علیرضا شیرمحمدی-مرکز صادرات و فرصت های سرمایه گذاری ایران

مقدمه:

در تاریخ 24 و 25 آذرماه سال گذشته، اولین دوره آموزشی الگوی صحیح در حوزه جذب سرمایه خارجی با حضور بیش از 80  نفر از مشاورین در حوزه تامین مالی در تهران برگزار گردید، این دوره برای توانمند سازی مشاورین حوزه سرمایه گذاری به منظور توسعه تکنیک های جذب سرمایه خارجی با تدریس اینجانب برگزار گردید

بسیاری از کشورهای سرمایه پذیر در دنیا برای جذب سرمایه گذاران رقابت می کنند، سرمایه گذاران مقاصد خود را با استفاده از تکنیک های مقایسه ای انتخاب می کنند، شاخص هایی که سرمایه گذاران برای انتخاب مقاصد سرمایه گذاری از آن استفاده می کنند شامل موارد زیر است:

اول: بازده سرمایه گذاری(ظرفیت بازار)

دوم: منابع انسانی

سوم: منابع انرژی

چهارم: ریسک های سرمایه گذاری

 متاسفانه علیرغم مزیت های رقابتی فراوان در کشور ما در مقایسه با سایر مقاصد سرمایه پذیر در منطقه ما در بسیاری از انتخاب ها در لیست کوتاه سرمایه گذاران خارجی قرار نداریم، ما معتقدیم که معرفی خوبی از ایران به عنوان یک مقصد مهم و دارای مزیت برای سرمایه گذاران خارجی صورت نگرفته است. حتما در این راستا باید تجدید نظر جدی صورت گیرد و با استفاده از مدیران آگاه و مسلط در این حوزه تصمیم جدی به منظور حضور سرمایه گذاران خارجی با استفاده از الگوهای صحیح را در کشور بگیریم.

ما معتقدیم که ظرفیت بازار ایران علاوه بر ظرفیت بازار کشورهای همسایه، مشوق های فراوان مانند معافیت های صادراتی، زمین گسترده، موقعیت استراتژیک کشور و وجود نیروهای جوان و تحصیل کرده دلائلی مکفی برای جذب سرمایه های خارجی است. این شاخص های به قدری ارزشمند هستند که می توانند در فرآیند انتخاب مقاصد سرمایه گذاری تاثیر منفی ریسک های کشوری را کاهش دهند و موجب شود که سرمایه گذاران به دلیل ظرفیت بازار، وجود منابع انسانی و نیز منابع انرژی حتما در منطقه، ایران را به عنوان یکی از مقاصد سرمایه گذاری انتخاب نمایند. مسلما در حوزه سرمایه گذاری خارجی نیازمند تدوین استراتژی مناسب برای جذب این سرمایه ها و توسعه تولید و اشتغال هستیم.

لزوم توجه به مدل های صحیح در جذب سرمایه گذاران خارجی

امروز در دنیا برای انجام هر کاری یک مدل صحیح تعریف شده است، موضوع توسعه صادرات و جذب سرمایه گذاری از جمله موضوعاتی هستند که با توجه به ماهیت بین المللی آن باید در تعریف و پیاده سازی  الگو به یک زبان مشترک ، در دنیا توجه کرد. امروز نیازمند تحول در درون همراه با اتخاذ دیدگاهی برون گرا برای دو موضوع مهم کشور یعنی توسعه صادرات و جذب سرمایه گذاری خارجی هستیم.

IPA ها مهمترین بازو برای جذب سرمایه خارجی و توسعه اقتصادی کشورها هستند.

IPA ها و یا آژانس های جذب سرمایه خارجی، یکی از ابزارهای مهم در توسعه سرمایه گذاری خارجی در دنیا هستند و نقش اصلی در این خصوص را ایفاء می کنند، در کشورها معمولا در بدنه دولت بخشی با این نام وجود دارد که مسئولیت جذب سرمایه خارجی را بر عهده دارد، که در کشور ما سازمان سرمایه گذاری و کمک های اقتصادی و فنی ایران به عنوان آژانس جذب سرمایه خارجی در سطح ملی مسئولیت جذب و صدور مجوزهای سرمایه گذاری را بر عهده دارد.

اما در سال های اخیر به دلیل رشد رقابت در جذب سرمایه های خارجی، علاوه بر IPA های ملی، آژانس های جذب سرمایه خارجی با ماهیت بخش خصوصی در کشورهای مختلف شکل گرفته و مورد حمایت دولت ها هستند. چرا که بازاریابی فرصت های سرمایه گذاری اصولا در بخش های دولتی دارای بهره وری مناسبی نیستند و کشورها به این نتیجه رسیده اند که باید از ابزارهایی با بهره وری بالا در حوزه جذب سرمایه خارجی استفاده کنند.

