دنیای اقتصاد: تازه‌ترین آمار از رشد اقتصادی کشور نشان از رشد 6/ 0 درصدی در زمستان سال گذشته (بازه سه ماهه) و رشد 0/ 3 درصدی سال 1393 (بازه یک ساله) دارد. در نتیجه این رشد مثبت، مقدار تولید ناخالص داخلی در کشور از میزان خود در سال‌های 1391 و 1392 بالاتر رفته، ولی همان‌طور که محاسبات «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد، هنوز تا رسیدن به مقدار GDP در سال 1390، به 2/ 6 درصد رشد بیشتر نیاز است. مطابق آمارها، در زمستان سال گذشته با وجود عملکرد مثبت بخش‌های «کشاورزی»، «خدمات» و «برخی اجزای گروه صنایع و معادن»، اقتصاد ایران تحت‌تاثیر دو عامل رکودی مهم؛ یعنی افت 5/ 18 درصدی ارزش افزوده «مسکن و ساختمان» و افت 2/ 5 درصدی ارزش افزوده بخش «نفت»، با نرخ رشد نسبتا پایینی مواجه بود. پدیده‌ای که بانک مرکزی در گزارش خود با عبارت «ملایم شدن روند بهبود و رونق اقتصادی» از آن یاد کرده است. با ملاحظه این آمارها، می‌توان گفت در طرف «ارزش افزوده»، رشد بخش‌هایی مثل «صنعت» و «خدمات» عمدتا به خنثی‌سازی اثرات منفی «ساختمان» و «نفت» منجر شده و در طرف مخارج نیز، افت شدید میزان «سرمایه‌گذاری»، با افزایش قابل توجه در «صادرات غیرنفتی» جبران شده است تا اقتصاد ایران شرایط دشوار زمستان 1393 را نیز، همچنان با «رشد اقتصادی مثبت» سپری کند.

از رشد اقتصادی در سال 1393 رونمایی شد

دو بازوی غیرنفتی رشد اقتصادی

دنیای اقتصاد: بانک مرکزی تازه‌ترین آمار از رشد اقتصادی کشور را منتشر کرد و با اشاره به رشد 6/ 0درصدی در زمستان سال گذشته، از تحقق رشد 0/ 3 درصدی سال 1393 خبر داد. به این ترتیب، پس از هشت فصل منفی سال‌های 1391 و 1392، عملکرد اقتصاد ایران در هر چهار فصل سال گذشته مثبت بوده است.

 در نتیجه این رشد مثبت، مقدار تولید در کشور از میزان خود در سال‌های 1391 و 1392 بالاتر رفته، ولی هنوز تا رسیدن به مقدار GDP در سال 1390، به 2/ 6 درصد رشد بیشتر نیاز است. مطابق آمارها، در زمستان سال گذشته با وجود عملکرد مثبت بخش‌های «کشاورزی»، «خدمات» و «برخی اجزای گروه صنایع و معادن»، اقتصاد ایران تحت تاثیر دو عامل اصلی یعنی افت 5/ 18 درصدی ارزش افزوده مسکن و ساختمان و افت 2/ 5 درصدی ارزش افزوده بخش نفت، با نرخ رشد نسبتا پایینی مواجه بود. پدیده‌ای که بانک مرکزی در گزارش خود با عبارت «ملایم شدن روند بهبود و رونق اقتصادی» از آن یاد کرده است. همچنین، بررسی اجزای مخارج اقتصاد در زمستان سال گذشته بیانگر روندهای شدیدا ناهمسویی در این مولفه‌ها است؛ به‌طوری که مصرف خصوصی با کاهشی ناچیز، مصرف دولتی با افزایشی جزئی، سرمایه‌گذاری با سقوطی 18 درصدی و صادرات با جهشی 15 درصدی مواجه شده است. نکته جالب در آمار جدید تولید کشور، این موضوع است که در سال گذشته مقدار GDP با قیمت‌های جاری برای نخستین بار وارد سطح «هزار هزار میلیارد تومانی» شده است.

