در بن بست مذاکرات احیای برجام، نشانه‌هایی از تبادل زندانیان بین ایران و آمریکا در دستورکار قرار گرفته است. روز یکشنبه ۱۰ مهر- ۲ اکتبر سخنگوی سازمان ملل خبر داد که باقر نمازی از زندان آزاد شده و ایران را ترک کرده و سیامک نمازی نیز از زندان آزاد شده است. رویترز نیز با تایید این خبر تاکید کرده که تبادل زندانیان بخشی از پیش نویس ۲۰ صفحه‌ای احیای برجام است که بهمن ماه در بحبوحه گفت‌وگوهای هستهای منتشر شد.
با این حال سایت نورنیوز وابسته به شورای عالی امنیت ملی در گزارشی با تایید این تحول نوشت: ایران مستقل از روند مذاکرات هستهای، در حال پیگیری موضوع آزادی زندانیان خود در ایران و همزمان آزادسازی منابع مسدود شده ارزی کشورمان در کره جنوبی است. همزمان با این اتفاق، آمریکا و ونزوئلا نیز به تبادل زندانی پرداختند و رئیس‌‌‌جمهور ونزوئلا در ازای آزادی ۲ تبعه این کشور چند زندانی آمریکایی در ونزوئلا را آزاد کرد.
به گزارش خبرگزاری فارس، «استفان دوجاریک» سخنگوی سازمان ملل روز یکشنبه خبر داد که «باقر نمازی» از زندان آزاد شده و ایران را ترک کرده و سیامک نمازی نیز آزاد شده (اما همچنان در ایران) است. سخنگوی سازمان ملل افزود: ما به تماس‌‌‌های خود با مقامات ایرانی درخصوص موضوعات مهم، ازجمله وضعیت منطقه و ارتقا و حمایت از حقوق بشر ادامه می‌‌‌دهیم. حساب کاربری سازمان ملل نیز اعلام کرد که «آنتونیو گوترش» دبیر کل سازمان ملل قدردان این است که پس از درخواست از رئیس جمهور جمهوری اسلامی ایران برای آزادی باقر نمازی، به وی اجازه ترک ایران برای درمان داده شده است. سیامک و باقر نمازی چند سال پیش به اتهام جاسوسی و همکاری با دولت آمریکا هر کدام به ۱۰ سال حبس محکوم شده بودند.
آزادسازی منابع ارزی بلوکه شده ایران
همزمان با این خبر، سایت نورنیوز نزدیک به شورای عالی امنیت ملی در گزارشی نوشت: در حالی که مذاکرات رفع تحریم‌ها به دلیل عدم‌اتخاذ تصمیم سیاسی از سوی ایالات متحده آمریکا همچنان بدون حصول نتیجه باقی مانده، این کشور مستقل از روند مذاکرات هستهای، در حال پیگیری موضوع آزادی زندانیان خود در ایران و همزمان آزادسازی منابع مسدود شده ارزی کشورمان در کره جنوبی است. خبرهای رسیده به «نورنیوز» حاکی است که طی هفته‌‌‌های اخیر مذاکرات فشرده‌‌‌ای با وساطت یکی از کشورهای منطقه درباره آزادسازی همزمان زندانیان ایران و آمریکا انجام و میلیاردها دلار از منابع ارزی مسدود شده کشورمان نیز در این چارچوب در شرف آزادسازی است. بر این اساس؛ ایران هنوز حساب‌‌‌های اعلامی برای انتقال منابع مذکور را بنا بر ملاحظات بانکی نپذیرفته و حساب‌‌‌های جدیدی را به این منظور معرفی کرده است.
تبادل همراستا با مذاکرات
تبادل زندانیان همواره و همراستا با مذاکرات احیای برجام در دستورکار طرف‌های مذاکرهکننده بوده است. در پیش‌‌‌نویس توافق احیای برجام که رویترز در بهمن ماه آن را منتشر کرد ذکر شده است آزاد کردن حدود ۷میلیارد دلار از دارایی‌‌‌های ایران که به دلیل تحریم‌های آمریکا در بانک‌‌‌های کره جنوبی مسدود شده‌‌‌اند و آزادی تمامی شهروندان غربی از زندان‌‌‌های ایران از نظر رابرت مالی، مسوول هیات مذاکرهکننده آمریکا، شرط الزامی برای رسیدن به توافق است. رویترز همچنین گزارش داده بود که بر اساس پیش‌‌‌نویس اولیه توافق مذاکرات وین، آزادسازی زندانیان غربی در ایران و آزادسازی دارایی‌‌‌های مسدود شده ایران، از جمله نخستین گام‌‌‌های احیای برجام خواهند بود. سال گذشته و در آستانه آغاز مذاکرات احیای برجام، رابرت مالی، فرستاده ویژه وزارت خارجه آمریکا در امور ایران گفته بود که واشنگتن خواستار آزادی «همه زندانیان این کشور در ایران است» و به آزادی تنها تعدادی از آنها رضایت نخواهد داد.
به فاصله کوتاهی پس از اظهارنظر رابرت مالی نماینده آمریکا در مذاکرات وین درباره آزادی زندانیان آمریکایی در ایران به عنوان پیش‌‌‌شرط توافق اتمی، سخنگوی سابق وزارت خارجه ایران گفت که این کشور هیچ پیش‌‌‌شرطی را نپذیرفته ولی موضوع زندانیان «قابل حل» است. سعید خطیب‌‌‌زاده سخنگوی سابق وزارت خارجه ایران در یک نشست خبری در این زمینه، با تاکید بر «پیشرفت‌‌‌ها» در مذاکرات وین برای احیای برجام گفت جمهوری اسلامی خودش همواره موضوع تبادل زندانی میان ایران و آمریکا را مطرح کرده است. او سرنوشت اتباع آمریکایی زندانی در ایران را به سرنوشت ایرانیان زندانی در آمریکا منوط کرد و گفت این شهروندان ایرانی «به دلیل واهی دور زدن تحریم‌های غیرقانونی آمریکا در زندان هستند.» ایرنا هم در این زمینه نوشت. طرح موضوع زندانیان آمریکایی در ایران یک مساله «غیرمرتبط» با مذاکرات اتمی است و «واشنگتن به دنبال آن است تا با طرح بهانه‌‌‌های گوناگون، راه را برای دستیابی به توافق در وین دشوار سازد.»