اگر دولت ها بدانند که چگونه از این ابزارها استفاده کنند، نتایج بسیار خوبی خواهد دید. تجربه در دنیا این موضوع را تایید می کنند. IPA های موفق مانند سنگاپور، مالزی، فنلاند، شمال آلمان، کلمبو، ایرلند و … این تجربه خوب را نشان می دهد. ضمنا آژانس های جذب سرمایه خارجی غیر دولتی که مورد حمایت دولت بوده اند فعالیتی بهتر از IPA های دولتی داشته اند. کوتاه ترین زمان برای تحقق و آغاز یک سرمایه گذاری خارجی 1 سال است، به عنوان مثال شرکت هیوندایی کره 6 سال زمان برد تا تصمیم گیری برای انتخاب موقعیت برای سرمایه گذاری در کشور هدف بگیرد.

نقش آژانس های توسعه سرمایه گذاری خارجی:

IPA ها سه نقش اساسی در اقتصاد کشور ایفاء می نمایند، ارتقاء (Promotion)، تسهیل گری (Facilitation)  و ارتباط خوب با بخش دولتی به منظور تاثیر گذاری در نهاد قانون گذاری و مقررات Advocacy)) از جمله نقش های تعریف شده برای IPA ها در دنیا است

تعریف سرمایه گذاری:

انواع سرمایه گذاری های جدید، مشارکت در توسعه سرمایه گذاری های قبلی و نیز شراکت در شرکت ها و یا تملک  آنها (Merger & Acquisition) توسط سرمایه گذاران غیر بومی انواع سرمایه گذاری خارجی محسوب می شود، لذا باید توجه کرد که اموری از جمله خرید سهام در بورس توسط سرمایه گذاران خارجی و یا انعقاد توافق نامه های همکاری با شرکت های داخلی علیرغم منافعه بسیار خوبی که برای کشور دارد اصولا سرمایه گذاری خارجی محسوب نمی شود. اما یکی از نقاط برجسته قانون جذب و توسعه سرمایه گذاری خارجی در کشور ما حمایت دولت در قالب قانون از سرمایه گذارانی است که نسبت به انتقال فن آوری به کشور ما اقدام می کنند و این موضوع می تواند یکی از نقاط تمایز قانون سرمایه گذاری کشور ایران با سایر کشورها باشد.

متاسفانه در جذب سرمایه خارجی در کشورمان، صرفا پروژه های جدید (Green Field Investment) به عنوان مقصد سرمایه گذاری خارجی در نظر گرفته می شود، این در حالی است که در کشورهای پیشرو پروژه های در حال فعالیت (Brown Field Investment) در مقایسه با پروژه های جدید دارای جذابیت بیشتری بوده و بیشتر مورد توجه سرمایه گذاران خارجی قرار می گیرد.

منافع سرمایه گذاری خارجی:

سرمایه گذاری خارجی، بهترین ابزار برای افزایش تولید ناخالص داخلی، ایجاد مشاغل جدید، افزایش پرداخت مالیات، ایجاد تنوع اقتصادی، ایجاد ثبات سیاسی، افزایش حقوق و دستمزدها، افزایش رقابت، ارتباط با زنجیره جهانی ارزش، برند سازی، آموزش منابع انسانی، ورود فن آوری های نوین، تحول در ساختار رگولاتوری و نیز بهبود فضای کسب و کار است. به عنوان مثال سرمایه گذاری خارجی در ایرلند باعث افزایش 27% در تولید ناخالص داخلی و در کشور انگلیس باعث جذب 18% از منابع انسانی آن کشور و تولید اشتغال شده است.

منافع سرمایه گذاری خارجی از دید سرمایه گذاران خارجی:

سرمایه گذاران خارجی برای ایجاد رشد، پشت سرگذاشتن محدودیت های تجاری، افزایش ثروت، کاهش پرداخت مالیات، دست یابی به بازارهای جدید، ایجاد چالش با رقبا، دست یابی به منالع ارزان، نزدیک تر شدن به مشتریان و نیز اجراء بهتر تعهدات خود در قبال مشتریان و همچنین کاهش هزینه ها باید به سرمایه گذاری در کشورهای مختلف اقدام نمایند.

