امروز اولین فاز پروژه بازار بزرگ ایران (ایران مال) رونمایی می‌شود. این مجتمع تجاری چند منظوره اهداف زیادی را دنبال می‌کند و قرار است به مجتمعی تفریحی، تجاری و گردشگری بدل شود. به‌نظر می‌رسد اجرای این پروژه فتح‌باب رقابت با مال‌های بزرگ دنیا است. با تغییر نظام توزیع کالا در جهان، عرضه کالا هم‌اکنون در مجتمع‌ها و مراکزی با امکانات وسیع در مساحت‌های گسترده صورت می‌گیرد. مراکزی که روند رو به رشدی را در این سال‌ها در کشور تجربه کرده و توانسته‌اند مراکز عرضه سنتی کالا را به حاشیه برانند. فعالان این عرصه معتقدند گرایش مردم به خرید از مراکز بزرگ تجاری به‌دلیل امکانات رفاهی در نظر گرفته شده در این مراکز در حال افزایش است و این مراکز با توجه به این امکانات و در نظر گرفتن بودجه مردم، توانسته‌اند بخش بزرگی از خریداران را به سمت خود جلب کنند. اما آنچه مورد تاکید کارشناسان است اینکه در رقابت امروز، مراکز تجاری باید تمام ابعاد و زیرساخت‌های موردنیاز برای تامین نیازهای شهروندان را پوشش دهند.

پروژه مذکور نشانه این است که ایران به رقابت در نسل چهارم مال‌ها ورود پیدا کرده است؛ پیش از این سازندگان مال‌ها و مجتمع‌های تجاری چندمنظوره پایتخت برای افزایش رفت و آمد و رونق کسب و کار در این مراکز، امکانات جدیدی را به مال‌ها (از جمله شهربازی، اتاق بازی کودکان و سایر کاربری‌های تفریحی برای گروه‌های مختلف سنی) اضافه می‌کردند، اما اکنون تلاش بر این است که سطح امکانات در مال‌ها ضمن برابری با استانداردهای روز دنیا، به کلیه نیازهای شهروندان اعم از تفریحی، فرهنگی، دینی، ورزشی، خدماتی، رفاهی و… پاسخ دهد. محدودیت منابع و دشواری و هزینه‌های تولید موجب رشد بخش خدمات در ترکیب تولید ناخالص کشورها شده است. در این میان یکی از زیربخش‌های خدمات که ضمن تولید ثروت و افزایش رونق، اشتغال پایدار ایجاد می‌کند، گردشگری است و مجتمع‌های چندمنظوره تجاری، تفریحی، فرهنگی و اجتماعی از جمله جاذبه‌های جدید گردشگری در اکثر کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه است و وجود چنین مجتمع‌هایی در کشورهای همسایه مانند امارات‌متحده، قطر، ترکیه، مالزی و چین شاهد این ادعاست.

خلأ وجود مجتمع‌هایی که تمامی نیازهای شهروندان در کشور را پاسخ دهد یکی از عواملی بوده که سالانه منجر به سفر ایرانیان به کشورهای همسایه برای دیدن و خرید از چنین مجتمع‌هایی شده است. بر این اساس آنچه دست‌اندرکاران بازار بزرگ ایران عنوان می‌کنند، ایجاد این مجتمع می‌تواند بخشی از تقاضاهای سفر خارجی را به داخل کشور هدایت کند تا از این طریق خروج ارز نیز کاهش یابد. علاوه براین با توجه به امکاناتی که در این مجتمع تعبیه شده، فضای ایران‌مال می‌تواند به جذب گردشگر و توریست نیز کمک کند.  علا میرمحمد صادقی، رئیس هیات امنای ایران مال، در نشست خبری که به بهانه رونمایی از نخستین فاز بازار بزرگ ایران برگزار شد، عنوان کرد: من در شیخ‌نشین‌های خلیج‌فارس مثل دوبی همیشه اظهار کوچکی می‌کردم که ایرانی‌ها با زحمت و هزینه به این کشورها می‌آمدند و گاهی حتی جنس‌های بنجل را که اغلب ساخت چین بود، خریداری می‌کردند. همین شیخ‌نشین‌ها اغلب به خاطر داشتن چنین امکاناتی به ما فخر می‌فروختند. من همیشه احساس می‌کردم که چرا ما در ایران چنین محلی را نداریم که بتوانیم در مقابل خارجی‌ها سربلند شویم و کالاها را در آنجا عرضه کنیم. بنده پس از انقلاب تاکنون در اتاق بازرگانی فعالیت داشته‌ام. به یاد دارم اوایل انقلاب، مهمان‌هایی که از خارج کشور به ایران می‌آمدند را تنها به بازار بزرگ تهران می‌بردیم چراکه جای دیگری برای خرید نبود. به همین دلیل ایران‌مال با انگیزه آبروی ملی ساخته شد که افتخار ملی محسوب می‌شود.

