رقابت قیمتی خوراکی‌های پرمصرف در نیم‌دهه گذشته چگونه بوده است؟ آیا تناسبی میان رشد خوراکی‌ها و افزایش قیمت دلار در این مدت بوده است؟ کدام خوراکی‌ها بیشترین و کمترین افزایش قیمت را در این مدت ثبت کرده است؟ «دنیای‌اقتصاد» در یک گزارش آماری با بررسی گزارش مرکز آمار ایران، وضعیت تغییرات قیمتی خوراکی‌های پرمصرف را مورد ارزیابی قرار داده است. مطابق این ارزیابی‌ها، اکثر خوراکی‌ها نسبت به تورم کل رشد بیشتری را ثبت کردند؛ اما عمده آنها نسبت به شاخص دلار، رشد کمتری را ثبت کردند.

مقایسه رشد قیمت 10 کالای خوراکی در 5 سال گذشته با رشد قیمت دلار و شاخص قیمت‌ها در مدت مذکور چند نکته قابل‌توجه را دارد: نخست اینکه تورم کالاهای خوراکی عمدتا از تورم کل در این زمان بیشتر بوده، اما از افزایش نرخ دلار کمتر بوده است. در بازه مورد بررسی حدود 5 سال اخیر، رشد قیمت دلار 590‌درصد بوده و تورم کل 280‌درصد رشد کرده است. بیشترین افزایش قیمت بین خوراکی‌های پرمصرف در کالاهایی نظیر رب گوجه‌فرنگی، چای و برنج رخ داده و روغن مایع و مرغ ماشینی کمترین افزایش را ثبت کردند. به نحوی که روغن مایع حتی از تورم کل نیز افزایش قیمت کمتری را ثبت کرده است.

این کالاها شامل مواردی هستند که به درجات متفاوتی هزینه تولید آنها متاثر از قیمت ارز است و بعضا به طور مستقیم و غیرمستقیم ارز ترجیحی دریافت می‌کردند. از همین رو می‌توان اثرات تخصیص این ارز بر قیمت‌‌‌ این کالاها را مورد بررسی قرار داد. سبد کالاهای مورد بررسی شامل برنج‌‌‌ایرانی، گوشت گوسفند، گوشت مرغ، شیرپاستوریزه، روغن مایع‌‌‌، شکر، چای خارجی، تخم‌‌‌مرغ، کره پاستوریزه و رب‌‌‌گوجه‌فرنگی می‌شود که بین 220 تا 680‌درصد رشد قیمت را در 5سال گذشته تجربه کرده‌‌‌اند.

رشد قیمت کالاهای اساسی

مرکز آمار ایران با منتشر کردن آخرین گزارش شاخص بهای مصرف‌کننده و تورم کالاهای خوراکی در اسفندماه، پازل تورم سال 1400 را تکمیل کرد. بر اساس این گزارش‌ها نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه سال 1400، معادل 7/ 34‌درصد به ثبت رسید. تورم نقطه‌به‌نقطه نشان می‌دهد که یک خانوار برای تهیه یک سبد معین کالا و خدمات باید چه مقدار نسبت به سال گذشته بیشتر هزینه کند. از سوی دیگر این گزارش نشان می‌دهد تورم نقطه‌به‌نقطه کالاهای خوراکی 7/ 40‌درصد به ثبت رسیده است. «دنیای‌اقتصاد» در این گزارش به بررسی تغییرات قیمتی 10 کالای خوراکی اساسی می‌‌‌پردازد و رشد آنها را با رشد قیمت دلار در این مدت و افزایش سطح شاخص تورم مقایسه می‌کند. این 10 کالا شامل برنج ‌‌‌ایرانی، گوشت گوسفند، گوشت مرغ، شیر پاستوریزه، روغن مایع‌‌‌، شکر، چای خارجی، تخم‌‌‌مرغ، کره پاستوریزه و رب‌‌‌گوجه‌فرنگی می‌شود.

رکورددار رشد

بررسی‌‌‌های انجام شده حاکی از آن است که در میان اقلام منتخب، رب گوجه‌فرنگی بیشترین رشد قیمت را داشته است. بر این اساس از ابتدای سال 96 تا انتهای سال 1400، رب گوجه‌فرنگی بیش از 678‌درصد افزایش قیمت را تجربه کرده است. دلیل این موضوع را می‌توان در افزایش قیمت دلار و افزایش قیمت بسته‌‌‌بندی و قوطی این محصول جست‌وجو کرد. نکته قابل ذکر درباره این محصول این است که در میان کالاهای بررسی شده تنها خوراکی است که رشد قیمت آن از رشد قیمت دلار در مدت مذکور بیشتر بوده است. دلار در 5 سال گذشته رشد 589‌درصدی را تجربه کرده است. کالای دیگری که تحت‌تاثیر افزایش قیمت دلار رشد بیشتری را نسبت به سایر خوراکی‌‌‌ها تجربه کرده چای بسته‌‌‌ای خارجی است. آمارها نشان می‌دهد این کالا در 5 سال گذشته 525‌درصد رشد را تجربه کرده است. از آنجا که این کالا وارداتی است، رشد قیمت آن مستقیما از قیمت ارز متاثر شده است.

