افسانه خان‌محمدی، مریم سراج، سمیه قادری، فاطمه موسوی

حد و مرز محله :

منطه ۵ شامل ۷ ناحیه و ۲۹ محله است که تحقیق حاضر در ارتباط با ناحیه ۴ آن است، که شامل محله های پرواز، سازمان برنامه شمالی-جنوبی، سازمان آب و کوی ارم می شود.
محله ی پرواز، از جنوب به آزاد راه تهران– کرج و از شمال که از شمال غرب به بزرگراه رسالت و محله ی سازمان برنامه شمالی و از شمال شرق به خیابان آیت الله کاشانی و محله کوی شاهین منتهی شده است،همچنین این محله از سمت غرب به محله ی سازمان برنامه جنوبی و از سمت شرق نیز به بزرگراه امیر لشکر ستاری محله فردوس منتهی می شود.

تاریخچه محله پرواز:

در سال ۱۳۵۸و یکسال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، محله ی پرواز در یک طرح ایجاد تعاونی مسکن پس از طراحی و تهیه نقشه به پرسنل هواپیمایی نیروی زمینی( هوانیروز) و نیروی هوایی جمهوری اسلامی به طور مشترک واگذار شد.

از سال ۱۳۶۰ساخت وساز واحدهای مسکونی به صورت ویلایی و در یک طبقه آغاز شد که مساحت این منازل در هر کوچه که ۱۴ واحد مسکونی وجود داشت، ۵ قطعه اول ۲۱۰متر و ۹ قطعه دوم هم ۲۴۰ متر بود.

در حدود سال ۱۳۷۵ساخت وساز آپارتمانی آغاز وبافت منازل ویلایی به آپارتمانهایی با متراژهای پائین و متوسط ۸ واحد تبدیل شد.

نکته قابل توجه این است که به جز چند مورد نادر،بقیه منازل ویلایی به صورت مشارکتی با بساز بفروشان تبدیل به مجتمع های مسکونی آپارتمانی شدند،که پر واضح است که این بساز بفروشان هم علم کافی از مقاوم سازی سازه های آپارتمانی نداشته که این مورد را نگارنده به خوبی با زندگی در این محله مشاهده ودرک نموده است- در نتیجه آپارتمانهایی تنها با ظاهری زیبا ساخته اند، که این مورد نه تنها در اینجا بلکه در تمام شهر از بزرگترین معضلات جامعه شهری است.

در ضلع شمال شرقی این محله- تقاطع دو بزرگراه آیت الله کاشانی و بزرگراه رسالت – در سال ۱۳۷۳ میدانی به نام«نور» تأسیس شدکه این میدان توسط سازمان حمل ونقل و ترافیک طراحی شده بود.با فوت علامه محمد تقی جعفری نام این میدان به میدان «علامه جعفری» تغییر نمودکه روی دیواریکی از ساختمانهای جنب میدان، واقع در خیابان آیت الله کاشانی، عکس بزرگی از ایشان نقاشی شده که هنوز هم موجود می باشد.

بزرگراه رسالت ، اتوبانی بود که از این میدان وارد محله‌ی پرواز می شد واکنون پس از ایجاد تحولاتی اساسی ودر طی ۲ سال اخیر، این میدان به « پل نور» تغییر شکل داد که پیمانکاری این پل هم بر عهده شرکت « جنرال مکانیک»بود که هم اکنون شامل زیر گذر آیت الله کاشانی و روگذر اتوبان رسالت می باشدکه با حضور آقای قالیباف ، شهردار افتتاح شد.

تحولات محله از لحاظ کالبدی، اقتصادی واجتماعی:

با توجه به آنچه که در تاریخچه محله گفته شد، از سال ۱۳۵۸که به نوعی می‌توان آ ن را تاریخ تأسیس این محله دانست ، تا کنون تحولات زیادی در این محله به وجود آمد ه است.
از جمله می توان به تحولات مربوط به تغییر ساختار منازل مسکونی این محله که در سال ۱۳۶۰ به صورت ویلایی بودند و به مجتمع های آپارتمانی چند طبقه در سال ۱۳۷۵ شده اند.

