پیش‌نویس این طرح با‌عنوان «الزام شهرداری تهران به ارائه لایحه درخصوص عرضه سهام شرکت‌ها، سازمان‌ها و موسسات تابعه در بازار سرمایه» که یک فوریت آن هفته گذشته به تصویب رسیده، آورده است: «به منظور تحقق شفافیت مالی و افزایش نظارت تخصصی بر عملکرد مالی واحدهای تابعه و نیز چابک‌سازی ساختار شهرداری تهران، شهرداری تهران مکلف شده است ظرف حداکثر سه ماه، برنامه‌ عملیاتی اقدامات و زمان‌بندی اجرا برای عرضه سهام شرکت‌ها و موسسات وابسته به شهرداری در بورس و فرابورس را به شورا ارائه کند به‌گونه‌ای که درآمد حاصل از عرضه سهام حداقل سه واحد تابعه را در سرفصل‌های درآمدی بودجه ۹۹ بگنجاند.»

بررسی ابعاد این طرح از سوی کارشناسان خبره بازار سرمایه، ضمن تایید اصل طرح پیشنهادی، حاوی دو هشدار مهم به مدیران شهری پایتخت است. کارشناسان خبره بازار سرمایه اگرچه اصل این طرح را تایید می‌کنند و معتقدند که باید این طرح خیلی زودتر از سوی مدیریت شهری ارائه می‌شد اما عنوان می‌کنند طرح اولیه هنوز به‌صورت کامل و پخته درنیامده و نیاز است در مراحل بعدی به تکمیل این طرح پرداخته شود. این کارشناسان با اشاره به تجربه دولت در این حوزه که در برخی موارد به ناکامی واگذاری سهام شرکت‌ها نیز منتهی شده، عنوان می‌کنند: در حال‌حاضر دو تهدید در مسیر اجرای طرح اتصال خانواده شهرداری به بازار سرمایه وجود دارد.

به گفته کارشناسان بازار سرمایه، اولین تهدید که در این مسیر می‌تواند اهداف طرح را تحت‌الشعاع قرار دهد، به شیوه واگذاری سهام باز می‌گردد. به‌طوری‌که اگر در این مسیر، فقط سهام واگذار شود و مدیریت شرکت در حوزه اختیار و تسلط شهرداری باقی بماند، اهداف اجرای این طرح یعنی افزایش نظارت و شفافیت محقق نمی‌شود چراکه طبق روال گذشته، مدیریت به سبک و سیاق گذشته پیش خواهد رفت. از این رو این کارشناسان پیشنهاد می‌دهند که در فرمول واگذاری سهام، درخصوص نحوه مدیریت شرکت پس از واگذاری تدبیری اندیشیده شود که مشکلات گذشته همچنان پابرجا نباشد. به گفته آنها، مدیریت باید به گونه‌ای باشد که سهامداران بتوانند ایده و مسیرهای صحیح فعالیت در شرکت را پایه‌ریزی کنند. اما تهدید دیگر در این مسیر، چگونگی رفتار شهرداری با شرکت‌ها قبل و بعد از واگذاری است. آنها در این حوزه نیز به تجربه دولت اشاره و عنوان می‌کنند: شرکت‌های دولتی بعد از واگذاری سهام در بازار سرمایه با یک نوع برخورد متفاوت از سوی دولت مواجه شدند. به‌طوری‌که دستگاه‌های دولتی که تمایلی به واگذاری سهام شرکت‌های خود نداشتند پس از واگذاری سهام در بازار سرمایه، رفتار خود را با شرکت‌ها به گونه‌ای تغییر دادند که مسیر سودآوری آنها همچون گذشته نباشد و در جهت تخریب وضعیت فعالیت کردند. همین رفتار سبب شد تا برخی شرکت‌های واگذار شده پس از جدایی از دولت، نتوانند کارنامه موفق گذشته در کسب سود را تکرار کنند. در این میان، کارشناسان مطرح بورسی به شورای شهر تهران به‌عنوان طراح این طرح پیشنهاد می‌دهند پیش از تصویب و نهایی شدن این طرح حیاتی در صحن علنی شورای شهر، تمامی ابعاد و زوایای احتمالی را مورد سنجش قرار دهند تا از این طریق تهدید احتمالی را از مسیر اجرا دور کنند. بررسی‌ها درخصوص وضعیت شرکت‌های شهرداری تهران نشان می‌دهد برخی شرکت‌ها همچون شهروند، شرکت سرمایه‌گذاری شهر سالم، شرکت بهره‌برداری برج میلاد، یا شرکت عمرانی کارکنان شهرداری از جمله شرکت‌هایی است که می‌توانند در فاز نخست برای ورود به بازار سرمایه از سوی شهرداری تهران معرفی شوند.

به گفته کارشناسان بازار سرمایه، برخی از این شرکت‌ها اگرچه در مرحله کنونی، دارای تراز مالی مناسبی نیستند اما می‌توان از طریق ایجاد شفافیت و اعمال نظارت‌های تخصصی مالی، به تدریج از مرحله زیان‌دهی خارج و درآمدهای حاصل از واگذاری آنها به تامین و پوشش هزینه‌های اداره شهر کمک کند. در صورتی که شهرداری بتواند در این مسیر به خوبی حرکت کند می‌تواند به سایر مسیرهای تامین درآمدهای نوین از طریق بازار سرمایه نیز ورود کند تا از این طریق بتواند منابع مالی سالم و پایداری را برای شهر ایجاد کند. چراکه در حال حاضر شهرداری تهران برای حل دو چالش عمده شامل «بدهی‌ها» و «تنگنای مالی برای اجرای پروژه‌های بزرگ اولویت‌دار شهری» به منابع مالی قابل توجهی نیاز دارد.