معاملات در بورس کالای ایران یا تولید در صنایع پایین دستی محصولات پتروشیمی مدتی است که با مشکلات و دشواری‌های بسیاری  روبه رو شده تا جایی که از یکسو حجم تولید در بازار داخلی را کاهش داده و از سوی دیگر معاملات در بورس کالا را محدود ساخته است، هرچند موفقیت‌های زیادی را نیز کسب کرد. با توجه به این موارد در کنار رسوب مواد اولیه و شرایط سخت تولید، فروش و صادرات و امید به کاهش بهای خوراک واحدهای پتروشیمی، شاید بهترین حمایت از صنایع تکمیلی که حجم بزرگی از اشتغال را بر دوش دارند، کاهش قیمت‌ها در بورس کالا باشد که می‌تواند زنجیره ارزش در داخل کشور را بهبود بخشیده و همچنین در بازارهای صادراتی با کاهش قیمت تمام شده، بهتر عمل کنند. 

معاملات بورس کالای ایران
در هفته گذشته شاهد افزایش حجم معاملات محصولات پلیمری در بورس کالا بودیم که هرچند پس از 2 هفته کاهش ممتد این حجم، با افزایش مطلوبی رو به رو شد، ولی باز هم نتوانست انتظارات را برآورده ساخته مثلا به کف روانی و فنی 40 هزار تنی بازگردد. حجم معامله پلیمرها در هفته گذشته در بورس کالای ایران با 5/ 23 درصد رشد یا به عبارتی افزایش 7 هزار و 246 تن به 38 هزار و 34 تن رسید که بالاترین حد در سه هفته اخیر به شمار می‌آید. کاهش حجم معاملات در هفته‌های گذشته، اعلام قیمت‌های پایه جدید، بازگشت خریداران پس از چند روز تعطیلی، نوسان قیمت‌های جهانی نفت و محصولات پتروشیمی و تغییر بهای دلار در بازارهای داخلی را باید مهم‌ترین ویژگی‌های بازار به شمار آورد که در کنار کاهش محسوس حجم تولید در صنایع پایین دستی، افت تقاضا در بازار داخلی و صادراتی محصولات نهایی، پایین بودن موجودی انبارها، ضعف نقدینگی و دورنمای مبهم دوران پساتحریم‌ وضعیت کلی بازار را ترسیم می‌کند. حجم معاملات محصولات شیمیایی در بورس کالا با 2 هزار و 313 تن کاهش همراه شد که در نهایت به 13 هزار تن بالغ شد. این در حالی است که به نسبت هفته‌های گذشته، هنوز حجم معاملات محصولات شیمیایی در بورس کالا بالاست که سیگنال مثبتی برای کل معاملات به‌شمار می‌آید. 

بازار داخلی محصولات پلیمری
بازار داخلی محصولات پلیمری در هفته گذشته شرایط نسبتا نامتناسبی داشت تا جایی که از چند روند متناقض تبعیت کرد. در ابتدای هفته گذشته قیمت‌ها در مسیر کاهش نوسان کرد که البته ادامه روند نزولی دو هفته قبل از آن بود. این در حالی بود که با اعلام قیمت‌های پایه با جهت گیری کاهشی، بازار در مسیری متضاد قدم برداشت و با افزایش قیمت‌ها، وارد یک فاز صعودی قدرتمند شد. دلیل این رشد را باید در کاهش محسوس موجودی انبارها جست‌وجو کرد که در گزارش‌های پیشین به دقت به آن اشاره و ساز و کار کشف قیمت‌ها را نیز بررسی کردیم. با توجه به کاهش حجم معاملات در بورس کالا در 2 هفته گذشته، حجم عرضه‌ها به بازار داخلی کاهش چشمگیری یافت، اما در ضعف شدید تقاضا این رخداد به هیچ عنوان دیده نشد و حتی شرایط تا جایی پیش رفت که به رغم افت عرضه کالا در بازار، عرضه باز هم بر تقاضا پیشی گرفت. خروجی این وضعیت کاهش موجودی انبارها در کنار افت قیمت‌ها بود که به شکننده‌شدن بازار منتهی شد. این موارد در حالی ادامه یافت که افزایش قیمت‌ها اواسط هفته تا پایان هفته گذشته نیز به طول انجامید ولی در روز پنجشنبه وارد یک فاز اصلاحی و تعدیل قیمت‌ها شد. با توجه به عقب نشینی نسبی نرخ‌ها در پایان هفته، به نظر می‌رسد که بازار در مسیر حفظ دستاوردهای قیمتی پیشین عمل کرده یعنی با یک گام عقب نشینی، رشد قیمت‌های اواسط هفته را به‌رغم کاهش قیمت‌های پایه حفظ خواهد کرد. با توجه به این موارد در کنار عدم رشد محسوس حجم معاملات به نسبت ماه‌های قبل که در نهایت نتوانست به کف معامله 40 هزار تن دست پیدا کند، باید گفت که بازار باز هم با پایین بودن حجم عرضه‌ها روبه‌روست، بنابراین انتظار یک هفته آرام با رشد نسبی قیمت‌ها چندان هم دور از انتظار نخواهد بود. 