نحوه تصمیم گیری سرمایه گذاران برای انتخاب موقعیت:

یکی از نکات مهم در جذب سرمایه خارجی، نگاه کردن به موضوع فرصت های سرمایه گذاری از زاویه دید سرمایه گذاران خارجی است، باید با تکنیک های تصمیم گیری سرمایه گذاران خارجی در این حوزه آشنا باشیم تا بتوانیم با الگوی صحیح در فرآیند جذب سرمایه خارجی حضور یابیم.

اکثر سرمایه گذاران از تکنیک AHP برای انتخاب مقصد استفاده می کنند، IPA ها معمولا با تنظیم استراتژی های مناسب به گونه ای عمل می کنند که بتوانند در لیست کوتاه سرمایه گذاران خارجی قرار بگیرند. انتخاب موقعیت برای سرمایه گذاری خارجی، یکی از مهمترین تصمیمات سرمایه گذاران خارجی است. در حقیقت در اکثر قریب به اتفاق سرمایه گذاران مدیریت و یا بخشی برای انتخاب موقعیت سرمایه گذاری وجود ندارد و این کار معمولا توسط تیم مدیریتی سرمایه گذار صورت می گیرد. بسیار ضروری است که IPA ها با فرآیند تصمیم گیری سرمایه گذاران آشنا باشند.

از جمله مواردی که سرمایه گذاران خارجی در انتخاب یک موقعیت (Location) به آن توجه می کنند می تواند شامل این موارد باشد: پتانسیل بازار / مشوق های دولتی و میزان مالیات ها / وجود منابع انسانی/ دسترسی به انرژی / مواد اولیه / ریسک های سیاسی و اقتصادی.

نقش معرفی مشوق های دولتی در جذب سرمایه

در بررسی هایی که انجام دادم، مشوق های دولتی در کشور عزیزمان ایران، یکی از بهترین راهکارها برای جذب سرمایه های خارجی می باشد، اینکه معافیت های مالیاتی بسیار خوبی برای سرمایه گذاری در بخش های مختلف توسط دولت ارایه می شورد می تواند یکی از ابزارهای خوب برای جذب سرمایه های خارجی باشد.

زمانی که با سرمایه گذاران و یا سایر IPA ها مذاکره می کنم و به آنها این گونه معافیت ها از جمله و به طور مثال معافیت مالیاتی صد درصدی صادرات از ایران و یا معافیت در حوزه های کشاورزی را بیان می کنیم، تعجب سرمایه گذاران خارجی را به همراه دارد. اما متاسفانه ما نتوانسته ایم با مدل مناسب این گونه مشوق ها را که ابزارهای مهمی برای جذب سرمایه خارجی هستند به سرمایه گذاران خارجی معرفی نمایید.

در عین حال در این خصوص اقدامات بسیار خوب و گسترده ای را آغاز نموده ام و امیدوارم به زودی بتوانم این اقدامات که در حوزه معرفی مزیت های رقابتی کشور عزیزمان به سرمایه گذاران خارجی است را رو نمایی کنم.

دولت و IPA های خصوصی

دولت انگلیس اخیرا نقش IPA دولتی را به بخش خصوصی واگذار نموده است و برای آن بودجه بسیار خوبی (حدودا 40 میلیون پوند) تصویب نموده است، که به زودی اعلام می گردد. دولت انگلیس سالانه 15 میلیون پوند تبلیغات هدفمند در نشریات معتبر و طی 10 سال گذشته انجام داده است. IPA کلمبو صرفا توسط بخش خصوصی و با حمایت کارخانجات و سرمایه گذاران بخش خصوصی ایجاد شده است. یکی از مدل های موفق در IPA دولتی در دنیا هلند است که IPA مرکزی دارای 16 زیر مجموعه در 16 منطقه هلند است و صرفا در صورت همکاری با IPA مرکزی بودجه به آنها پرداخت می شود. جمهوری چک استراتژی خود را بر ادامه توسعه سرمایه گذاران فعلی موجود متمرکز نموده است، 75% از سرمایه گذاری خارجی در این کشور از طریق توسعه سرمایه گذاری های فعلی صورت گرفته است. سیاست ها در آژانس های مختلف، کاملا متفاوت است، مثلا مالزی تمرکز ویژه ای بر جذب سرمایه گذاران به منظور ایجاد دفاتر منطقه ای خود در آن کشور دارند.

در این جا لازم است نکته مهمی را عرض کنم و آن این است که به نظر می رسد، در کشور ما در حوزه تنظیم استراتژی برای جذب سرمایه گذاران اقدامات کاملی صورت نگرفته است. همه ما به دنبال توسعه جذب سرمایه های هستیم، اما اینکه این سرمایه ها چگونه؟ برای چه فرصت هایی؟ با کدام مشوق ها، با کدام روش و … سوالاتی است که کمتر برای تهیه پاسخ آنها کوشیده ایم.

