سومین تلاش جمهوری خواهان مخالف و منتقد توافق هسته‌ای برای به شکست کشاندن برجام در سنای آمریکا ناکام ماند تا علاوه بر شکست مجدد لابی عربی- صهیونیستی، زمینه‌ها برای اجرای برجام در ماه‌های آینده فراهم شود.

روز پنج‌شنبه ۲۶ شهریور، اقلیت 42 نفری طرفدار توافق هسته‌ای در سنای آمریکا، آخرین تلاش‌های اکثریت 58 نفری جمهوری‌خواه را برای رد این توافق ناکام گذاشت. نمایندگان دموکرات در روزی که سنا مکلف به اعلام رأی نهایی در مورد توافق هسته‌ای بود، برای سومین بار با استفاده از اقدامی آیین‌نامه‌ای موسوم به فیلی باستر یا همان اطاله کلام مانع بررسی این توافق در صحن سنا شدند. این سومین باری بود که سناتورهای جمهوری خواه تلاش داشتند تا هزینه‌های سیاسی باراک اوباما، رئیس‌جمهوری دموکرات برای عبور برجام از سد کنگره را افزایش دهند، اما انسجام حزبی دموکرات‌ها و حمایت قاطع آنها از رئیس‌جمهوری که در نوع خود بی نظیر بود، باعث شد تا توافق هسته‌ای منعقد شده در 23 تیر ماه در هتل کوبورگ وین به سلامت از سنا عبور کند و در مرحله اجرا قرار بگیرد. همزمان کاخ سفید استیفن مال، سفیر سابق این کشور در لهستان را به‌عنوان هماهنگ‌کننده اصلی و مسوول اجرای برنامه جامع اقدام مشترک منصوب کرد.

به گزارش خبرگزاری رویترز، اقلیت دموکرات و مستقل طرفدار توافق هسته‌ای ایران با اقدام روز پنج‌شنبه خود توانستند از «بزرگ‌ترین» دستاورد باراک اوباما در عرصه سیاست خارجی محافظت کنند. اکثریت جمهوری‌خواه سنای آمریکا دو بار کوشید تا به نوعی توافق هسته‌ای با ایران را رد کند. تلاش جمهوری‌خواهان این بود تا با گذراندن مصوبه‌ای در سنا شرط جدیدی را به توافق هسته‌ای اضافه کنند. مطابق طرحی که سناتور میچ مک‌کانل تهیه کرده بود، جمهوری‌خواهان در تلاش بودند رفع تحریم‌های ایران را مشروط به «به رسمیت شناختن اسرائیل» و «آزادی زندانیان آمریکایی در ایران» کنند. اما این طرح تازه نیز حد نصاب لازم ۶۰ رای برای مطرح شدن را کسب نکرد و در این رأی‌گیری تنها ۵۳ سناتور به این متمم رأی مثبت دادند و در مقابل ۴۵ سناتور با آن مخالفت کردند. پس از آن جمهوری‌خواهان امید داشتند که با به رأی گذاشتن دوباره کفایت مذاکرات، وارد رأی‌گیری نهایی در مورد توافق اتمی شوند که با توجه به مخالفت دموکرات‌ها با این توافق، به رد آن منجر ‌شد. در رأی‌گیری روز پنج‌شنبه، مارک روبیو و ران پل، دو تن از سناتورهای جمهوری‌خواه که برای انتخابات ریاست جمهوری از این حزب نامزد شده‌اند، حاضر نبودند. مهلت کنگره برای بررسی توافق هسته‌ای با ایران و رای‌گیری در این مورد پنج‌شنبه ۱۷ سپتامبر (26 شهریور) به پایان رسید. از این‌رو رئیس‌جمهوری آمریکا این توافق را به اجرا خواهد گذاشت. پیشتر مجلس نمایندگان آمریکا روز جمعه ۲۰ شهریور ماه در اقدامی نمادین طرح تأیید توافق هسته‌ای ایران با 6 قدرت جهانی (برجام) را با ۲۶۹ رأی مخالف در مقابل ۱۶۲ رأی موافق رد کرد. اما با توجه به اقدامات اقلیت طرفدار توافق در سنای آمریکا در جلوگیری از رأی‌گیری در این باره، رد این توافق در مجلس نمایندگان نیز مانع اجرای آن توسط دولت باراک اوباما نمی‌شد. رئیس‌جمهوری آمریکا در طول چند ماه اخیر بارها هشدار داد که در صورت رد توافق از سوی کنگره آن را وتو خواهد کرد. بنابراین با شکست تلاش‌های جمهوری‌خواهان و به پایان رسیدن مهلت دو ماهه کنگره برای بررسی توافق، باراک اوباما می‌تواند دستور رفع تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران را صادر کند. لابی صهیونیستی آیپک همراه با صرف‌هزینه‌های میلیاردی برخی دولت‌های عربی، سرمایه‌گذاری‌های زیادی را در طول ماه‌های مذاکرات به‌خصوص چند ماه اخیر برای به شکست کشاندن برجام متحمل شده بود. تلاش‌هایی که در طول سال‌های اخیر تحت عناوینی چون پروژه ایران هراسی به‌گوش می‌رسید.

