برخورد شاخص کل با کف روانی 61 هزار واحدی، تحرک معاملات توسط سهامداران حقیقی، آثار مربوط به کاهش غیردستوری نرخ سود، امیدواری به گشایش‌های هسته‌ای، رشد نرخ دلار در بازار آزاد و امیدواری به بهبود اوضاع اقتصادی کشور از جمله سیگنال‌هایی است که خریدارانی را در بازار سهام طی روزهای اخیر فعال کرده است. 

به این ترتیب، برای 9 روز متوالی دماسنج بورس تهران با نوسانات مثبت همراه شده و در مرز 62 هزار واحدی ایستاده است. حجم و ارزش معاملات نیز رشد قابل توجهی پیدا کرده‌اند؛ در این میان، دقت در تعداد معاملات روزانه بیانگر حضور فعال سهامداران حقیقی و انجام معاملات به‌صورت خُرد است. با این حال، پس از گذشت دو سال از اوج قیمت‌های 15 دی 92، همچنان چالش‌هایی در بازار سهام مشاهده می‌شود که تداوم رونق و احیای کامل بورس تهران را متاثر از خود نگه داشته است. گزارش‌های 9 ماهه احتمالا ضعیف شرکت‌ها، ابهام در برخی صنایع مهم و تنش‌های ژئوپلیتیک منطقه، از جمله مهم‌ترین چالش‌های کوتاه‌مدت بورس محسوب می‌شوند. همچنین، روند قیمت‌ها در بازارهای جهانی کالاها، نحوه اثرگذاری رفع تحریم‌ها بر اقتصاد کشور، مسیر کاهش نرخ سود بانکی و سرنوشت نرخ ارز چالش‌های اساسی اقتصاد کشور و در نتیجه بازار سهام برای دوره میان و بلندمدت خواهند بود.

مروری بر سنگین‌ترین رکود بورس
دو سال از زمان اوج تاریخی بازار سهام در 15 دی 92 می‌گذرد، زمانی که شاخص کل با قرار گرفتن در سطح 89 هزار و 500 واحدی، مسیر خود را تغییر داد. به این ترتیب، 24 ماه از رکود سنگین بورس تهران می‌گذرد که طی آن شاخص کل بورس افت بیش از 30 درصدی را تجربه کرد. پیش از این، رکودهای عمیق بازار سهام در سه دوره بوده است، یکی در سال 83 که همزمان با آغاز مسائل مربوط به پرونده هسته‌ای کشورمان بود و حدود دو سال طول کشید. دومین دوره رکودی نیز، مربوط به بحران جهانی است که از شهریور 87 تا بهار 88 به طول انجامید. سومین دوره رکودی اما از اوایل سال 90 آغاز شد و تا نیمه سال 91 ادامه یافت؛ بنابراین رکود دو سال اخیر بورس را می‌توان سنگین‌ترین رکود بورس تهران برشمرد. همزمان با روی کار آمدن دولت یازدهم، خوش‌بینی‌ها در این بازار ایجاد شد و بورس تهران مسیر صعودی در پیش گرفت. امری که با توافق موقت ژنو در 3 آذر منجر به جهش بازار سهام شد. به‌طوری که در آذر 92، شاخص کل توانست حدود 12 درصد بازدهی را تجربه کند. در ادامه اما، حبابی شدن قیمت‌ها و رسیدن نسبت قیمت به درآمد (P/ E) بورس به بیش از 5/ 8 مرتبه، فشار فروش سهامداران حقوقی، رکود بازارهای جهانی کالاها، افت نرخ ارز، افزایش نرخ خوراک پتروشیمی‌ها و بهره مالکانه معادن زمینه‌ساز تغییر مسیر بورس تهران شد. 