داستان های موفق

یکی از استراتژی های مهم برای توسعه جذب سرمایه خارجی، توسعه فعالیت سرمایه گذاران خارجی است که امروز در کشور ما حضور داشته اند و می توانند سرمایه گذاری خود را توسعه دهند. این سرمایه گذاران خارجی که از تعداد قابل توجهی برخوردار هستند، می بایست توسط دولت و نیز مراکزی از جمله اتاق های بازرگانی و انجمن های مرتبط دعوت شوند و برای توسعه سرمایه گذاری های آنها حمایت های لازم تدارک دیده شد. بدیهی است این سرمایه گذاران خارجی می توانند علاوه بر توسعه سرمایه گذاری های خود در کشور، نمونه هایی خوب (Success Stories) برای جذب دیگر سرمایه گذاران خارجی باشند.

بالاترین حجم سرمایه گذاری ها

بالاترین حجم سرمایه گذاری در دنیا در بخش خدمات کسب و کار بوده است. (Business Services) این موضوع در تمام مناطق دنیا بررسی شده است، البته سایر بخش ها هم وجود دارد که در ارایه به آن پرداخته می شود ولیکن موضوع فوق قابل توجه است، اما بسیار جالب است که در کشور ما هم این موضوع بسیار مورد نیاز است. ظرفیت های فراوانی در حوزه تنظیم استراتژی برای جذب سرمایه گذاران خارجی وجود دارد، که این ظرفیت ها به خوبی شناسایی نشده و برای معرفی به سرمایه گذاران خارجی آماده نشده است.

خوشبختانه در این زمینه کارهای خوبی در حال انجام داریم و در آینده نزدیک و به لطف خداوند فرصت های سرمایه گذاری در این حوزه ها را جهت ارایه به سرمایه گذاران خارجی آماده خواهیم کرد.

محدودیت های کشورهای مهم سرمایه پذیر و Mega Trend تولید

 کمبود زمین در کشورهای سرمایه پذیر به شدت احساس می شود و این موضوع رقابت برای جذب سرمایه گذاران توسط مقاصد جدید را به شدت جذاب نموده است، موضوع زمین مساله ای جدی است، تا جایی که به عنوان مثال سنگاپور به دلیل محدودیت زمین تعداد زیادی از صنایع خود را به شهرک های صنعتی در چین منتقد نموده است و آن را با صنایع با ارزش افزوده بالا جایگزین نموده اند. 

لذا به نظر می رسد با توجه به وسعت کشور عزیزمان، این موضوع می تواند به عنوان یک استراتژی برای جذب سرمایه های خارجی مورد توجه دولت و بخش خصوصی و نهادها و انجمن های غیر دولتی قرار گیرد.

امروز تولید در سطح دنیا مجددا در حال تغییر است، پیش بینی می شود در آینده کارخانجات عظیم و بزرگ با استفاده از فن آوری هایی چون پرینت سه بعدی(3-D Printing)  اقدام به ایجاد کارخانجات محلی و کوچک نمایند. آدیداس و GE یکی از بزرگترین پیشران ها در این سطح بوده اند.

امروز مفهوم MADE به MAKE تبدیل شده است، کشورهای سرمایه پذیر به دنبال جذب تولید کنندگان در سراسر دنیا و تولید کنندگان نیز به دنبال یافتن موقعیت هایی مناسب برای کاهش هزینه های خود هستند.

چه باید کرد؟

اولا: دولت در حوزه جذب سرمایه خارجی به تنهایی نمی تواند نقش اساس ایفا نماید و باید همگام با سایر کشورهای پیشرو این وظیفه را با همکاری بخش خصوصی در کشور متبلور نماید.

ثانیا: دولت باید بداند که جذب سرمایه یک فعالیت هزینه بر بوده و مانند فرآیند بازاریابی که در حوزه سرمایه گذاری در حقیقت، بازاریابی فرصت های سرمایه گذاری محسوب می شود، لازمه وجود کارشناسان خبره در این حوزه است، معرفی صحیح فرصت های سرمایه گذاری، مشوق ها، معافیت ها و ارایه نقاط تمایز در مقایسه با سایر مقاصد سرمایه گذاری که اصولا در این امر با ما در حال رقابت هستند و به دلیل عدم فعالیت جدی ایران در این حوزه بسیار موفق بوده اند باید به شکل صحیح صورت گیرد.