واکنش‌ها

در واکنش به تحولات روز پنج‌شنبه سناتور جان کورنیون، نفر دوم جمهوری‌خواهان در سنای آمریکا گفت: توافق هسته‌ای با ایران در حالی به اجرا گذاشته خواهد شد که مردم آمریکا فرصت این را نداشتند که نظر خود را در این مورد بگویند. همزمان میچ مک‌کانل، رهبر اکثریت جمهوری‌خواه در سنای آمریکا نیز گفت که توافق را می‌توان احتمالا توسط رئیس‌جمهور بعدی آمریکا مورد بررسی قرار داد. مک‌کانل اضافه کرد که پیامدهای منفی این توافق «حتی فرا‌تر از چند ماه باقیمانده از دوره ریاست‌جمهوری اوباما ادامه خواهد داشت». به‌گزارش «ایرنا» سناتور «تد کروز» نامزد جمهوریخواه انتخابات ریاست‌جمهوری 2016 آمریکا از ایالت تگزاس گفت که در صورت دستیابی به این مقام، نخستین اقدام وی پاره کردن توافق هسته‌ای با ایران است. در مقابل، اما دایان فنستین، سناتور دموکرات از ایالت کالیفرنیا گفته است که زمان آن فرا رسیده که تلاش‌ها برای ساقط کردن توافق هسته‌ای با ایران را پشت سر بگذاریم. این توافق را باید نهایی‌شده تلقی کنید.

جلوگیری از تحریم‌های ایران

از سوی دیگر، وزیر امور خارجه آمریکا در نامه‌ای خطاب به مارک روبیو، نامزد جمهوری‌خواه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و سناتور تندرو ایالت فلوریدا اعلام کرد که دولت این کشور حتی از تحریم‌های حقوق بشری یا تروریستی علیه ایران نیز جلوگیری خواهد کرد. به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از پایگاه صهیونیستی اسرائیل نشنال‌نیوز، جان کری اعلام کرد که توافق هسته‌ای هرگونه توانایی کنگره آمریکا در وضع تحریم‌های جدید علیه ایران را از بین برده است. در نامه کری به روبیو آمده است: «کنگره دیگر نمی‌تواند آزادانه به وضع تحریم‌های مرتبط با فعالیت‌های هسته‌ای ایران تحت بهانه‌های دیگر مبادرت ورزد؛ چرا که ایران چنین اقدامی را به‌عنوان بد‌عهدی تلقی خواهد کرد و سپس تعهدات هسته‌ای‌اش را انجام نخواهد داد.» اسرائیل نشنال نیوز در ادامه نوشت: «جان کری تاکید کرد که دولت کنونی آمریکا، علیه نقض حقوق بشر در ایران با این کشور رایزنی می‌کند، اما فقط به اجرای تحریم‌های فعلی در زمینه نقض حقوق بشر بدون حمایت از تحریم‌های جدید ادامه می‌دهد.»

تعیین هماهنگ‌کننده ارشد برجام

هم‌زمان جان کری، وزیر خارجه ایالات متحده استیفن مال، سفیر پیشین آن کشور در لهستان را به‌عنوان هماهنگ‌کننده اصلی اجرای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) منصوب کرد. کری در بیانیه‌ای که ۲۶ شهریور در پی انتصاب استیفن مال منتشر کرد، گفت که «مال» در زمینه مسائل هسته‌ای و تحریم‌های بین‌المللی تجربه خوبی دارد و بنابراین رهبری اقدامات میان‌سازمانی را بر عهده خواهد داشت. به گفته وزیر خارجه آمریکا، هدف این است که «در مورد اجرای تعهدات ایران، طبق برنامه جامع اقدام مشترک، اطمینان حاصل شود. همچنین اطمینان وجود داشته باشد که ما و هم‌پیمانانمان، در پی اقدامات ایران، فعالیت‌های متقابل در مورد تحریم‌ها را انجام ‌می‌دهیم.» کری همچنین گفت:اجرای برنامه جامع اقدام مشترک(برجام) به اندازه اصل توافق، اهمیت دارد. یک ماه پیش از این گزارش‌هایی منتشر شده بود که از تعیین استیفن مال به‌عنوان هماهنگ‌کننده ارشد اقدامات متقابل در توافق اتمی حکایت داشتند. استیفن مال، بیش از سه دهه در وزارت خارجه آمریکا سابقه فعالیت دارد. بر پایه آنچه در وب‌سایت وزارت خارجه آمریکا منتشر شده، مال، سفیر آمریکا در لهستان و لیتوانی بوده است. در سال ۲۰۰۸ میلادی مشاور ویلیام برنز، معاون وقت وزیر خارجه آمریکا و بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۲ دستیار اجرایی در وزارت خارجه بوده است.