در ادامه گرچه در دوره‌هایی کوتاه، شاهد رونق در بازار سهام بودیم، اما در مجموع شاخص کل نتوانست هیچ گاه مسیر صعودی پایداری در پیش گیرد. هرچند عوامل متعددی از جمله دخالت‌های دستوری مقامات در معاملات بازار سهام و رفتارهای هیجانی سهامداران بر این افت اثرگذار بودند، اما سیاست‌های انقباضی به منظور جراحی اقتصاد کشور و همزمان سقوط سنگین قیمت‌ها در بازارهای جهانی کالاها مهم‌ترین عوامل این رکود سنگین محسوب می‌شوند. رکودی که منجر شد در سال 93، حتی یک روز هم شاخص رقم ابتدای سال خود را تجربه نکند. به هر حال پس از اصلاح قابل توجه قیمت‌ها تا پایان سال 93، در سال جاری شاهد تحرکات مثبتی در بازار سهام بودیم.به‌طوری که به دنبال ارائه بیانیه لوزان، شاخص کل توانست تا سطح 13 درصدی نسبت به رقم ابتدای سال رشد پیدا کند. با این حال، نگرانی‌ها از نتیجه نهایی مذاکرات هسته‌ای و شناسایی سود سهامداران عمده به منظور پرداخت تعهدات مالی خود باعث تغییر مسیر بورس تهران شد تا در اردیبهشت ماه افت حدود 5 درصدی شاخص کل را شاهد باشیم. خردادماه یخ زدگی کم‌نظیری در بازار سهام شکل گرفت و با کاهش شدید حجم معاملات، روند قیمت‌ها نیز مسیر نزولی خود را ادامه دادند. با این حال، معاملات روزهای پایانی این ماه که به دنبال خوش‌بینی به نتیجه مذاکرات هسته‌ای بود موجب جبران افت‌های ابتدای ماه شد.

به این ترتیب، بازار سهام تابستان داغی را آغاز کرد و در تیر ماه توانست رشد 6‌درصدی را تجربه کند. با این حال، نهایی شدن توافق هسته‌ای اواخر این ماه در شرایطی رخ داد که گزارش‌های ضعیف شرکت‌ها در مجامع و عملکرد 3 ماهه مانع از تداوم روند مثبت بازار سهام شد. به این ترتیب، خیلی سریع خوش‌بینی‌های هسته‌ای جای خود را به رخوت معاملاتی داد. موضوعی که با تشدید ریزش قیمت‌ها در بازارهای جهانی کالاها موجب کاهش حدود 9 درصدی شاخص کل در دو ماه مرداد و شهریور شد. نزدیک شدن شاخص کل به کف 61 هزار واحدی بار دیگر خوش‌بینی‌ها در بازار سهام را از اواسط مهر ماه ایجاد کرد. به‌طوری که در این ماه، شاخص کل توانست رشد 6/ 2 درصدی را تجربه کند تا ماه نخست سومین فصل سال نیز عملکرد بهتری از دو ماه باقی مانده فصل نشان دهد. خوش‌بینی‌های مربوط به تصویب برجام در مجلس کشورمان و ارائه بسته رونق دولت در اواخر مهر ماه توانست رشدهایی را در بازار سهام ایجاد کند. با این حال، آبان و آذر بار دیگر مسیر نزولی در بازارها سپری شد که افت شدید قیمت نفت به کف یازده ساله و گزارش‌های ضعیف 6 ماهه عوامل اصلی این افت بودند. 

پیشتازی دوساله بازار پول
به هر حال، نزدیک شدن به کف 61 هزار واحدی بار دیگر خریداران را در ماه ابتدایی زمستان وارد بازار سهام کرد. به این ترتیب، طی 9 روز معاملاتی اخیر شاهد سبزپوشی مداوم شاخص بورس تهران به ویژه با رشد قیمت سهام کوچک هستیم. به‌طوری که تا میانه این ماه، بازدهی 9/ 0 درصدی در این بازار مشاهده می‌شود. نزدیک شدن به رفع عملی تحریم‌ها در کنار نشانه‌های مربوط به کاهش غیردستوری نرخ سود بین بانکی، سهامداران را در صف‌های خرید قرار داد و بار دیگر کانال 62 هزار واحدی در بورس تهران فتح شد. در مقایسه عملکرد از ابتدای سال اما، همچنان بورس تهران در محدوده منفی و زیان 8/ 0 درصدی قرار دارد. در بازه دوساله نیز همان طور که اشاره شد سنگین‌ترین رکود بورس با زیان 7/ 30 درصدی از 15 دی 92 در حال تجربه است. در سمت مقابل، بهترین عملکرد بازارها طی دو سال اخیر همچنان در اختیار بازار پول است که در مجموع با سود بیش از 50 درصدی (سود 5/ 23 درصدی سپرده‌های یکساله اواخر سال 92 و 22 درصدی اواخر سال 93) با اختلاف از سایر بازارها پیش است. در رتبه دوم بازارهای داخلی، بازار ارز قرار دارد که در آن دلار با رشد حدود 25 درصدی از 2965 تومان به مرز 3700 تومان رسیده است. بازار سکه نیز در مدت دو سال اخیر، رشد حدود 8 درصدی را تجربه کرده و هر سکه طرح جدید از رقم 875 هزار تومان تا حدود 943 هزار تومان افزایش یافته است. 