بزرگ‌ترین مال‌های دنیا

رتبه‌بندی بزرگ‌ترین مال‌های دنیا به‌طور معمول بر مبنای دو معیار است: «مساحت قابل‌‌اجاره» و «مساحت کل». در رتبه‌بندی بزرگ‌ترین مال‌های دنیا بر اساس معیار «مساحت قابل اجاره»، مرکز تجاری-تفریحی «مال جدید جنوب چین» با اختلاف در صدر قرار دارد. این ابرمال همچین بر اساس معیار مساحت کل پس از «دوبی مال» در جایگاه دوم بزرگ‌ترین مال‌های دنیا قرار دارد. این مال که در سال ۲۰۰۵ بازگشایی شد تا ۱۰ سال پس از افتتاح به‌دلیل خالی بودن، «مال ارواح» یا «مال مرده» نام داشت. با بازسازی این مال در سال ۲۰۱۵ (و تغییر کاربری آن برای استفاده قشر متوسط) اما اکنون ۱۰۰ درصد فضاهای تجاری آن در اختیار کسب‌وکارها قرار گرفته است. «مال جدید جنوب چین» با ۶۶۰ هزار متر مربع «فضای قابل‌اجاره» درحال حاضر بزرگ‌ترین مال دنیا است. به‌علاوه مساحت کل این مال ۸۹۲ هزار متر مربع است و ۲۳۵۰ واحد تجاری را در خود جای داده است.  بزرگ‌ترین مال دنیا بر اساس معیار «مساحت کل»، «دوبی مال» با فضای کل یک میلیون و ۱۲۴ هزار متر مربع است.

البته «فضای قابل اجاره» این مال تنها ۳۵۰ هزار متر مربع است که موجب قرار گرفتن این مرکز در رده بیست و پنجم بزرگ‌ترین مال‌های دنیا بر اساس معیار «فضای قابل اجاره» شده است. این مال که در سال ۲۰۰۸ افتتاح شد دارای ۱۲۰۰ واحد تجاری، بیش از ۲۰۰ رستوران و کافه، مجموعه سینمایی با ۲۲ پرده سینما و ظرفیت ۲۸۰۰ صندلی، پارکینگ با ظرفیت ۱۴ هزار خودرو، سالن اسکیروی یخ با استانداردهای المپیک، بیش از ۷ مکان اقامتی و هتل‌های لوکس ۵ ستاره، یکی از بزرگ‌ترین و چشم‌نوازترین آب‌نماهای دنیا، شهر کودکان با تجربه یادگیری به‌وسیله بازی، آکواریوم و پارک زیرآبی دوبی که اسرارآمیزترین نمایش زندگی زیرآبی جهان را داراست، پارک ژوراسیک، خلبانی شبیه‌سازی شده در ایرباس A۳۸۰، برج یونانی و پارک واقعیت مجازی (VR) است. در سال ۲۰۱۸ بیش از ۹۲ میلیون نفر از این مال بازدید کردند. با توجه به فازهای توصیه‌ای این مال انتظار می‌رود این رقم طی سال‌های آینده به بیش از ۱۰۰ میلیون نفر برسد. این اطلاعات نشان می‌دهد پروژه ایران مال از دوبی مال نیز سبقت گرفته به گونه‌ای که گفته می‌شود صاحبان دوبی مال در دیدار از این پروژه شگفت زده شده‌اند.

