شکاف تورمی میان خانوارهای پردرآمد و خانوارهای کم‌درآمد در سومین ماه سال۱۴۰۱ رکوردشکنی کرد. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، نرخ تورم ماهانه دهک کم‌درآمد (دهک اول) در خردادماه به ۵/ ۱۹درصد رسیده که این رقم برای دهک پردرآمد (دهک دهم) به میزان ۴/ ۸درصد گزارش شده است. بنابراین نرخ تورم کم‌درآمدها در این ماه ۳/ ۲برابر تورم پردرآمدها است. این گسل تورم در شاخص نقطه به نقطه، نیز مشاهده می‌شود. نرخ تورم نقطه به نقطه دهک اول در خرداد ماه به میزان ۶۴درصد گزارش شده که این رقم در دهک دهم ۴۹درصد بوده است. افزایش قابل توجه قیمت خوراکی‌ها، یکی از دلایل ایجاد گسل تورمی میان خانوارهای پردرآمد و کم‌درآمد است. به این دلیل که خوراکی‌ها سهم قابل توجهی از سبد مصرفی کم‌درآمدها را تشکیل می‌دهد، اما این سهم در هزینه‌های خانوار پردرآمد به نسبت خانوارهای کم‌درآمد کمتر است. البته سیاستگذار سعی کرده است که بخشی از این گسل تورمی میان پردرآمدها و کم درآمدها را با اعطای یارانه نقدی پوشش دهد.

بررسی‌ها نشان می‌‌دهد که فاصله بین تورم ماهانه دو دهک دارا و ندار در خرداد ماه به 1/ 11 واحد درصد رسیده است که این شکاف بی‌سابقه بوده است. مطابق آمار تورم ماهانه دهک کم‌درآمد در خردادماه 5/ 19 درصد و تورم ماهانه دهک پردرآمد 4/ 8درصد بوده است. بررسی‌ها نشان می‌‌دهد که تورم ماهانه دهک اول، در خردادماه رکورد تاریخی بوده است. خوراکی‌ها بیشترین سهم سبد مصرفی دهک اول را به خود اختصاص می‌‌دهند؛ در نتیجه افزایش قیمت در این گروه بیشترین اثر بر تورم دهک ندارها را داشته است. به نظر می‌‌رسد با توجه به افزایش فشار بر اقشار کم‌درآمد، نیاز است سیاستگذار علاوه بر تقویت سیستم‌های حمایتی از این گروه، در بلندمدت به دنبال ایجاد ثبات اقتصادی و رشد اقتصادی باشد.

رکورد جدید در تورم دهکی

براساس آمار منتشرشده، شاخص قیمت مصرف‌کننده کشور در خرداد‌ماه به عدد 1/ 482 واحد رسیده که نسبت به اردیبهشت‌ماه رشد 2/ 12درصدی داشته است. اما این تورم در دهک‌های  مختلف یکسان احساس نمی‌‌شود. با توجه به اینکه نسبت کالاها و خدمات در سبد خانوارهای هر دهک چگونه است، اثر تورم متفاوت است. مرکز آمار ایران در گزارشی تورم دهک‌های مختلف در هر ماه را منتشر می‌‌کند. براساس آمار منتشرشده در خرداد 1401، شاخص قیمت مصرف‌کننده دهک اول که کمترین درآمد را دارد، به 2/ 514 واحد رسیده که نسبت به اردیبهشت‌ماه رشد 5/ 19درصدی را ثبت کرده است. از سوی دیگر، شاخص قیمت مصرف‌کننده دهک دهم که بالاترین سطح درآمدی را به خود اختصاص داده، به 6/ 501 واحد رسیده است که نسبت به ماه اردیبهشت 4/ 8درصد رشد داشته است. به این ترتیب فاصله بین تورم دهک اول و دهم حدود 1/ 11 واحد درصد است که بالاترین شکاف بین دو دهک دارا و ندار را نشان می‌‌دهد.

درواقع بررسی آمارها از مرداد 96 به بعد نشان می‌‌دهد بیشترین تورم ماهانه دهک اول، آبان 99 با 5/ 8درصد بوده و غیر از آن به ندرت تورم ماهانه دهک اول به بیش از 5درصد رسیده است. به عبارت دیگر، تورم ماهانه 5/ 19درصدی بالاترین تورم دهک اول از تابستان 96 به حساب می‌‌آید. این رویداد تاریخی در دهک‌های دوم تا نهم نیز تکرار شده است. تورم ماهانه در این دهک‌ها بین 6/ 10 تا 18درصد بوده است. اما در دهک دهم، تورم ماهانه خردادماه 4/ 8درصد ثبت شده که از بالاترین تورم ثبت‌شده در این دهک در مهر 99 (6/ 10درصد) 2/ 2 واحد درصد کمتر است. افزایش قیمت‌ها در گروه خوراکی‌ها که سهم بیشتری در سبد خانوارهای کم‌درآمد دارد، سبب افزایش تورم ماهانه در این دهک‌ها شده است.  