همچنین می توان به تأسیس میدان نور در شمال شرق این محله در سال ۱۳۷۳ واحداث بزرگراه رسالت اشاره نمودکه این محله را به سمت غرب تهران متصل می کرد.که بعدها و در سالهای ۱۳۸۳تا۱۳۸۵به پل نور ( زیر گذز آیت الله کاشانی و روگذر رسالت)تبدیل شد.

با توجه به تغییرات بوجود آمده می توان گفت که در وضعیت پارک اتومبیلها، چگونگی خدمات رسانی همتغییراتی به وجود آمد که در متن تحقیق به تفضیل به ان اشاره شده است.
به لحاظ اقتصادی هم می توان به افزایش یافتن قیمت منازل مسکونی با پیدا کردن موقعیت تجاری منشعب شده از احداث پل و اتوبان ها اشاره نمود.

البته می توان به معضلی که حاصل همین تغییرات فیزیکی در این محله است اشاره نمود که آن در آلوده شدن هوا چرا که در قدیم به علت نبود اتوبانها،تردد خودروها کمتر بوداما در حال حاضر با وجود تردد زیاد خودروها نه تنها آلودگی هوا بیشتر شده، بلکه باعث به وجود آمدن آلودگی صوتی عجیبی هم برای ساکنان این محله بخصوص آن دسته که در نزدیک اتوبانها خانه دار شده‌اند.

ترکیب فعلی محله از نظر جمعیت:

جمعیت ناحیه چهار منطقه ۵ شهرداری تهران بیش از ۰۰۰/۱۰۰ نفر می باشدکه اگر این عداد را به ۴تقسیم کنیم، می تواتنیم بگوئیم که به طور تقریبی چیزی حدود۲۵۰۰۰خانوار در این ناحیه سکونت دارند.محله ی پرواز هم چیزی حدود ۲۰ هزار نفر جمعیت یعنی۵۰۰۰ خانوار را در خود جای داده است.این محله مساحتی حدود ۷/۳۴ کیلومتر مربع دارد.

وضع درآمد ومنزلت اجتماعی ساکنان:

ساکنان محله ی پروازف طبق آنچه که در تاریخچه محله گفته شد، عموماً پرسنل هواپیمایی نیروی زمینی( هوانیروز) و نیروی هوایی جمهوری اسلامی می باشند که در حال حاضر اکثریت آنها بازنشسته شده اندو از مزایا و حقوق بازنشستگی خود استفاده می کنند.

با مشاهدات که از محله به عمل آمدو مصاحباتی که با بازنشستگان محله شده است، می توان گفت که اکثر این بازنشستگان بعد از ساخت مجدد خانه ها وتبدیل خانه های ویلایی خود به مجتمع های مسکونی آپارتمانی هم اکنون اجاره بهای آپارتمانهای خود نیز استفاده کرده وبه نوعی این اجاره خانه ها کمک مالی بزرگی برای انها به حساب می آید.

عده ای از ساکنان هم بعد از بازنشستگی به مشاغل آزاد دیگری روی آورده اند که در این راستا توانسته اند زندگی مرفه ای را برای خود ایجاد کنند که عمدتاً از قدیمیان محله هستند.
می توان گفت که اکثریت ساکنان این محله از طبقه متوسط روبه بالا و گاهاً مرفه ای نیز هستند.

وضعیت محله از لحاظ خدمات واسباب آسایش شهری:

به نظر می رسد که در محله پرواز در حال حاضر از لحاظ ارائه خدماتی مانند آب، برق و گاز شهری و تلفن رضایت وجود دارد البته سیستم گاز رسانی در سال ۱۳۸۲ در این محله ایجاد شد که به نظر اهالی این زمان بسیار دیر بود، چرا که در سال های قبل تر محله های اطراف از این نعمت برخوردار بودن در ضمن تا قبل از سال ۱۳۷۲ این محله آب لوله کشی شهری نداشت و تا قبل از تاریخ ، اهالی از آب منبع هایی که در هر خانه تعبیه شده بود استفاده می‌کردند. فقط سیستم فاضلاب در این محله وجود ندارد و از چاه های اختصاصی که در هر خانه ای وجود دارد ، استفاده می کند.