در ایران مال چه می‌بینید؟

تمایز ایران مال نسبت به سایر مجتمع‌های مشابه جهان که با توجه به مساحت و کارکرد، اصطلاحا مال نامیده می‌شوند، این است که ۷۰ درصد فضای آن کاربری مشاعات، تفریحی، فرهنگی، دینی، ورزشی، خدماتی، رفاهی و پارکینگ دارد.  جلال رسول اف، مدیرعامل بانک آینده (بانک عامل تامین مالی پروژه ایران مال) در نشست خبری رونمایی از نخستین فاز بازار بزرگ ایران، اظهار کرد: این پروژه از این جهت اهمیت دارد که نه تنها بزرگ‌ترین مرکز تجاری کشور است بلکه دارای بزرگ‌ترین مجتمع‌های فرهنگی و رفاهی است که همگان می‌توانند از آن استفاده کنند. به گفته او در تمام دنیا نیز در زمان رکود، بانک‌ها به‌طور مستقیم وارد صحنه‌های اقتصادی می‌شوند تا ریسک سرمایه‌گذاری کاهش یابد. از طرفی کارآفرینان و صاحبان ایده‌ای در کشورهای مختلف وجود دارند که دانش انجام یک فعالیت یا ایده نو را دارند که به دلایل فقدان منابع مالی یا مشکلات وثیقه‌ای نمی‌توانند آن را اجرا کنند. در این شرایط بانک‌ها به کمک آنها می‌آیند و کار را تا زمان بهره‌برداری پیش می‌برند. از طرفی بانک آینده از ادغام چند موسسه، تعاونی و بانک ایجاد شده که هر یک از این نهادهای مالی دارای پروژه‌هایی بودند که یکی از آنها بازار بزرگ ایران بود. بنابراین این بانک در این پروژه به عنوان سرمایه‌گذار اصلی وارد شد. بانک آینده توانسته یک ایده بزرگ را به ظهور برساند. ایده‌ای فراتر از پروژه ساختمانی. ایده‌ای چند وجهی که در نوع خود کمتر در دنیا دیده می‌شود. معمولا در مجتمع‌های تجاری دیگر یا امکانات رفاهی غالب است یا بخش تجاری؛ اما این پروژه به تمام وجوه توجه ویژه دارد.

از سویی ساخت مراکز تجاری بزرگ در پایتخت در حالی نقاط مرکزی تهران را اشغال کرده که ارزیابی‌های کارشناسی نشان می‌دهد در همه جای دنیا برای جلوگیری از افزایش حجم ترافیک، مجتمع‌های تجاری، خارج از شهرها ایجاد می‌شود. بر این اساس این مجتمع جدید بین دو کلان شهر تهران و کرج در منطقه ۲۲ واقع شده تا خارج از محدوده مرکزی شهر به نیازهای بازدیدکنندگان پاسخ دهد. این پروژه در زمینی به مساحت حدود ۳۲ هکتار و زیربنای حدود یک میلیون و ۳۵۰هزار مترمربع است که در طرح توسعه و به‌منظور پوشش نیازهای جامعه به یک میلیون و ۹۵۰ هزار متر مربع می‌رسد. بنابراین چنانچه چنین فضایی در سطح شهر ایجاد شود، مسلما بار ترافیکی را سنگین‌تر می‌کند. براساس این گزارش، ایران مال در دو بخش رونمایی خواهد شد. بخشی از آن با نگاه درآمدزایی و بخشی دیگر با نگاه جذب گردشگر و توریست راه‌اندازی می‌شود.