ایرنا تاکید کرد: «واشنگتن از یکسو از ضرب‌‌‌الاجل و تسریع در روند گفت‌‌‌وگوها و حصول توافق حرف می‌‌‌زند و از دیگر سو، با مطرح کردن پیش‌‌‌شرط‌‌‌های تازه که عملا کارشکنی در مسیر گفت‌‌‌وگوهاست، مانع از سرعت گرفتن روند رسیدن به توافق می‌‌‌شود.» در ژانویه ۲۰۱۶، همزمان با روز اجرایی شدن برجام، شماری از زندانیان در ایران و آمریکا با هم مبادله شدند ولی توافق شامل حال تمام زندانیان تبعه آمریکا در ایران نشد.
تبادل؛ موضوع انسانی
با این حال «حسین امیرعبداللهیان» اخیرا در مصاحبه با المانیتور درباره امکان مبادله زندانیان شامل دو تابعیت‌‌‌هایی مثل عماد شرقی، مراد طاهباز و باقر و سیامک نمازی گفت: ما هیچ ارتباطی بین موضوع انسانی زندانیان و بازداشت شدگان با برجام قائل نیستیم. بنابراین برای تبادل زندانیان به عنوان اقدام انسانی آمادگی داریم و به طرف آمریکایی هم گفته‌‌‌ایم. امیرعبداللهیان همچنین گفت: طرف آمریکایی در این موضوع پاسخ ما را خیلی کُند میدهد و نمی‌‌‌دانیم طرف آمریکایی چه مشکلاتی دارد، ولی ما هر زمان اعلام آمادگی را از طرف آمریکایی در این زمینه دریافت کردیم، بلافاصله آمادگی خود را اعلام کردیم. خوشبین هستم در پرونده تبادل زندانیان و بازداشتی‌‌‌ها گام‌‌‌های خوبی برداریم. البته باید دید طرف آمریکایی هم در این موضوع همراهی لازم را خواهد داشت؟ ما آماده‌‌‌ایم بدون ارتباط با برجام. این یک موضوع کاملا انسانی است.
خبرنگار المانیتور خطاب به امیرعبداللهیان گفت اگر این موضوع انسانی است، اجازه دهید باقر نمازی از ایران خارج شده و معالجه شود؛ که وی پاسخ داد: آقای نمازی از همه تسهیلات برخوردار است، بهترین امکانات پزشکی به شکل وی.آی.پی در اختیارش هست، حتی بارها امکان دسترسی خانواده‌‌‌اش و ملاقات‌‌‌های متعدد خانواده و پسرش فراهم شده است. بنابراین در چارچوب تبادل زندانیان و بازداشت‌شدگان ایشان هم می‌‌‌تواند مورد تبادل قرار گیرد. این موضوع در دست مقامات قضایی ما است. من خوشبین هستم. حسین امیرعبداللهیان، همچنین در سخنرانی‌‌‌اش در یکی از نشست‌‌‌های کنفرانس امنیتی مونیخ اعلام کرد که تهران برای تبادل زندانی با واشنگتن آماده است. امیرعبداللهیان گفت: «ما معتقدیم که تبادل زندانیان یک مساله بشردوستانه است.این موضوع به توافق هستهای ارتباط ندارد.
ما می‌‌‌توانیم این کار را فورا انجام بدهیم.» بعد از مجوز مذاکرات برجام، تبادل زندانیان نیز دیگر زمینه‌ای بوده که مجوز مذاکرات را از سوی ایران دارد. با این وجود سایت نورنیوز اعلام کرده که تبادل زندانیان از طریق یک میانجی صورت می‌گیرد و این نشان میدهد با وجود مجوزی که تهران برای تبادل مستقیم زندانیان با آمریکا دارد، ترجیح تهران در این مرحله همچنان تبادل از طریق یک واسطه است.
تحلیل فایننشال تایمز از آزادی «نمازی»
در تحلیلی از این رخداد، روزنامه فایننشال تایمز در گزارشی درباره آزادی یک شهروند دو تابعیتی ایرانی -آمریکایی به نقل از یک منبع آگاه این اقدام را نشان دهنده حسن‌نیت ایران برای تبادل بزرگ زندانیان با آمریکا دانست و از احتمال آزادسازی دارایی‌‌‌های بلوکه شده ایران در کره جنوبی خبر داد. به‌گزارش «ایسنا»، روزنامه فایننشال تایمز نیز با انتشار این خبر به نقل از یک دیپلمات مطلع از این مذاکرات نوشت: اقدام اخیر ایران برای آزاد کردن زندانیان آمریکایی را می‌‌‌توان نشان‌دهنده حسن نیت تهران برای یک توافق بزرگ‌تر درخصوص تبادل زندانیان دانست. این دیپلمات همچنین در این باره به فایننشال تایمز گفت که چنین توافقی می‌‌‌تواند منجر به رفع مسدودیت وجوه ایرانی در بانک مرکزی کره جنوبی شود. این دیپلمات در ادامه خاطر نشان کرد که قطر، سازمان ملل و سوئیس در مذاکرات مربوط به این موضوع شرکت کرده‌‌‌اند.
