بیروت از دو تپه الاَشرفیه (بیروت شرقی) و المُصَیطَبه (بیروت غربی) تشکیل شده که به صورت شبه‌جزیره‌ای مثلثی به سوی دریا پیش می‌رود. در سمت داخلی، جلگه ساحلی باریکی قرار دارد که از دهانه نهرالکلب در شمال تا نهرالدامور در جنوب امتداد می‌یابد.
ریشه واژه بیروت، از لفظ عبری بِئِروت، جمع بِئِر، به معنای چاه، مشتق است. معنای این واژه در زبان‌های سریانی و فنیقی نیز همین است، که به منابع غنی آب در بیروت اشاره دارد.
بیروت از قدیمترین شهرهای خاورمیانه به شمار می‌آید. آثار مهمی از دوره‌های مصری، فنیقی، یونانی، رومی، بیزانسی، ایرانی و عثمانی در این شهر کشف شده است. در زمان فنیقی‌ها بندری در سواحل فنیقیه بوده که از آن با نام بروتا در کتیبه‌های تل العَمارنه یادشده است. در این عهد بیروت شهر کوچکی بود که شهر معروف بیبلوس (جُبیل امروزی) آن را تحت‌الشعاع قرار داده بود.
در حدود ۲۰۰ پیش از میلاد، آنتیوخوس سوم بر بطلمیوس پنجم پیروز شده و بیروت را ضمیمه قلمرو سلوکی‌ها و سوریه کرد. با پیروزی مسلمانان، دوران تازه‌ای برای بیروت آغاز شد.
معاویه، خلیفه اموی، گروه‌هایی از ایرانیان را به آنجا کوچ داد تا شهر و اطراف آن را، برای دفاع در برابر تهاجمات روم شرقی پرجمعیت سازد.
جنگهای صلیبی برای بیروت مسائل تازه‌ای پیش آورد. صلیبیون که در ۱۰۹۹ از تمام طول سواحل شمالی بیروت سرازیر شده بودند، منحصراً از بیروت به عنوان محل تأمین آذوقه استفاده می‌کردند. آنها پس از فتح بیت‌المقدس دوباره به این شهر بازگشتند.
در ژوئیه ۱۲۹۱ امیر سنجر ابوشجاعی از دمشق به سوی بیروت آمد و آنجا را به نام الملک الاشرف خلیل تصرف کرد. در عصر ممالیک، بیروت ولایت عمده‌ای از «جُند» دمشق گردید و یک امیر طَبلْخانه به حکومت آنجا منصوب شد.
بیروت در قرن ۱۱عملاً بخشی از ایالت عثمانیِ دمشق و پس از ۱۰۷۰ جزو صیدا بود. در حمله‌های متقابل روسیه و عثمانی، بیروت چندین‌بار بمباران شد و اکتبر ۱۷۷۳ تا فوریه ۱۷۷۴ به تصرف روس‌ها درآمد.
بیروت در دوره جدید:
در حدود نیمه سده سیزدهم – نوزدهم، بیروت بندر و مرکز بازرگانی مهمی به شمار می‌رفت که از نظر موقعیت، بعداز سِمرنَه و اسکندریه قرار داشت. از دهه ۱۸۲۰ مبلغان مذهبی پروتستان از بریتانیا، ایالات‌متحده و نیز مبلغان کاتولیک رومی عمدتاً از فرانسه، در بیروت به فعالیت پرداختند.
دانشگاه‌های بیروت، به علت نزدیکی به ایران و قرابت دینی ـ فرهنگی، نخستین انتخاب محصلان ایرانی در قرن نوزدهم بود و کسانی مانند قاسم غنی، محمدعلی جمالزاده و محمود حسابی از تحصیل کردگان این دانشگاه‌ها بوده‌اند.
به دنبال شکست عثمانی در جنگ جهانی اول، بیروت در ۱۹۲۰ به لبنان بزرگ پیوست و تحت قیمومت فرانسه درآمد و در ۱۹۲۶ پایتخت جمهوری لبنان شد. فرانسه برای تسریع استخراج مواد خام، بندر عظیمی در بیروت تجهیز کرد و یک رشته خطوط آهن که از بیروت به دمشق متصل می‌شد و نواحی داخلی را به ساحل مرتبط می‌ساخت، ایجاد کرد.
در نخستین سال‌های قیمومت فرانسه، مهاجرت آرام و پیوسته‌ای از شیعیان و سنیان، از اطراف بیروت یا کشورهای خاورمیانه به سوی بخش غربی شهر جریان داشت. بسیاری از آوارگان فلسطینی که در ۱۹۴۸ بویژه پس از کشتار دیریاسین از نواحی شمالی و ساحلی فلسطین گریخته بودند در بخش غربی بیروت اسکان یافتند.
براثر جنگ اعراب و اسرائیل (۱۹۴۸) و در پی بسته شدن بندر حیفا، بندر بیروت با امکانات مناسب خود جایگزین آن شد. درآمدهای کشورهای نفت‌خیز خلیج فارس و عربستان به کمک نظام بانکداری موفق بیروت، این شهر را مرکز فعالیت‌های تجاریِ کشورهای عربی کرد.
صدها هزارتن از شیعیان از منطقه جنوبی لبنان که مرکز رویارویی سازمان آزادیبخش فلسطین (ساف) و اسرائیل بود، آواره شدند و در شرق و جنوب بیروت اسکان یافتند.
پیش از جنگ داخلی ۱۹۷۵ـ۱۹۹۱، بیروت، با برخورداری از نظام مالی و تجاری آزاد و بانکداری موفق، بندر و فرودگاه مجهز، پایگاه مهم مبادلات مالی و ارزی بین‌المللی و مرکز فعالیت‌های تجاری منطقه خاورمیانه بود. همچنین وجود دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی متعدد، مطبوعات آزاد و نشریات و روزنامه‌هایی که مخاطبانی در دیگر کشورها داشت، موقعیت علمی و فرهنگی برجسته‌ای بدان می‌بخشید.
اهل سنت و ارمنی‌ها بزرگترین گروه مذهبی در بیروت بودند، اما با مهاجرت شمار زیادی از شیعیان در دهه ۱۹۶۰ و پس از آن به بیروت، به مرور ترکیب جمعیتی شهر به نحو چشمگیری تغییر کرد. با توجه به تغییرات جمعیتی، در دهه ۱۹۹۰، شیعیان به بزرگترین گروه مذهبی تبدیل شدند و پس از شیعیان، اهل سنت مهمترین گروه مذهبی‌اند.
اکثریت مسلمانان مشتمل بر مسلمانان سنی مذهب، دروزی و شیعه در بیروت غربی سکونت دارند؛ بویژه حومه جنوبی بیروت غربی (ضاحیه) بیشتر مرکز سکونت شیعیان است.
مردم بیروت شرقی تقریباً همه مسیحی‌اند، مارونی‌ها و ارتدوکس‌های یونانی و ارامنه مهمترین جوامع مسیحی ساکن در بیروت شرقی را تشکیل می‌دهند و کاتولیک‌های یونانی، رومی و پروتستان‌ها، کلدانی‌ها و قبطی‌ها دیگر فرقه‌های مسیحی را شامل می‌شوند. جامعه کوچکی از یهودیان نیز در بیروت زندگی می‌کنند.