رشد 3 درصدی اقتصاد 93

بانک مرکزی گزارش تفصیلی رشد اقتصادی کشور در سال 1393 را منتشر کرد. این گزارش نشان می‌دهد اقتصاد ایران در سال گذشته نسبت به سال پیشین، حدود 0/ 3 درصد بزرگ‌تر شده است. مطابق این آمار، حجم کل اقتصاد که با شاخص «تولید ناخالص داخلی» یا GDP قابل بیان است، بر اساس «قیمت‌های جاری» در سال گذشته معادل 1080 هزار و 748 میلیارد تومان شده است، امری که نشان می‌دهد حجم اقتصاد کشور در سال 1393، برای نخستین بار از مرز «هزار هزار میلیارد تومان» عبور کرده است.

پیش از این بانک مرکزی آمار تولید ناخالص داخلی و رشد اقتصادی را برای سه فصل نخست سال 1393 منتشر کرده بود. این آمارها نشان می‌دهد روند خروج اقتصاد از رکود و رشد منفی اقتصادی که از ابتدای سال گذشته آغاز شده بود، در سه فصل نخست این سال یعنی بهار، تابستان و پاییز 1393 ادامه یافته است. آمار جدید، به معنای ثبت چهارمین فصل متوالی با رشد مثبت اقتصادی، پس از هشت فصل با رشد منفی (از بهار 1391 تا پایان زمستان 1392) است. همچنین، با توجه به تکمیل آمارهای مربوط به فصول چهارگانه سال گذشته، اکنون با قطعیت می‌توان از رشد مثبت اقتصادی در سال 1393، پس از دو سال دارای رشد منفی (1391 و 1392) سخن گفت.

«دنیای اقتصاد» پیش از این در گزارشی که در تاریخ 26 اسفند سال گذشته منتشر شده بود، با اشاره به پیش‌بینی‌های مطرح درخصوص رشد اقتصادی سال 1393، به احتمال بالای تحقق رشد اقتصادی 0/ 3 درصدی در این سال اشاره کرده و آورده بود: «برخی از کارشناسان معتقدند با توجه به روند فعلی می‌توان پیش‌بینی کرد که نرخ رشد اقتصادی تا پایان سال جاری به 3 درصد برسد.» در آن گزارش با استناد به بررسی‌های «دنیای اقتصاد» آمده بود: «برای اینکه رشد 3 درصدی در سال 93 محقق شود، لازم است مقدار تولید ناخالص داخلی به قیمت پایه در زمستان به 51 هزار و 317 هزار میلیارد تومان برسد، رقمی که با توجه به آمار فصل‌های گذشته، «قابل‌حصول» است.»

فاصله 6 درصدی با اقتصاد 90

البته مثبت شدن رشد اقتصادی در سال گذشته پس از دو سال با رشد منفی، به هیچ‌وجه به این معنی نیست که اقتصاد به وضعیت خود پیش از سال 1391 بازگشته است. فارغ از مسائلی مثل تحریم، نااطمینانی و تغییرات صورت گرفته در بخش‌ها و فقط در صورتی که بنا باشد با شاخص GDP اقتصاد مورد ارزیابی قرار بگیرد، آمار بانک مرکزی نشان می‌دهد اقتصاد ایران هنوز با وضعیت خود پیش از سال 1391 وضعیت قابل توجهی دارد. این امر را مقدار GDP به قیمت‌های ثابت نشان می‌دهد. بر اساس آمارها، GDP کشور به قیمت‌های ثابت سال 1383، در سال 1390 حدود 216 هزار میلیارد تومان بود که با شروع تحریم‌ها و آشکار شدن پیامدهای سیاست‌های اقتصادی دولت قبل، در سال‌های 1391 و 1392 رو به کاهش گذاشت؛ به‌طوری که در سال 1391 به حدود 201 هزار میلیارد تومان و در سال 1392 به حدود 197 هزار میلیارد تومان رسید. آمار تقریبا 203هزار میلیارد تومانی GDP در سال گذشته، گویای این موضوع است که اندازه اقتصاد ایران پس از انقباض دو ساله 1391 و 1392، در سال گذشته تا حدودی رشد داشته و توانسته از مقدار خود در سال‌های 1392 و 1391 بزرگ‌تر شود. ولی در صورتی که رقم اخیر GDP (حدود 203 هزار میلیارد تومان در سال گذشته به قیمت‌های ثابت سال 1383) بخواهد با رقم GDP مربوط به سال 1390 (حدود 216 هزار میلیارد تومان) برابر شود، لازم است که اقتصاد به میزان 2/ 6 درصد دیگر نیز رشد کند.