کج‌دار و مریز تقاضا 
هم‌اکنون مهمترین ویژگی بازار را باید ضعف تقاضا برشمرد. این ضعف نه تنها به بازار مواد اولیه حتی به معاملات محصولات نهایی نیز کشیده شده است. اولین خروجی این موارد را باید افزایش موجودی انبارهای تولیدکننده دانست، زیرا این کالاهای تولیدشده، به‌دلیل عدم خرید به بازار داخلی و انبارهای تجاری موجود در بازار منتقل نشده و تنها به رسوب انبارهای تولیدکننده می‌افزاید. صنعت پلاستیک و صنایع نساجی را باید رکورددار رسوب انبارها دانست که در کنار صنایع بالادستی پتروشیمی و صنعت فولاد، شرایط خطرناکی را برای کل بازار و حتی صنعت به همراه می‌آورد. 
مهم‌ترین دلیل بالا بودن موجودی انبارها که می‌توان از آن به عنوان رسوب کالا در انبارهای تولیدکننده نام برد ضعف تقاضا در اغلب بخش‌ها است. اگر از سمت و سوی بازار محصولات نهایی اقدام به بررسی شرایط کنیم، شاهد خواهیم بود که از یکسو ضعف صادرات این قبیل محصولات به کشورهای همسایه همچون عراق، افغانستان، ترکمنستان، ارمنستان و آذربایجان جدی شده که روزهای سرد سال و مشکلات حمل‌ونقل جاده‌ای نیز به این شرایط دامن زده است. 

از سوی دیگر بخش بزرگی از بازارهای ایران را ترکیه ربوده است که البته دلیل اصلی آن نیز حمایت‌های دولتی این کشور، پرداخت جوایز صادراتی، تامین بخشی از هزینه حمل و نقل، بازگشت سریع مالیات بر ارزش افزوده و نهایتا قراردادهای دوجانبه و چندجانبه تجاری و حذف تعرفه واردات و استفاده از تعرفه‌های ترجیحی است که به جرات می‌توان گفت که هیچ کدام از این اقدامات از سوی دولت ایران مشابه دیگر دولت‌های رقیب، انجام نشده است. حتی در پاره‌ای از اوقات شرایط دقیقا عکس بوده که می‌توان از انعقاد قرارداد تجارت ترجیحی بین ایران و ترکیه نام برد که با صادرات مواد اولیه بدون تعرفه به ترکیه، واردات محصولات نهایی از ترکیه نیز بدون تعرفه به ایران صورت می‌گیرد که به نوعی گل به خودی محسوسی تلقی می‌شود،  ولی باز هم ادامه می‌یابد. به جرات می‌توان گفت که این قبیل قراردادها در کنار انتظار کاهش قاچاق تنها برای صنعت پتروشیمی آن هم برای صادرات مواد اولیه مفید و موثر خواهد بود. در بازار داخلی افت تقاضا نیز وجود داشته و مشهود است. حجم تولید کاهش یافته و رسوب انبارها جدی‌تر شده است. به عنوان مثال، احد کرمانی عضو انجمن صنایع نساجی در گفت‌ و گو با خبرگزاری فارس با بیان اینکه اوضاع صنعت نساجی طی سه، چهار ماه گذشته بسیار بدتر از قبل شده است، اظهار کرد: وضعیت این صنعت وخیم شده و واحدهای تولیدی یکی پس از دیگری در حال تعطیلی هستند.وی تاکید کرد: آقای جهانگیری معاون اول رئیس جمهوری و نعمت‌زاده وزیر صنعت، خود سابقه کار صنعتی دارند اما نمی‌دانیم چرا به وضعیت این بخش اهمیتی نمی‌دهند.کرمانی از این مسوولان خواست تا توجه بیشتری به وضعیت تولید کشور داشته باشند.

کرمانی تاکید کرد: واردات و قاچاق از یک طرف و عدم پرداخت تسهیلات به کارخانه‌ها و مشکل گردش مالی صنایع از طرف دیگر باعث شده تا رکود در این بخش تشدید شود.وی با اشاره به کاهش تمایل سیستم بانکی به پرداخت تسهیلات به بخش تولید، گفت: واردات و قاچاق پوشاک و محصولات نساجی باعث شده تا تولیدات داخلی فروش مناسبی نداشته باشند و در حال حاضر انبار کارخانه‌ها مملو از کالاهای انباشته شده است.به گفته وی، در شرایطی کارخانه‌های نساجی در حال کاهش شیفت تولید خود و کاهش میزان تولیداتشان هستند که این مساله باعث شده تا پرداخت حقوق کارگران و همچنین قبوض آب و برق با تاخیر روبه‌رو شود.