پرواز برنج ایرانی

اطلاعات منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران حاکی از آن است که سومین رشد بالا در میان

10 کالای بررسی شده متعلق به برنج ایرانی است. بر اساس گزارش‌ها قیمت این کالا از فروردین 96 تا اسفند 1400 بیش از 492‌درصد رشد کرده است. با توجه به اینکه کشت برنج یکی از پایین‌ترین وابستگی‌ها را به نرخ ارز در میان کالاهای بررسی شده دارد، ‌‌‌ می‎توان این کالا را رکورددار افزایش قیمت در میان کالاهای غیروارداتی به حساب آورد. رشد قیمت برنج ایرانی را می‌توان ناشی از دو اتفاق دانست. کاهش بارندگی در سال‌های اخیر موجب شده که کشت و عرضه این محصول با کاهش مواجه شود و از سوی دیگر محدودیتی که در قبال واردات برنج به کشور وجود دارد موجب شده تا کاهش عرضه جایگزین این کالا، نمونه داخلی آن با افزایش قیمت مواجه شود.

کام تلخ شکر

جایگاه بعدی بالاترین رشد قیمت مربوط به شکر است. این کالای پر‌مصرف در 5 سال گذشته رشدی معادل 465‌درصد را تجربه کرده است. عمده مصرف شکر کشور وارد می‌شود، از همین رو طبیعی است که قیمت آن وابسته به نرخ ارز باشد. این کالا در ابتدای طرح تخصیص ارز 4200 به کالاهای اساسی با ارز ترجیحی وارد می‌شد و پس از مدتی و با نمایان شدن مصائب این طرح ارز ترجیحی آن حذف شد.

رشد چشمگیر قیمت محصولات پروتئینی

در میان کالاهای بررسی شده گروه محصولات پروتئینی نمونه جالبی برای بررسی به شمار می‌‌‌‎آید. گوشت گوسفند، گوشت مرغ، تخم‌مرغ، شیر پاستوریزه و کره پاستوریزه 5 کالای پروتئینی هستند که واردات نهاده تولید آنها همچنان ارز 4200 دریافت می‌کنند اما با این حال این امر جلوی رشد قیمت ‌‌‌آنها را نگرفته است. براین اساس قیمت شیر 427‌درصد، کره 361‌درصد، تخم‌مرغ 340‌درصد، گوشت گوسفند 334‌درصد و گوشت مرغ 321‌درصد افزایش را تجربه کرده است. این در حالی است که تمام این کالاها به طور مستقیم و غیرمستقیم از ارز ترجیحی بهره‌‌‌مند بوده‌‌‌اند و با این حال این سیاست موجب نشده که رشد قیمتی آنها متوقف شود. کارشناسان معتقدند سیاست‌هایی مانند ارز 4200 که به سرکوب قیمت کالاهای اساسی می‌‌‌پردازند، با از بین بردن توجیه اقتصادی تولید این کالاها در کشور، موجب توقف فعالیت واحد‌‌‌های تولیدی می‌شود و با کاهش عرضه، نه‌تنها قیمت آنها افزایش می‌‌‌یابد بلکه باعث کمبود نیز می‌شود. در سال‌های اخیر و پس از کمیاب شدن این کالاها و ملتهب شدن بازار، ‌‌‌دولت و وزارتخانه‌‌‌های مربوطه، به ایجاد قرارگاه‌‌‌هایی برای مبارزه با گرانی و کمبود برخی از کالاها اقدام کردند.

روغن مایع در قعر جدول

کمترین میزان افزایش قیمت در میان کالاهای مورد بررسی، مربوط به روغن مایع است. این کالا چه به صورت محصول نهایی و چه به صورت نهاده و به شکل دانه‌‌‌های روغنی وابسته به واردات و نرخ ارز است. با توجه به رشد قابل‌توجه دلار و زمزمه حذف ارز ترجیحی، می‌توان حدس زد که با رشد کم‌‌‌رمق قیمت این کالا در 5 سال اخیر، این کالای اساسی تغییرات بیشتری را تجربه خواهد کرد.

مدار صعودی خوراکی‌‌‌ها

گزارش مرکز آمار ایران از تورم خوراکی‌‌‌‌‌‌ها در اسفندماه همچنان حاکی از ادامه روند صعودی قیمت این کالاها در پایان سال است. علاوه بر این نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه این گزارش، رشد قیمت کالاهای خوراکی در سال 1400 را نشان می‌دهد. براین اساس در سال 1400 بیش از 17 قلم کالای خوراکی شاهد تورمی بالاتر از 50‌درصد بوده‌اند. با نگاهی دقیق‌‌‌تر می‌توان دریافت 27 قلم از این خوراکی‌‌‌ها رشد قیمتی بالاتر از نرخ تورم نقطه به نقطه سال 1400 داشته‌‌‌اند. در میان این کالاها، خوراکی‌‌‌هایی چون برنج ایرانی، حبوبات، قند و شکر به چشم می‌‌‌خورد. در بخش تورم ماهانه گروه خوراکی‌‌‌ها در اسفندماه نیز برنج ایرانی با 7/ 10‌درصد قابل‌توجه‌ترین رشد قیمت را به خود اختصاص داد. سیب‌‌‌زمینی با 3/ 8‌درصد و گوشت گوسفند با 6/ 4‌درصد از دیگر خوراکی‌‌‌های مهمی بودند که در اسفندماه رشد قیمتی قابل‌توجهی را ثبت کردند. در این میان چند قلم خوراکی نیز به چشم می‌‌‌خورد که در سال 1400 با کاهش قیمت مواجه شده‌‌‌اند. موز، روغن ‌‌‌نباتی جامد، هویج فرنگی و خیار 4 کالای خوراکی هستند که در سال 1400 قیمتشان کاهش یافت.