دیده‌بان سوئیسی کیفیت هوا در جهان که همه‌ساله کشورها، شهرها و پایتخت‌های جهان را براساس میزان شاخص آلودگی هوا رتبه‌بندی می‌کند، پاک‌ترین شهرهای ایران برای تنفس را معرفی کرد. پایگاه بین‌المللی دیده‌بانی آلودگی هوای «ایر ویژوال» که بخشی از شرکت سوئیسی «آی‌کیو اِیر» است، در تازه‌ترین رتبه‌بندی خود در سال ۲۰۱۸ بهترین شهرهای ایران را که دارای پاک‌ترین هوا بوده و از نظر شاخص کیفیت هوا بهترین شهرها برای زندگی محسوب می‌شوند، معرفی کرده است. این شهرها به ترتیب قروه، واقع در استان کردستان، تبریز، سنندج و نهاوند هستند که پاک‌ترین آسمان را در میان شهرهای ایران دارند. در مقابل آلوده‌ترین شهرهای ایران نیز در این گزارش به ترتیب اندیمشک، مشهد، اصفهان و تهران معرفی شدهاند. شاخصی که در این رتبه‌بندی مبنا قرار گرفته، مخرب‌ترین آلاینده هوا یعنی ذرات معلق با قطر کمتر از ۵/ ۲ میکرون است. دیده‌بان سوئیسی کیفیت هوای ۷۳ کشور، ۳ هزار و ۹۵ شهر در این کشورها و ۶۲ پایتخت را بررسی و به شکل جداگانه بر اساس میانگین غلظت ذرات معلق کوچک‌تر از ۵/ ۲ میکرون در طول سال، رتبه‌بندی کرده است. بر اساس این گزارش، آلوده‌ترین پایتخت جهان در سال ۲۰۱۸ شهر دهلی‌نو، پایتخت هند است. در مقابل رتبه پاک‌ترین پایتخت نیز به ولینگتون، پایتخت نیوزیلند اختصاص یافته است. تهران در این گزارش رتبه ۲۳ را در میان ۶۲ پایتخت مورد بررسی از آن خود کرده و در واقع بیست‌وسومین پایتخت آلوده جهان است. طبق این رتبه‌بندی بنگلادش آلوده‌ترین کشور جهان وایسلند پاک‌ترین کشور جهان با بهترین شاخص کیفیت هوا در سال ۲۰۱۸ معرفی شدهاند. بر اساس این گزارش، تهران در سال ۲۰۱۸ ارتقای وضعیت پیدا کرده و میزان میانگین غلظت ذرات معلق آن از ۳۴ در سال ۲۰۱۷ به ۱/ ۲۶ میکروگرم بر مترمکعب کاهش یافته است.
پایگاه بین‌المللی دیده‌بانی آلودگی هوای «ایر ویژوال» در این گزارش شهرها و کشورهایی که آلوده‌ترین هوا را بر مبنای میانگین غلظت ذرات معلق کمتر از ۵/ ۲ میکرون در ۲۰۱۸ داشتند، رتبه‌بندی کرده است. به گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل روزنامه «دنیای اقتصاد» بر اساس این رتبه‌بندی، از میان ۳۰ شهر دارای بدترین هوا در جهان، ۲۲ شهر در هند واقع هستند و همچون سال گذشته دهلی به‌عنوان آلوده‌ترین پایتخت جهان معرفی شده است. در میان شهرهای ایران، نخستین شهری که در این رتبه‌بندی به چشم می‌خورد اندیمشک است که با میانگین ۲/ ۳۹ میکروگرم بر مترمکعبی غلظت ذرات معلق کوچک‌تر از ۵/ ۲ میکرون در سال ۲۰۱۸، در جایگاه ۲۳۰ جهان قرار گرفته است. جالب اینجاست تهران با میانگین ۱/ ۲۶ میکروگرمی ذرات کمتر از ۵/ ۲ میکرون در هر مترمکعب از هوا طی سال ۲۰۱۸، چهارمین آسمان ناپاک ایران را داشت، سطحی که پایتخت ایران را در رده‌بندی آلوده‌ترین شهرهای جهان به رده ۴۷۴ و در رده‌بندی آلوده‌ترین پایتخت‌ها به رده ۲۳ رساند.