گرداوری زباله که در گذشته به صورت سنتی بوده که رفتگران زباله ها را از درب خانه تحویل می گرفتند و گاهی هم در ازای این خدمت از اهالی مزدی دریافت می کردند اما امروزه بر اساس مشاهدات، سیستم جمع آری زباله ها به صورت مکانیزه شده و این محله هم از طرح مکانیزه جمع آوری زباله ها بی‌نصیب نمانده است تنها مشکلی که در این مورد به نظر می رسد این است که سطل های بزرگ زباله که سر کوچه ها گذاشته شده اند گاهاً جایگاهی برای تجمع حیوانات و حشرات موذی شده اند که گاه منظره ی بدو به دور از موازین بهداشتی را در کنار سطل های بزرگ زباله شاهده بوده ایم که البته به نظر می‌رسد که این مشکل با همیاری اهالی در استفاده ی درست از سطل های زباله و به خصوص بستن درب آنها قابل حمل می باشد البته به نظر نگارنده بهتر است که معاونت فرهنگی شهرداری تهران پیش از هر اقدامی، در جهت اموزش و فرهنگ سازی و اماده سازی بستر مناسب برای استفاده بهتر از امکانات کند که البته عدم وجود این فرهنگ سازی چیزی است که تحت عنوان «واپسماندگی فرهنگی» در کشورهای جهان سومی به وفور دیده می شود.

به لحاظ وجود فضای سبز و پارک می توان به سه پارک با وسعت های مختلف اشاره نمود که پارک «پرواز» که بزرگ ترین پارک این محله می باشد، دارای زمین های ورزشی فوتبال بسکتبال و والیبال و میزهای مخصوص تنیس روی میز وشطرنج می باشد.

در این پارک مدرسه فوتبالی هم وجود دارد همچنین فضایی بسیار زیبا که هرماه با آبشارهای موجود به اهالی آرامشی می دهد تا دقایقی را به دور از مشغله های زندگی شهری سر کند از دیگر پارک های این محله می توان به پارک «سپیدار» که البته وسعت زیادی ندارد اما وجودش خالی از لطف نیست و پارک نونهالان که در خیابان ایت الله کاشانی و روبروی مهد کودکی ایجاد شده، اشاره کرد که فضایی برای بازی کودکان – بخصوص کودکان همین مهد کودک می باشد در ضمن با توجه به مشاهدات انجام شد تعداد زیادی از بازنشستگان این محله رادر پارکها و در هنگام عصر و در کنار هم مشغول به صحبت در این پارکها دیدیم که در کل به نظر می رسد که این محله وضعیت خوبی از لحاظ فضای سبز و پارک دارد.