«ملایم» شدن روند بهبود

در توضیحاتی که بانک مرکزی پیرامون آمار جدید GDP و رشد اقتصادی کشور ارائه کرده، درخصوص روند تغییرات رشد اقتصادی در زمستان سال گذشته آورده است: «اطلاعات رشد ارزش افزوده بخش‌هاي مختلف اقتصادي حاکي از ملايم‌تر شدن روند بهبود و رونق نسبي در فصل چهارم سال ۱۳۹۳در مقايسه با سه فصل قبل است.» بر اساس این توضیحات، «بررسي سهم فعاليت‌هاي مختلف اقتصادي در رشد توليد ناخالص داخلي نشان مي دهد که در فصل چهارم سال ۱۳۹۳ارزش افزوده بخش‌های «صنعت»، «خدمات موسسات پولي و مالي»، «حمل و نقل»، «انبارداري و ارتباطات» و «بازرگاني، رستوران و هتلداري» به ترتيب با سهمي معادل 7/ 1، 8/ 0، 6/ 0 و 5/ 0 واحد درصد و بخش‌های «ساختمان» و «نفت» به ترتیب با سهمی معادل منفی 5/ 1 و منفی 6/ 0 درصد، نقش عمده‌ای در تحولات تولید ناخالص داخلی و نتیجتا برآیند نرخ رشد 6/ 0درصدی ایفا کرده‌اند.»

به این ترتیب، گزارش منتشر شده حکایت از این دارد که رشد اقتصادی کشور پس از ثبت رقم 8/ 3 درصدی، 8/ 3 درصدی و 7/ 3 درصدی در سه فصل نخست سال گذشته، در چهارمین فصل این سال به میزان 6/ 0 درصد کاسته شده است. این موضوع نشان می‌دهد رشد اقتصادی کشور در زمستان سال گذشته، به‌طرزی قابل‌توجه در سطحی پایین‌تر از رشد بهار، تابستان و پاییز این سال قرار داشته است.

ریزش ارزش در نفت و ساختمان

بررسی جزئیات مولفه‌های GDP و رشد در زمستان سال گذشته بیانگر این است که رکود منفی چشمگیر بخش‌های «نفت» و «ساختمان»، اثر قابل‌توجهی در کاهش رشد اقتصادی کشور در زمستان 1393 داشته است. مطابق این آمار، کاهش ارزش افزوده بخش نفت در زمستان سال گذشته به میزان 2/ 5 درصد بوده و ارزش افزوده بخش ساختمان نیز در این فصل، به میزان 5/ 18درصد سقوط کرده است.بانک مرکزی در اعلام تولید ناخالص داخلی به روش «ارزش افزوده»، کل اقتصاد را مشتمل بر چهار بخش «نفت»، «کشاورزی»، «خدمات» و «صنایع و معادن» در نظر می‌گیرد که هرکدام از این بخش‌ها خود از زیرمجموعه‌هایی ساخته شده‌اند. بر اساس آمار منتشر شده، در سه ماهه چهارم سال گذشته بیشترین رشد را در بین بخش‌های چهارگانه، بخش «کشاورزی» با نرخ رشد 1/ 3 درصدی داشته و در رتبه‌های بعدی، بخش «خدمات» با نرخ رشد 3/ 2 درصدی و بخش «صنایع و معادن» با نرخ رشد 2/ 1 درصدی داشته‌اند. گروه «نفت» تنها بخش منفی اقتصاد ایران در زمستان سال گذشته بوده است. نکته قابل‌توجه در آمارهای تولید و رشد کشور در سال گذشته، این موضوع است که در هر سه فصل ابتدایی سال 1393، رشد اقتصادی بخش‌های چهارگانه تماما مثبت بوده است و رکود منفی بخش نفت در زمستان سال قبل، تنها موردی بود که یکی از بخش‌های چهارگانه اقتصاد ایران در این سال با رشد منفی مواجه شد.