ناپاک‌ترین آسمان‌ها در ۲۰۱۸
بخش دیده‌بانی آلودگی هوای شرکت سوئیسی «آی‌کیو اِیر»، برترین شرکت کیفیت هوا در جهان که تکنولوژی‌های پیشگام در این حوزه ارائه می‌کند، تازه‌ترین گزارش آلوده‌ترین شهرهای جهان را برای سال ۲۰۱۸ منتشر کرد. در این گزارش، بر مبنای میانگین غلظت ذرات کمتر از ۵/ ۲ میکرون سال ۲۰۱۸، تعداد ۳ هزار و ۹۵ شهر جهان رتبه‌بندی شدهاند. در این رتبه‌بندی، از داده‌‌های ایستگاه‌های کنترل کیفیت هوای (دولتی، خصوصی و نهادی) استفاده شده است. بر اساس یافته‌های این گزارش، در ۲۰۱۸ حدود ۶۴ درصد از شهرهای جهان، از سطح مجاز سالانه ذرات آلاینده (یا ذرات کمتر از ۵/ ۲ میکرون) تعیین‌شده توسط «سازمان تجارت جهانی» تجاوزکردند. سهم شهرهای تجاوز‌کننده از استاندارد آلایندگی در خاورمیانه و آفریقا ۱۰۰ درصد، جنوب آسیا ۹۹درصد، جنوب‌شرقی آسیا ۹۵ درصد و در شرق آسیا ۸۹ درصد بود. با توجه به اینکه بسیاری از شهرها فاقد اطلاعات به‌روز کیفیت هوا هستند، به نظر می‌رسد تعداد شهرهای متجاوز از سطح مجاز ذرات کمتر از ۵/ ۲میکرون بیشتر باشد. در رتبه‌بندی آلوده‌ترین آسمان‌های جهان که بر مبنای میانگین غلظت ذرات کمتر از ۵/ ۲میکرون سال ۲۰۱۸ تهیه شده است، شهرهای آسیایی رده‌های ابتدایی را قبضه کرده‌‌اند. تمام ۵۰ شهر نخست تنها از چهار کشور هند، چین، پاکستان و بنگلادش هستند (پاکستان و بنگلادش در مجموع دارای سه سهم از ۵۰ شهر). در میان ۳۰ شهری که بالاترین آلودگی هوا را در ۲۰۱۸ داشتند نیز ۲۲ شهر در هند واقع هستند. شهر گوروگرام، قطب تکنولوژی واقع در جنوب‌غربی دهلی که شرکت‌های بین‌المللی همچون «اوبر» و «تریپ‌ادوایزر» در آن شعبه دارند، با میانگین ۱۳۵ میکروگرمی ذرات کمتر از ۵/ ۲ میکرون در هر متر مکعب، آلوده‌ترین شهر جهان در ۲۰۱۸ لقب گرفت. رده دوم نیز متعلق به شهر قاضی‌آباد هند با میانگین ۲/ ۱۳۵ میکروگرمی است. فیصل‌آباد با میانگین ۱۳۰ میکروگرمی سومین آسمان آلوده جهان را در ۲۰۱۸ داشت، تا پاکستان نیز سهمی در سه شهر نخست داشته باشد. لاهور پاکستان در رده ۱۰، دهلی (پایتخت هند) در رده ۱۱ و داکا (پایتخت بنگلادش) در رده ۱۷ شهرهای شناخته شده‌ای هستند که در بالای این رتبه‌بندی قرار دارند. در این رابطه، چین تنها کشور دیگری است که در میان ۳۰ شهر آلوده جهان سهم دارد (۵ شهر).
آمار آلودگی هوای شهرهای ایران نیز جالب‌توجه است. در این رتبه‌بندی، اولین شهر ایرانی، اندیمشک خوزستان است که با میانگین ۲/ ۳۹ میکروگرم ذرات کمتر از ۵/ ۲ میکرون در یک متر مکعب هوا، در جایگاه ۲۳۰ آلوده‌ترین شهرهای جهان در ۲۰۱۸ قرار گرفته است. مشهد با میانگین ۶/ ۳۰ و اصفهان با میانگین ۶/ ۲۷ نیز به ترتیب دومین و سومین شهر آلوده ایران در ۲۰۱۸ بودند. بر خلاف تصورات، تهران اما با میانگین ۱/ ۲۶ میکروگرمی، در رده چهارم آلوده‌ترین شهرهای ایران قرار دارد. بر اساس آمارهای این گزارش، با توجه به میانگین ۳۴ میکروگرمی سال ۲۰۱۷، آلودگی تهران در ۲۰۱۸ کاهش قابل‌توجه داشت. جالب اینجاست این سطح از آلودگی، تهران را در رده ۴۷۴ آلوده‌ترین شهرهای جهان جای داده است (از میان ۳ هزار و ۹۵ شهر). در بخشی از این گزارش آلوده‌ترین و پاک‌ترین شهرها به تفکیک مناطق معرفی شدهاند. در این رابطه، ایران به همراه هند، پاکستان، افغانستان، بنگلادش، نپال و سریلانکا به‌عنوان ۷ کشور منطقه جنوب آسیا معرفی شدهاند. پاک‌ترین شهرهایی که برای این منطقه معرفی شدهاند، همگی از ایران هستند که به ترتیب عبارتند از: قروه با میانگین ۸/ ۷، تبریز با میانگین ۲/ ۱۲، سنندج با میانگین ۵/ ۱۲، نهاوند با میانگین ۱/ ۱۶، زنجان با میانگین ۶/ ۱۸، میبد با میانگین ۱/ ۲۱، آبدانان با میانگین ۲/ ۲۱، هشتگرد با میانگین ۱/ ۲۲، کرج با میانگین ۲/ ۲۲ و سجزی با میانگین ۳/ ۲۲.