عضو انجمن نساجی با اشاره به افزایش موجودی کارخانه‌ها، گفت: اوضاع طی سه ماه گذشته بسیار بدتر شده و موجودی انبار کارخانه‌ها دو برابر شده است.وی با بیان اینکه رکود باعث شده تا کارخانه‌های تولیدی، قابلیت خرید مواد اولیه مورد نیازشان را نداشته باشند، اظهار کرد:‌ هم‌اکنون هر کارخانه نساجی به‌طور متوسط حدود 2 میلیارد تومان محصول انباشته شده در انبار دارد که این رقم سه ماه پیش حدود 800 میلیون تومان بود و حال افزایش یافته است.وی تاکید کرد: در این میان شاهد تعطیلی برخی کارخانه‌های نساجی در کشور هستیم.کرمانی با اشاره به صحبت‌های برخی مسوولان دولتی مبنی بر بهبود اوضاع اقتصادی کشور، گفت: دولت اگر اقدام موثری انجام داده است، اعلام کند تا ما هم باخبر شویم.وی ادامه داد: اگر حدود سه ماه پیش 50 درصد ظرفیت کارخانه‌های نساجی غیرفعال بوده است، امروز این رقم به حدود 70 درصد رسیده و کارخانه‌ها با مشکل روبه‌رو هستند.

نگاهی به چند ماه پیش
اگر به حجم معاملات در بورس کالا در ماه‌های قبل توجه کنیم و همچنین حجم صادرات محصولات نهایی صنایع تکمیلی پتروشیمی را مدنظر قرار دهیم، به افزایش حجم معاملات در بورس و بازار داخلی و همچنین رشد حجم صادرات به کشورهای اطراف بر می‌خوریم که هر دو این موارد هم‌اکنون در حال عقب‌نشینی است. کاهش درآمدهای دولتی ایران یا عراق یک واقعیت است که باعث شده تا تقاضا در بازار داخلی و مهم‌ترین بازار صادراتی کشورمان محدود شود. کاهش ارزش ریال ایران و دینار عراق نیز واقعیت دیگری است که نشان‌دهنده واقعیت‌های موجود است. این در حالی است که هم‌اکنون هم تورم تولیدکننده کاهش داشته و هم تورم نقطه به نقطه، بنابراین تغییر چندانی را نباید شاهد باشیم، ولی عکس این مطلب در حال خودنمایی است. 
با آغاز روزهای سرد سال همه ساله حجم تولید در صنایع پایین دستی و حجم معاملات در بورس کالا محدود شده، اما امسال این روند هم به تعویق افتاده و هم با کاهش قیمت‌های جهانی نفت خام شدیدتر هم شده است. به عنوان مثال در خصوص صنایع نساجی مدتی است که قیمت‌های پلی‌پروپیلن‌های نساجی اعلام شده از سوی شرکت ملی صنایع پتروشیمی با انتقادهای بسیاری همراه شده و بسیاری از فعالان بازار از بالابودن قیمت‌ها شکوه دارند. این در حالی است که با توجه به کاهش قیمت‌های جهانی و محدودشدن بازارهای بین‌المللی و عقب نشینی خریداران، بسیاری از شرکت‌های پتروشیمی داخلی نیز قیمت‌هایی بسیار پایین‌تر از نرخ‌های بین‌المللی را برای حفظ سطح فروش پیشین خود پیشنهاد می‌کنند که باز هم سیگنالی برای تولید در داخل به شمار می‌رود، زیرا رقبا از این وضعیت جدید استفاده می‌کنند. 

ساده‌ترین راه برای خروج از رکود
به جرات می‌توان گفت رکود عمیق فعلی می‌تواند خطرناک باشد آن هم در زمانی که تا برداشته شدن تحریم‌ها فاصله چندانی نداریم. این به آن معنی است که بازارهای داخلی هم‌اکنون در برابر هجوم کالاهای وارداتی قرار داشته و با کاهش احتمالی قیمت دلار، صادرات با مشکل روبه‌رو خواهد شد. با توجه به این موارد در کنار کاهش قیمت‌های تمام شده برای رقبای ایران در بازارهای منطقه‌ای و حتی بازارهای داخلی و رسوب مواد اولیه در کارخانه‌های بالادستی محصولات پتروشیمی؛ به نظر می‌رسد بهترین راه حل برای خروج از رکود در شرایط فعلی اول منظم بودن عرضه‌ها در بورس کالا، سپس کاهش قیمت‌ها است که می‌تواند تولید را در صنایع پایین دستی تحریک کرده و همچنین قیمت تمام شده را برای عرضه‌های صادراتی صنایع تکمیلی کاهش دهد. 
با توجه به عدم اعلام نرخ خوراک به صورت رسمی تاکنون و امکان تغییر شرایط قیمت‌گذاری سایر مواد اولیه همچون اتان یا اولفین‌ها، می‌توان با کاهش بهای خوراک گاز یا خوراک مایع، قیمت‌های بورس کالا را نیز به صورت دستوری تغییر داد مثلا تخفیف 5 درصدی به نسبت قیمت‌های بین‌المللی را به 10 تا 15 درصد افزایش داد. در صورت توجه بیش از پیش به گمرکات و استفاده از ساز و کار شفاف در بورس کالا قطعا بازار داخلی شرایط بهتری را تجربه خواهد کرد.