آینده پول، ارز و سکه
فارغ از عملکرد دوساله بازارهای مالی کشور، پیش‌بینی آینده آنها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. شاید جنجالی‌ترین بازار در دو سال اخیر را بتوان بازار پول دانست؛ جایی که با بهترین عملکرد توانست سرمایه‌های بسیاری را به خود جذب کند. مثبت شدن نرخ سود واقعی سپرده‌ها که از معدود اتفاق‌های مهم و ضروری در اقتصاد کشور بود، عاملی مهم در روند رکودی سایر بازارهای مالی محسوب می‌شد. با این حال، اکنون با رسیدن به مراحل نهایی جراحی اقتصاد و کاهش نرخ تورم این انتظار به وجود آمده که نرخ سود نیز مسیر کاهشی در پیش گیرد. در این زمینه، بر خلاف سنت غلط همیشه که نرخ‌ها به‌صورت دستوری کاهش می‌یافتند، بانک مرکزی با اقداماتی در بازار بین بانکی و اصلاحاتی در میزان سپرده‌های قانونی در حال انجام کاهش غیردستوری نرخ سود است. موضوعی که با توجه به مشکلات و بدهی‌های معوق برخی بانک‌ها در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و اختلافات زیادی میان کارشناسان درباره آینده آن وجود دارد و چالش اصلی نظام پولی و در نتیجه سایر بازارهای مالی است. 

در بازار ارز اما، کاهش درآمدهای ارزی ناشی از افت شدید قیمت نفت و همچنین تقویت ارزش دلار آمریکا در بازار جهانی مهم‌ترین عواملی هستند که باعث تقویت نرخ ارز در بازار آزاد تهران شده است. به‌طوری که نرخ ارز آزاد فاصله بیش از 600 تومانی را با نرخ ارز مبادله‌ای گرفته است. موضوعی که با توجه به تصمیم بانک مرکزی مبنی بر تک‌نرخی کردن ارز برخی ابهامات را درباره تداوم صعود نرخ ارز و آینده این بازار در کشورمان ایجاد کرده است. بازار سکه نیز که طی دو سال اخیر به علت فشار سنگین افت قیمت اونس طلای جهانی، نتوانست همگام با دلار رشد مناسبی را تجربه کند، اکنون در شرایط مبهمی حرکت می‌کند. علاوه بر ابهامی که درباره آینده بازار ارز وجود دارد، بازار طلای جهانی نیز به علت سیاست نامعلوم فدرال رزرو آمریکا شرایط غیرقابل پیش‌بینی دارد. برخی معتقدند روند افزایش نرخ بهره توسط این بانک مرکزی، عاملی برای افت بیشتر قیمت اونس طلا است. این در حالی است که گروهی دیگر از کارشناسان، روند افزایش نرخ سود توسط فدرال رزرو را با توجه به ضعف اقتصادهای جهانی کُند ارزیابی می‌کنند و معتقدند افزایش تقاضای فیزیکی طلا عاملی حمایتی است که قیمت اونس را در آینده صعودی خواهد کرد. ابهامی که باعث شده در شرایط کنونی نوسانات محدودی را در بازار فلز زرد شاهد باشیم.