بررسی‌ها نشان می‌‌دهد از تورم 5/ 19درصدی دهک اول، 6/ 17درصد آن به گروه خوراکی‌ها و 9/ 1درصد آن به گروه غیر‌خوراکی‌ها اختصاص دارد. افزایش قیمت در گروه روغن در این دهک، حدود 8/ 7درصد و شیر و پنیر و تخم‌مرغ 3/ 3درصد بوده است. براساس اطلاعاتی که در گزارش آمده است، ضریب اهمیت خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها در دهک اول، 3/ 43درصد و ضریب اهمیت غیرخوراکی‌ها 7/ 56درصد است. اما ضریب اهمیت خوراکی‌ها در دهک دهم 2/ 17درصد و غیرخوراکی‌ها 8/ 82درصد است.  بنابراین اهمیت گروه خوراکی‌ها در دهک کم‌درآمد از اهمیت بیشتری برخوردار است. با توجه به تورم بالا در سال‌های اخیر، فشار بر اقشار مختلف جامعه زیاد شده است اما این فشار روی اقشار کم‌درآمد چند برابر احساس می‌‌شود. اگرچه یک‌سری کمک‌های  مختلف مانند یارانه نقدی به دهک‌های مختلف پرداخت شده که وضع آنها را بهتر می‌‌‌کند، اما بحثی که وجود دارد این است که باید شرایطی برای رشد اقتصادی ایجاد شود که همه دهک‌ها از آن بهره‌مند شوند.

بخشی از این رشد اقتصادی می‌‌تواند به واسطه لغو تحریم‌ها انجام شود و بخشی دیگر با ثبات قیمت‌ها ایجاد شود. کارشناسان معتقدند که افزایش نرخ تورم بیشترین آسیب را به دهک‌های کم‌درآمد می‌‌زند، زیرا سبد خانوارهای این گروه عمدتا از خوراکی‌ها تشکیل می‌‌شود و به نسبت، سهم کمتری از دارایی‌های بادوام در سبد این خانوارها قرار دارد. در نتیجه افزایش تورم باعث می‌‌شود سطح رفاه دهک‌های کم‌درآمد سقوط بیشتری را تجربه کند.  از سوی دیگر، پژوهش‌ها نشان می‌‌دهد روند افزایش فقر در دهه ۹۰ صعودی بوده، به شکلی که بر اساس برآوردها میزان فقر رقمی حدود ۵/  ۲۶‌درصد است. بررسی این نرخ از نظر جمعیتی نشان می‌دهد جمعیت فقیر در ایران از ۵/ ۱۲‌میلیون نفر در سال ۱۳۹۰ به حدود ۲۳‌میلیون نفر در سال ۱۳۹۹ رسیده است، بنابراین خط فقر در دهه 90 نشان می‌‌دهد دهک‌های کم‌درآمد بسیار آسیب‌پذیر شده‌اند و افزایش تورم در این دهک‌ها می‌‌تواند این آسیب را بیشتر کند. بنابراین به نظر می‌‌رسد سیاستگذار علاوه بر طراحی بسته‌های حمایتی برای خانوارهای کم‌درآمد، باید به فکر بهبود ثبات اقتصادی و در گام بعدی رشد اقتصادی باشد تا فشار بر گروه‌های مختلف درآمدی تعدیل شود.

تورم 89درصدی خوراکی‌ها در دهک اول

بررسی‌ها نشان می‌‌دهد که در خرداد 1401 تورم دهک اول، نسبت به مدت مشابه سال قبل آن حدود 64درصد افزایش داشته است. تورم نقطه‌ای در دهک‌های دوم تا نهم نیز در بازه 4/ 50 تا 61درصد قرار داشته است. اما تورم دهک دهم که پردرآمدترین دهک به حساب می‌‌آید، حدود 49درصد بوده است. مرکز آمار ایران در گزارش تورم دهکی، آمار تورم گروه‌های خوراکی‌ها و غیرخوراکی‌ها  در دهک‌های مختلف را منتشر می‌‌کند. آمار منتشر شده نشان می‌‌دهد در خردادماه سال جاری، تورم نقطه‌ای خوراکی‌ها در دهک اول 9/ 88درصد بوده است که تورمی بی‌سابقه به حساب می‌‌آید. نگاهی به روند تورم خوراکی‌ها در دهک اول نشان می‌‌دهد پیش از این بیشترین تورم در فروردین 98 با حدود 9/ 79درصد بوده است. تورم غیرخوراکی دهک اول در خرداد سال جاری نسبت به مدت مشابه سال 1400 نیز 6/ 34درصد بوده است. در مقابل تورم نقطه‌ای گروه خوراکی‌ها در دهک دهم 4/ 79درصد و تورم غیر‌خوراکی‌ها در این دهک 41درصد بوده است.