در این محله، فرهنگسرایی به نام «فرهنگسرای نور»وجود دارد که به قطع از بزرگترین امیازات این محله می باشد ، چرا که فضایی فرهنگی را در قالب کلاس های هنری و پرورشی برای رشد خلاقیت و استعدادها به خصوص براری کودکان همین طور بزرگسالان فراهم اورده در ضمن در این فرهنسگرا، کتابخانه ای به نام «کتابخانه ی شیخ فضل الله نوری» وجود دارد که به گفته اهالی بسیاری از آنها به عضویت این کتابخانه درآمده اند و به نظر می رسد که رضایت زیادی از این مکان دارند به گفته اهالی در این فرهنسگرا پایگاه های برای واکسیناسیون آموزش کمک های اولهی و سمینارهای روانشناسی ساده و نمایشگاه های هنری و.. هم برپا می شود که به نظر می رسد این مسئله هم در رضایت اهالی از این مکان و پر کردن اوقات فراغت آنها به نحو مفید نقش مهمی را ایفامی کند.
از دیگر امتیازات این محل، وجود کتابفروشی بزرگی به نام «شهر کتاب» است که منبعی بزرگ از انواع کتابهاست به نظر می رسد وجود چنین مرکزی در رشد فرهنگ کتابخوانی اهالی مفید واقع شده است مسئولان فروش کتاب در این کتاب فروشی معتقدند که فروش کتاب و استقبال مردم از این مرکز، هر سال افزایش یافته و هم اکنون قابل مقایسه با سال اول و آغاز به کار این مرکز نیست در کنار همین مرکز فروش کتاب حلقه ای از خود اشتغالان وجود دارد که کارهای دستی خود را البته تحت نظر شهرداری و فرهنگسرای نور – به فروش می رسانند به گفته اهالی در قدیم این غرفه های فروش هر جمعه برپا می شدند و لی هم اکنون به صورت روزانه ودر ۷ روز هفته وجود دارند که به نظر می رسد این مکان فروش مورد علاقه و توجه اهالی این محله واقع شده است.

لازم به ذکر است که سینمایی خانوادگی در حد فاصل ۲ محله پرواز و فردوس وجود دارد که دسترسی به آن ساده و مفید در گذراندن اوقات فراغت اهالی می‌باشد.
در این محله تنها یک بانک وجود دارد – بانک مسکن- و افراد برای استفاده از خدمات بانکهای دیگر باید به محله های اطراف که البته زیاد هم دور نیستند مراجعه نمایند.

به گفته ی کارشناس ترافیک شهرداری این منطقه، در محله ی پرواز ،‌۶ پل عابر پیاده وجود دارد، اما طبق مشاهدات به عمل آمده به نظر می رسد که تمامی اهالی به خصوص سالمندانی که از درد پا رنج می برند نمی توانند از این پلها به راحتی استفاده کنند، چرا که هیچ کدام از این پل های عابر مجهز به پله برقی نیستند در ضمن چندین سرعت گیر هم در این محله نصب شده و خطوط خط کشی عابر پیاده هم وجود دارد اما برخی بسیار کمرنگ و حتی محو شده اند – تا ضریب امنیت به هنگام حرکت در محله را بالاتر برند.

ازد گیر اسباب آسایش شهری در این محله می توان به دسترسی به اتوبوس‌های شهری، مترو، تاکسی های خطی- تلفنی و شخصی های از این نوع اسباب شهری در میان اهالی رضایتی نسبی وجود دارد چرا که از خیابان آیت الله کاشانی، اتوبوس های مسیر کن، شهر زیبا،‌شهران و جنت آباد شمالی –جنوبی به مترو(صادقیه) گذر می کنند ، درست است که تعدادشان کم نیست ، اما اهالی معتقدند که در صبح و عمدتاً در فصل سرما خدمات دهی این اتوبوسها کند تر می شود که البته می توان آن را وابسته به عالم ترافیک دانست . با وجود گذر این اتوبوسها، دسترسی به مترو و هم از طریق آنها و همین طور از طریق تاکسی های موجود که عمدتاً‌شخصی هستند – سهل و آسان گشته است. البته اهالی این محله می توانند از طریق خیابان فردوس و گذر از محل فردوس در مدت زمان کمتری به مترو دسترسی پیدا کنند. به لحاظ دسترسی به مراکز مهم شهر هم در حدود ۵ دقیقه با تاکسی می توان به فلکه دوم صادقیه که مرکزی برای حرکت به مقصدهای مختلف است رسید و از همین راه هم به دانشگاه تحصیل ما رسید که در مسیر ابتدایی و پس از رسیدن به این فلکه باید از ماشین های «سید خندان» استفاده نمود در این محله چندین مرکز تاکسی سرویس و تاکسی تلفنی به چشم می خورد و همین طور تعداد پارکبان که در خیابان آیت الله کاشانی مشغول خدمت هستند و وضعیت پارک اتومبیل‌هار ا بررسی می کنند . دسترسی به دو اتوبان همت و حکیم(رسالت) در این محله در کمترین زمان امکان پذیر است.