یکی از اهداف متولیان در نگاه اول به‌واسطه وجود مراکز خرید متعدد محقق می‌شود. اطلاعات نشان می‌دهد به این منظور زیربنای ۵۰۰ هزار متر مربع که دارای حدود ۱۰۰۰ فروشگاه است، به مراکز خرید تعلق دارد. البته در فاز اول از ۳۰۰ هزار مترمربع آن رونمایی خواهد شد و براساس اظهارات رسول اف، این فروشگاه‌ها ۳ تا ۶ ماه دیگر راه‌اندازی می‌شوند. دومین اهرم درآمدزای ایران‌مال، رستوران‌ها و کافی‌شاپ‌های آن هستند که در این خصوص نیز ۲۰۰ رستوران و کافی شاپ در این پروژه پیش‌بینی شده است. سومین مورد نیز که با رویکرد درآمدزایی در این مجتمع تعبیه شده، شهربازی سرپوشیده بوده که ۱۰ هزار مترمربع زیربنا دارد. همچنین فضاهای ورزشی استاندارد برای ۱۵ رشته ورزشی نیز در این بخش جای می‌گیرد. علاوه‌بر این، فاز اول دارای یک هتل ۵ ستاره پلاس با ۴۰۰ اتاق و امکانات بالا است که تا پایان سال به بهره‌برداری می‌رسد. اقتصاد فرهنگ نیز در این مجتمع نادیده گرفته نشده است و به این منظور ۴۰ سالن سینما در طرح توسعه ایران مال دیده شده که در فاز نخست، از ۱۲ سالن سینما با ظرفیت ۱۸۰۰ صندلی رونمایی خواهد شد. کارشناسان، این پروژه را از منظر فرهنگی اتفاق مهمی می‌دانند که می‌تواند بسیاری از علاقه‌مندان به هنر هفتم را جذب سالن‌های ویژه نمایش فیلم کند. از نکته‌های قابل توجه این مجموعه سینمایی استفاده از روزآمدترین فناوری دنیا است و قرار است نمایش فیلم‌های برتر سینمای ایران و برگزاری جشنواره‌های سینمایی را در دستور کار قرار دهد. بخشی که تاکنون در مجتمع‌های دیگر پیش‌بینی نشده و از آن به عنوان قلب فرهنگی بازار بزرگ ایران یاد می‌شود، باغ کتاب به وسعت ۳ هزار و ۳۰۰ متر مربع با ۶۷ هزار جلد کتاب در ایران مال است. بازار بزرگ ایران در کنار مراکز تجاری، ورزشی و سینمایی، دارای کتابخانه و فروشگاه بزرگ کتاب است.

اما نگاه دیگر به جذب گردشگر توجه دارد. امکاناتی که با این رویکرد مهیا شده نه تنها از منظر احیای فرهنگ ایرانی قابل توجه است، بلکه از جنبه‌های مذهبی و تفریحی نیز دارای اهمیت است. از بعد مذهبی این مجتمع توانسته فضای قابل ملاحظه‌ای را به مساجد و نمازخانه‌ها اختصاص دهد. مسجد جامع محمد رسول‌الله (ص) با مساحت حدود ۱۲۰۰ مترمربع، در این مجتمع خودنمایی می‌کند. در مجموع حدود ۱۱۰ نمازخانه و مسجد با ترکیب و تلفیق معماری اسلامی و ایرانی و الگوبرداری از معماری سنتی، امکان دسترسی سریع تمامی مراجعان را برای انجام عبادات و ادای فریضه فراهم می‌کند.