ناهماهنگی شدید در اجزای مخارج

تولید ناخالص داخلی را هم می‌توان با استفاده از ارزش افزوده بخش‌های چهارگانه اقتصاد (نفت، کشاورزی، خدمات و صنعت و معدن) محاسبه کرد و هم برای اندازه‌گیری آن می‌توان از روش مخارج یا هزینه نهایی که طرف تقاضای اقتصاد را محاسبه می‌کند، کمک گرفت.نگاهی به آمارهای ارائه شده از سوی بانک مرکزی درخصوص مقادیر مخارج نهایی اقتصاد، بیانگر این است که رشد مقادیر اجزای هزینه نهایی، در سطوحی کاملا ناهمانگ با هم قرار داشته است. مطابق این گزارش، در زمستان سال گذشته «مصرف خصوصی» به میزان 1/ 0 درصد کاهش داشته، مصرف دولتی به میزان 8/ 3 درصد افزایش داشته، «تشکیل سرمایه ثابت ناخالص» (سرمایه‌گذاری) به میزان 7/ 17 درصد سقوط داشته و در مقابل، صادرات به میزانی قابل‌توجهی معادل با 15 درصد افزایش داشته است. این در حالی است که در این فصل به میزان 5/ 13 درصد از حجم واردات در مقایسه با فصل مشابه سال قبل کاسته شده است.به نظر می‌رسد روند اخیر، تحت‌تاثیر دو عامل عمده صورت گرفته است. عامل نخست، سقوط قیمت‌ها در بازار جهانی نفت بود که در وهله نخست، به کاهش ارزش‌افزوده تولیدات در بخش نفت منجر شد و از این ناحیه اقتصاد را در تنگنا قرار داد و در وهله بعد، با کاهش درآمدهای ارزی کشور و افت درآمدهای عوامل اقتصادی، به کاهش مصرف و سرمایه‌گذاری در کشور دامن زد. عامل دومی که به روندهای ناهمگون تولید در این فصل منجر شد، تداوم و تشدید رکود بخش مسکن و ساختمان در زمستان سال گذشته بود. وضعیت رکودی این بخش نیز پس از نوسان‌های شدید قیمت‌های مسکن و ساختمان در سال‌های 1390 و 1391 صورت گرفت. رشد شدید قیمت‌ها در این سال‌ها، موجب شد سرمایه‌گذاری‌های زیادی به امید تکرار بازدهی‌های بالای مسکن در این بخش صورت بگیرد، ولی به دلیل عدم رشد متناسب قدرت خرید و قیمت بخش‌های دیگر، قیمت مسکن توان افزایش بیشتر را نداشت و حتی با افت‌هایی نیز مواجه شد، در نتیجه و به‌دنبال تخلیه حباب قیمتی ناشی از شوک پیشین، وضعیت مسکن در رکود فرو رفت. تداوم و تشدید این رکود در زمستان سال گذشته نیز به یکی از عوامل عمده کاهش رشد منجر شد.