چالش‌های کوتاه‌مدت بورس
اما بورس که ضعیف‌ترین عملکرد را در دو سال اخیر تجربه کرده است، نشانه‌هایی از رونق را در خود طی روزهای اخیر شاهد بوده است. با این حال، کارشناسان درباره تداوم این روند به علت ابهامات موجود تردید دارند. از مهم‌ترین این ابهامات می‌توان به وضعیت برخی صنایع مهم نظیر پتروشیمی‌ها و پالایشگاهی‌ها اشاره کرد که گروه اول در انتظار نرخ خوراک هستند و گروه دوم همچنان درگیر قیمت‌گذاری‌های غیرمنظم شرکت پالایش و پخش هستند. گروه‌های معدنی نیز همچنان ابهاماتی درباره نرخ بهره مالکانه دارند. به نظر می‌رسد با توجه به پیگیری‌های انجام شده، ابهامات مزبور به سرعت رفع شوند که می‌تواند بر بازار سهام اثرگذار باشد. مساله دیگر مربوط به گزارش‌های 9 ماهه است که با توجه به افت شدید قیمت‌های جهانی در فصل سوم سال، انتظار نمی‌رود گزارش‌های مطلوبی باشند. بودجه سال 95 و به‌ویژه میزان تخصیص هزینه‌های عمرانی در کنار تنش‌های دیپلماتیک میان کشورمان و عربستان، از جمله دیگر چالش‌هایی است که در شرایط کنونی می‌تواند روند بازار سهام را تغییر دهد. 

چالش‌های بلندمدت بورس
فارغ از عوامل مزبور، چهار چالش دیگر برای آینده بازار سهام به چشم می‌خورند که یکی از مهم‌ترین آنها بازار جهانی کالا است. هرچند کارشناسان به اتفاق انتظار افزایش پرشتاب قیمت‌ها را ندارند، اما برخی از آنها افت شدید اخیر قیمت جهانی کالاها را عاملی می‌دانند که احتمال ریزش بیشتر را تضعیف می‌کند. با این حال برخی دیگر از معامله‌گران معتقدند به علت مازاد عرضه شدید در بازارهای کالایی و انتظار افزایش ارزش دلار، قیمت کالاها ممکن است در جهت نزولی رکوردهای جدیدی را نیز ثبت کنند. بنابراین قیمت‌های جهانی در بورس کالامحور کشورمان، چالشی اساسی مطرح می‌شود. دومین مساله مربوط به گشایش‌های هسته‌ای است که خوش‌بینی‌های اخیر سهامداران را به‌وجود آورده است. ابعاد گسترده این موضوع و وابستگی آن به سیاست‌های اتخاذی دولت سبب می‌شود که نتوان اثر دقیق آن را به خوبی و در بلندمدت بر اقتصاد کشور و در نتیجه بورس پیش‌بینی کرد. روند کاهش نرخ سود بانکی و نرخ ارز که پیش‌تر به آن اشاره شد، از دیگر مسائل اثرگذار بر بورس تهران محسوب می‌شود. افت غیردستوری نرخ سود بانکی با افزایش ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاران موجب اقبال بیشتر به بورس می‌شود. همچنین رشد نرخ ارز با افزایش سودآوری اسمی شرکت‌های صادرکننده و بهبود توان رقابتی آنها در مجموع اثر مثبتی بر بورس خواهد داشت. در این خصوص، «دنیای اقتصاد» به منظور پاسخ به این چالش‌ها و روند آتی بازارهای مالی کشور، همایشی تحت عنوان «چشم‌انداز اقتصاد ایران در سال 95» در تاریخ 18 اسفند سال جاری برگزار می‌کند. متقاضیان شرکت در این همایش می‌توانند برای ثبت‌نام با شماره تلفن 87762430 تماس بگیرند. 

جزئیات آماری از دو سال بورس
علاوه بر افت بیش از 30 درصدی شاخص کل بورس از 15 دی 92 تا‌کنون، سایر نماگرهای این بازار نیز عملکرد ضعیفی داشتند. در این میان، نسبت قیمت به درآمد که در آن زمان حدود 5/ 8 مرتبه بود، در شرایط کنونی به زیر 6 مرتبه رسیده است. ارزش بازار نیز حدود 40 درصد کاهش را نسبت به دوران اوج خود نشان می‌دهد.  از سوی دیگر، حجم و ارزش معاملات متوسط در دو سال اخیر نسبت به دوران رونق بازار در پاییز 92، به ترتیب 47 و 67 درصد کاهش را نشان می‌دهند. همچنین، سهامداران حقیقی نیز که مشارکت بالایی در دوران رونق بورس داشته‌اند طی دو سال اخیر با کاهش فعالیت همراه شدند. در میان صنایع نیز، فقط 10 صنعت طی دو سال اخیر با رشد شاخص همراه شدند و 26 صنعت دیگر با افت قابل توجه شاخص مواجه شدند. برآیند این عوامل نشان‌دهنده رکود سنگین بورس طی دو سال اخیر است.