علاوه‌بر این بازار ایرانی را می‌توان یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری و تجاری این مجموعه دانست. به گفته رسول اف، بازار ایرانی ایران مال نماد فرهنگی، ایرانی و اسلامی است. این بازار بزرگ‌ترین بازار سنتی با معماری سنتی است که بعد از دوره صفویه به‌طور متمرکز ساخته شده و مساحت آن یک هکتار است. بازار ایرانی چهار سوق دارد؛ فرش ایرانی، خشکبار ایرانی، صنایع دستی ایرانی و وسایل آنتیک و قدیمی ایرانی. همچنین این بازار مانند بازارهای قدیمی دارای تالار آینه بوده که ۳۸ میلیون قطعه آینه در دیوار و سقف آن به‌کار برده شده است. از سویی برای نخستین بار به جای کافی‌شاپ، در این بازار به رسم قدیم، شربت خانه وجود دارد. سفره‌خانه سنتی، گذر هنر، سرای هنرمندان، راسته بازار و حجره‌ها از جمله مهم‌ترین بخش‌های آن است که با هدف تاثیرگذاری معماری اسلامی- ایرانی بر سبک زندگی جامعه ساخته شده است. فضاهای نمایشگاهی مختلف نیز از دیگر جاذبه‌هایی است که می‌تواند به جذب گردشگر کمک کند. نمایشگاه دائمی خودرو از جمله آنها است. علاوه‌بر این، بازار بزرگ ایران دارای ۲ باغ است. باغ ایرانی ماهان با الهام از باغ ماهان کرمان با مساحت حدود ۱۶ هزار مترمربع و باغ دیدار که در مجاورت بازار سنتی است، با مساحت حدود ۳ هزار مترمربع از دیگر اماکنی است که با نگاه جذب توریست در این مجتمع ساخته شده است. جاده تندرستی با مسافت ۲ و نیم کیلومتر هم از دیگر مواردی است که می‌تواند مورد استقبال بازدیدکنندگان قرار بگیرد.  این مجتمع از امکانات رفاهی دیگر نیز برخوردار است. حدود ۵۳ دسترسی، دارا بودن بیش از ۲۰ هزار پارکینگ خودرو و موتورسیکلت به‌صورت رایگان، سرای سالمندان، آکواریوم، آبنمای موزیکال و دریاچه‌ای با مساحت ۱۴ هزارمترمربع نیز امکانات دیگری است که در راستای تامین رفاه و تفریح بازدیدکنندگان در نظر گرفته شده است.

اشتغال‌زایی پروژه

رسول اف در نشست مذکور به حضور حدود ۵۰۰ پیمانکار ایرانی در پروژه نیز اشاره و اظهار کرد:‌ گفته می‌شود نمی‌توان در ایران کار تیمی و گروهی انجام داد. اما در این پروژه نزدیک به ۵۰۰ پیمانکار ایرانی با ۱۵ تا ۲۵ هزار نفر کنار هم کار می‌کردند. مشاوران خارجی پروژه باور نداشتند که در دوران تحریم بتوانیم این کار را پیش ببریم. البته ما سعی کردیم عمده کارها را با امکانات ایرانی انجام دهیم، ولی گاهی نیاز به وارد کردن برخی از کالاها داشتیم و تحریم ها، هزینه‌ها را برای ما بالا می‌برد. اما در همان شرایط هم توانستیم پروژه را پیش ببریم.

او به اشتغال زایی پروژه اشاره کرد و گفت: در دوره ساخت توانستیم اشتغال خوبی را ایجاد کنیم و در زمان بهره‌برداری نیز حداقل ۱۵ تا ۲۰ هزار نفر در این مجموعه شاغل خواهند شد. برآورد می‌شود با راه‌اندازی پروژه، برای ۳ تا ۴ هزار نفر نیز اشتغال غیر مستقیم ایجاد شود.  او در خصوص مالکیت این مجتمع عنوان کرد: براساس روش‌های مرسوم در مجتمع‌های مشابه در دنیا، یک شرکت، مالک است و واحدها به هیچ عنوان واگذار نمی‌شود. بلکه اجاره داده می‌شود یا سهم از فروش از آنها گرفته می‌شود. شرکت مالک نیز سهامی عام است و یک شرکت بهره‌بردار هم در کنار آن فعال است. ما هم به همین روش عمل کردیم. شرکت مالک در اختیار بانک آینده و سهامی عام است. این شرکت با مجوز بانک مرکزی و شورای پول و اعتبار تاسیس شده است. بخشی از سهام، واگذار شده و بعد از بهره‌برداری از پروژه، سهام را در بورس عرضه می‌کنیم و ما به‌عنوان بانک آینده از این مالکیت خارج خواهیم شد. او همچنین عنوان کرد: بخشی از فاینانس این پروژه را برخی از پیمانکارانی که با ما در «ایران مال» همکاری داشتند عهده‌دار شدند و از این طریق منابع بانک کمتر درگیر شد.