ثالثا: این وظیفه مهم و خطیر با استفاده از الگوی صحیح ضمن همکاری نزدیک به بخش های صاحب صلاحیت واگذار شود، بخش های صاحب صلاحیت نیز باید با استفاده از مدیران مسلط و مشاورین خبره با توجه به گستردگی ایران و فرصت های سرمایه گذاری آن، نسبت به تدوین استراتژی و برنامه عملیاتی برای جذب اقدام نمایند. دولت وظیفه نظارتی و حمایتی عالیه خود را باید به خوبی اعمال نماید.

رابعا: باید بدانیم که تنظیم رابطه صحیح بین بخش دولتی و خصوصی در راه اندازی IPA ها، نقش اساسی دارد، ایجاد یک رابطه ضعیف و شکننده، برای توسعه این فعالیت، مخرب بوده و مسلما باعث ایجاد مشکلات بزرگ تر در این حوزه خواهد شد.

خامسا: دولت باید برای پروژه های ملی و یا اصطلاحا مگا پروژه ها (Mega Projects) الگوهای صحیح را معرفی نماید، به عنوان مثال چنانچه فرصت سرمایه گذاری در ساخت و بهره برداری فرودگاه های بزرگ کشور با همان مدل های قدیمی مانند EPCF معرفی شود، مسلما سرمایه گذاران خارجی انگیزه ای برای ورود به این عرصه نخواهند داشت و فعالیت های آژانس های جذب سرمایه خارجی نیز نمی توانند در این راستا کمک نمایند.

سادسا: حوزه جذب سرمایه خارجی نیازمند توانمند سازی نیروی انسانی در این حوزه است، پروژ های توانمند سازی، اتاق های بازرگانی امری خطیر و وظیفه ای ملی است که باید توسط مشاورین خبره که تسلط به دو حوزه نظری و عملی دارند، هدایت شوند. امروز توانمند سازی جایگزین آموزش در کشورهای پیشرو شده است، این توانمند سازی مشمول عالیترین مقام در بخش خصوصی و نهادهای آن مانند روسای اتاق های بازرگانی، هیات رئیسه، دبیران کل و هیات نمایندگان است، نباید این تصور غلط را که توانمند سازی صرفا مخصوص کارمندان اداری و نیمه ماهر است را به این حوزه گسترش دهیم، باید عزم ملی در خصوص توانمند سازی در این حوزه مورد توجه قرار گیرد.

سابعا: در پایان باید تاکید کنیم که اولین قدم در جذب سرمایه خارجی، نیازمند تدوین استراتژی است، این استراتژی باید توسط استراتژیست های بخش خصوصی و دولتی تنظیم شود، بدون در اختیار داشتن استراتژی علیرغم فراهم شدن همه امکانات نخواهیم توانست در این مسیر موفق شویم.

باید بدانیم که در سال های سخت تحریم، تعداد قابل توجهی از شرکت های خارجی علیرغم اطلاع از ریسک های کشوری که توسط نهاد های بین المللی با غرض و یا بدون غرض اعلام شده، وارد کشور شده اند و سرمایه گذاری نموده اند، این نشان می دهد که بهانه تحریم ها پوششی برای عدم وجود توانمندی و مهارت در حوزه جذب سرمایه خارجی بوده است، باید مطمئن باشیم چنانچه با الگوی صحیح در فرآیند جذب سرمایه خارجی قدم برداریم، خواهیم توانست ارقام جذب سرمایه خارجی را بیش از آن چیزی که تاکنون بدون هیچ گونه فعالیت ارتقایی ما صورت گرفته است، افزایش دهیم.

و در آخر به عنوان آخرین موضوع باید بدانیم که سرمایه صرفا در کشورهای اروپایی و آمریکایی وجود ندارد، بسیاری از کشورهای همسایه ما با توجه به بازارهایی که در کشورهای خود دارند و امکاناتی که در کشور ما مهیا است، می توانند با سرمایه گذاری در کشور ما نسبت به تولید مایحتاج خود اقدام کنند. لذا علاوه بر تمرکز در کشورهایی که به صورت سنتی در حوزه جذب سرمایه گذاری خارجی با آنها همکاری داشته ایم، باید برای همسایگان 15 گانه خود اهمیت بیشتری در فرآیند جذب سرمایه قایل شویم و آنها را فراموش نکنیم.

امیدوارم با توجه به شرایط موجود و اینکه حوزه های جذب سرمایه خارجی و صادرات می توانند جهشی بزرگ در حوزه اقتصاد کشور فراهم آورند، با عزمی ملی و مدیریت جهادی و استفاده از الگوی صحیح جذب سرمایه خارجی و صادرات نسبت به تحقق اهداف در این حوزه کوشا باشیم.