در محله پرواز‌، در ایام سوگواری(ماه محرم) تکیه ها و حسینیه هایی چادری برپا می شوند که البته طبق گفته اهالی در قدیم هیئتی بزرگ وجود داشته که متولی آن فردی به نام «حاج آقا اسفندیاری»س بود و که هم اکنون خانه ویلایی دو طبقه او که روزگاری با مشارکت مردم در ایام سوگواری، هیئتی در آنجا برپا می شد ،‌به آپارتمانی با واحدهای کوچک و متعدد تبدیل شده است که امروزه در آنجا شعبات بیمه های گوناگون از جمله بیمه آسیا و ایران و دفاتر خدماتی مختلف را می توان مشاهده کرد تنها یک مسجد در این محله وجود دارد که در جنوب محله واقع شده است که البته در حال حاضر در دست تعمیر است ونزدیک ترین مسجد به این محله مسجد نظام مافی است که در محله شهر زیبا (ناحیه یک) واقع شد است.

نانوایی ها ، سوپرمارکتها وسبزی فروشی ها و میوه فروشی های متعددی در قسمت های مختلف این محله وجود دارد که برخی سرویس رایگان به درب منازل را هم دارند ، اما میدان میوه و تره بار درا ین محله وجود ندارد و اهالی برای خرید از میدان میوه و تره بار باید به محله ای اطراف مراجعه نمایند که شاید بتوان این مورد از کم و کاستی این محله دانست.

طبق گفته های اهالی: متأسفانه چندی است که دراین محله افراد معتادی به چشم می خورند که اسباب نارضایتی و به خطر افتادن امنیت اهالی را فراهم نموده اند که در این راستا با طلاع به کلانتری محله شهر زیبا – به علت نبود کلانتری در این محله- و پلیس ۱۱۰،‌ با ازدیاد گشت های انتظامی سعی در جمع آوری این معتادین و اراذل و اوباش شده است.

همچنین طبق صحبت های مأمورنی کلانتری شهر زیبا اکثر دزدی های این محله(پرواز) شامل سرقت ضبط های اتومبیل ای و مشعلهای موتورخانه ها می‌باشد، که البته هم اکنون با وجود این معتادین و مسئولین پخش مواد جرم دیگری نیز در این محله به چشم می خورد، که امید است با کمک نیروی پلیس این محله پاکسازی شود چرا که در اکثر مصاحبات به عمل آمده با اهالی شکایت از این مسئله وجود داشت:

طبق مشاهدات و مصاحبات به عمل آمده با اهالی ، در خیابان اصلی این محله (خیابان آیت الله کاشانی) چندین مطب پزشکی و مرکز سونگروافی و رادیولوژی وجود دارد همچنین دو درمانگاه که یکی از آنها شبانه روزی است و سه داروخانه که باز هم یی از آنها شبانه روی است وجود دارد در ضمن بیمارستانی به نام «ابن سینا» هم در نزدیکی این محله، در محله مهران ونزدیک به فلکه دوم صادقیه وجود دارد که بیمارستان نسبتاً بزرگ و مجهزی است.

در آخر هم می توان به وجود مدارس در مقاطع مختلف تحصیلی به علاوه یک هنرستان و سه مهد کودک و پیش دبستانی و یک دفتر ثبت اسناد وچند دفتر وکالت و در دسترس بودن مرکز ثبت اسناد کَن(در جنوب این محله) و همچنین دو دفتر ازدواج و طلاق و سه گل فروشی و دو قنادی اشاره نمود که هر یک در رفع نیازهای اهالی نقش مهمی را بازی می کنند که به نظر می رسد اهالی از خدمات این مراکز رضایت دارند.