این رتبه‌بندی همچنین در دو سطح پایتخت‌ها و کشورهای جهان ارائه شده است. ۱۰ پایتختی که بالاترین آلودگی هوا را در دنیا دارند همگی از آسیا هستند. دهلی با میانگین بیش از ۱۱۳ میکروگرمی ذرات آلاینده کمتر از ۵/ ۲ در هر متر مکعب، آلوده‌ترین پایتخت جهان در ۲۰۱۸ بود. پس از این شهر، داکا (بنگلادش)، کابل (افغانستان) و منامه (بحرین) به ترتیب به‌عنوان آلوده‌ترین پایتخت‌ها در رده‌های دوم تا چهارم ایستاده‌اند. تهران اما با میانگین حدود ۲۶ میکروگرمی ذرات کمتر از ۵/ ۲ میکرون، بیست‌وسومین پایتخت آلوده جهان در ۲۰۱۸ بود (از میان ۶۲ پایتخت رتبه‌بندی شده). در این رتبه‌بندی، سارایوو (پایتخت بوسنی و هرزگوین) با میانگین ۴/ ۳۸ میکروگرمی ذرات کمتر از ۵/ ۲ میکرون، آلوده‌ترین پایتخت اروپا است. لندن با میانگین ۱۲ و واشنگتن با میانگین ۲/ ۹ به ترتیب در رده‌های ۴۸ و ۵۶ جای دارند. در انتهای این رتبه‌بندی نیز ولینگتون (پایتخت نیوزیلند) با میانگین ۶، اتاوا (پایتخت کانادا) با میانگین ۶ و استکهلم با میانگین ۶/ ۶ میکروگرم ذرات کمتر از ۵/ ۲ میکرون در هر متر مکعب، به ترتیب به‌عنوان پاک‌ترین پایتخت‌های جهان در ۲۰۱۸ معرفی شدهاند.
در میان ۱۰ کشوری که بالاترین آلودگی هوا را در جهان دارند نیز ۹ کشور آسیایی هستند. در رتبه‌بندی کشورها، بنگلادش با میانگین ۱/ ۹۷، پاکستان با میانگین ۳/ ۷۴، هند با میانگین ۵/ ۷۲، افغانستان با میانگین ۸/ ۶۱ و بحرین با میانگین ۸/ ۵۹ میکروگرمی ذرات کمتر از ۵/ ۲ میکرون در هر متر مکعب، به ترتیب در رده‌های اول تا پنجم قرار دارند. در این رتبه‌بندی ایران با میانگین ۲۵ میکروگرمی در رده ۲۵ ایستاده است. به‌علاوه ایسلند با ۵، فنلاند با ۶/ ۶ و استرالیا با میانگین ۸/ ۶ میکروگرم ذرات کمتر از ۵/ ۲ میکرون به ترتیب پاک‌ترین کشورهای جهان در ۲۰۱۸ بودند.
هوای آلوده، قاتل خاموش
امروزه آلودگی هوا یکی از بزرگ‌ترین ریسک‌های محیط‌زیستی متوجه سلامت بشر است. بر اساس گزارش «سازمان جهانی بهداشت»، حدود ۹۰ درصد از جمعیت جهان هوای آلوده تنفس می‌کند. به این منوال، سالانه بیش از ۷ میلیون مرگ ناشی از آلودگی هوا در جهان رخ می‌دهد. این در حالی است که نتایج بررسی‌های «بانک جهانی» نشان می‌دهد «آلودگی هوا» کشنده‌ترین نوع آلاینده‌ها و چهارمین عامل خطرناک برای مرگ زودهنگام در جهان است. بر اساس برآوردهای این بانک، مرگ‌ومیرهای ناشی از آلودگی هوا هزینه ۲۲۵ میلیارد دلاری بر دوش اقتصاد جهانی تحمیل کرد (سال ۲۰۱۳).
چرا PM ۲/ ۵؟
در «گزارش جهانی کیفیت هوا ۲۰۱۸» از ذرات معلق با قطر کمتر از ۵/ ۲ میکرون به‌عنوان معیار نمونه رتبه‌بندی آلودگی هوای شهرهای جهان استفاده شده است. ذرات کوچک‌تر از ۵/ ۲میکرون یا ۲/ ۵PM، به ذرات (جامد یا مایع) معلق در هوا که اندازه کمتر از ۵/ ۲ میکرون (یا یک میلیونیوم متر) دارند اطلاق می‌شود. گرچه طبیعت در تولید این ذرات نقش دارد (همچون گردوخاک)، اما منبع اصلی انتشار آن، فعالیت‌های بشر، به خصوص آلاینده ناشی از احتراق در بخش‌های صنعتی و حمل‌ونقل است. اهمیت ذرات کمتر از ۵/ ۲ میکرون به این خاطر است که در میان تمام آلاینده‌های هوا، بیشترین اثر تخریبی را بر سلامتی انسان دارند. با توجه به اندازه کوچک، این ذرات قابلیت نفوذ در سیستم تنفسی و سپس تمام بدن را دارند، امری که نتیجه آن جبران‌ناپذیر است.
