کارآفرینان استارتاپی نقشی مهم و اساسی در توسعه‌ی اقتصاد، بازار و جامعه دارند. استارتاپها افزون بر اینکه به رشد و تنوع بخش‌های مختلف اقتصاد دانش‌بنیان کمک میکنند، اشتغال نیز ایجاد کرده و باعث رقابتی شدن بازار می‌شوند. این استارتاپها اغلب با یک ایده شروع کرده و به دنبال آن به ساخت و تولید یک نمونه‌ی اولیه از محصول می‌پردازند که در راستای تحقق بخشیدن به ایده‌ی آنها است.
در سال‌های اخیر شرکت‌های دانش بنیان تازه‌تاسیسی مبتنی بر فناوری و نوآوری به وجود آمده‌اند که میتوانند موتور محرک رشد سریع اقتصاد کشور باشند. این شرکتها در ابتدا به منزله‌ی بنگاه‌های کوچک اقتصادی تعریف می‌شوند که فعالیتشان شامل عنصر فناوری و نوآوری است و میتوانند در مدت زمان کوتاهی تبدیل به بنگاه‌های بزرگ و پربازده اقتصادی از نظر سودآوری و ارزش مالی شوند.
نقش جذب سرمایه استارتاپ ها در رشد و توسعه کسب و کار
در دسترس بودن منابع مالی مناسب و متناسب با وضعیت رشد اینگونه از کسب و کارها، عنصری اساسی در توسعه‌ی آنها به شمار می‌رود. بنیانگذاران استارتاپها میتوانند در مراحل اولیه از دارایی‌های خود، دوستان و خانواده استفاده کنند، اما مجموع این سرمایه‌ها و سود اولیه‌ی این شرکتها به تنهایی برای برآوردن نیازهای اساسی و سرمایهای برای رشد کسب و کارشان کافی نیست چراکه میزان منابع لازم، برای توسعه‌ی محصول، توسعه‌ی زیرساخت و همچنین گسترش تیم چندین برابر مراحل اولیه است.
بنابراین چنین کسب و کارهایی در مراحل رشد سریع خود، در پی جذب سرمایه از منابع خارج از بنگاه خود هستند. از طرفی تامین مالی از راه گرفتن وام بانکی هم برای اینگونه استارتاپها مناسب نیست، از این‌رو که بانک ها به علت ریسک بالای سرمایهگذاری و ناآشنایی با زمینه‌ی کاری استارتاپها، تمایل به سرمایهگذاری در آنها ندارند، پس گزینه‌ی مناسبی برای جذب سرمایه نمی‌باشند.
همان‌گونه که متوجه شدید عدم شناخت کافی بانک‌ها و همچنین ریسک بالای سرمایهگذاری در این نوع از بنگاه‌های اقتصادی در کنار ناتوانی این شرکتها در بازپرداخت وام و اعتبار پایینشان، تمایل به سرمایهگذاری بانکی را کاهش می‌دهد، بنابراین این شرکتها برای بقای خود و گذار از مراحل اولیه و توسعه‌ی خود نیاز دارند از روش‌های دیگری برای تامین مالی استفاده کنند.
با توجه به مجموعه‌ی این مشکلات، زمینه‌ی شکل‌گیری نوع جدیدی از تامین مالی در دنیا فراهم شده است. در سال های اخیر شرکتها افزون بر استفاده از منابع مالی سرمایهگذاران خصوصی چون سرمایهگذاران خطرپذیر و سرمایهگذاران فرشته، به مدل‌های جدیدی از سرمایهگذاری روی آورده‌اند که با نام تامین مالی جایگزین شناخته میشود. این سرمایهگذاری که ازجنس خطرپذیر است با وجود ریسک بسیار بالا، در صورت موفقیت یک استارتاپ میتواند بازده بسیار بالایی را برای سرمایهگذاران فراهم کند.
در این مقاله‌ی مدلین‌مگ سعی داریم ابتدا مفاهیم مهم این نوع سرمایهگذاری را به شما معرفی کنیم و در مقالات آتی هر کدام از قسمت‌ها را به تفصیل برای شما بررسی خواهیم نمود.
انواع منابع خصوصی تامین مالی
- منابع شخصی و خویشاوندان و خودراه‌اندازی
- سرمایه‌ی خطرپذیر و انواع آن
-
- سرمایه خطرپذیر غیررسمی: سرمایهگذاران فرشته
- سرمایه خطرپذیر رسمی: شرکت‌های سرمایهگذاری خطرپذیر
- صندوقهای سرمایهگذاری خطرپذیر
- جمع‌سپاری مالی
منابع شخصی تامین سرمایه
نخستین منابعی که کارآفرینان جهت تامین وجوه مورد نیاز برای راه‌اندازی و توسعه‌ی کسب و کارشان به آن رجوع میکنند، منابع خصوصی است. این منابع شامل منابع شخصی، دوستان، نزدیکان و بستگان و همچنین خودراه اندازی کسب و کار است.
نخستین جایی که یک کارآفرین در جستجوی منابع مالی به دنبال آن می‌رود منابع مالی در دسترس خود است. این منابع، رایج‌ترین منبع تامین وجوه سرمایهای است که برای کسب و کار کوچک به‌کار می‌رود و از محل شخصی منابع مالی بنیانگذار یا بنیانگذاران مورد استفاده قرار می‌گیرد.
منابع شخصی تامین مالی از راه خانواده دوستان، نزدیکان و بستگان نیز قابل دستیابی است. چنین منابعی میتوانند سرمایه‌ی شخصی کارآفرین را تا میزان قابل قبولی برای ارائه‌ی کمینه محصول قابل ارائه تامین کند. در بیشتر موارد تامین مالی با چنین روشی، غیر رسمی و بدون ساختار حقوقی است و اغلب انگیزه‌ی تامین مالی، بیشتر حمایت از کارآفرین است و ممکن است تا حدی توقع بازپرداخت نیز وجود نداشته باشد.
خود راه اندازی/خودگردانی|Bootstrapping
این مدل زمانی اتفاق میافتد که یک شرکت بدون دریافت سرمایه‌ی خارجی و غیرحمایتی توسعه یابد، بنابراین شرکت برای توسعه و رشد خود از جریان نقدی داخلی شرکت (مانند درآمد به دست آمده از مشتریان)، استفاده و منابع مالی مورد نیاز خود را تأمین میکند.
سرمایه خطرپذیر و تاریخچه‌ی آن
در این نوع سرمایهگذاری شخص، اشخاص و صندوق‌ها با هدف کسب بازدهی، منابعی از سرمایه‌ی خود را در اختیار بنیانگذاران استارتاپ قرار میدهند.
سرمایهگذاری خطرپذیر یا جسورانه واژه‌ای است که استفاده از آن به شکل امروزی به بیش از چند سال نمی‌رسد و این روش پس از تجربه‌ای موفق در کشور آمریکا در زمینه‌ی سرمایهگذاری روی صنایع پیشرفته مانند میکرو‌الکترونیک‌ها، صنایع فضایی و نظامی و غیره در دره سیلیکون یا سیلیکون ولی (Silicon Valley) معروف شد و پس از آن کشورهای دیگر نیز به تقلید از آمریکا به این نوع سرمایه گذاری روی آوردند.
سرمایه گذاری خطرپذیر در دوره‌ی عمر خود با تحولات و تغییرات متعددی روبرو بوده است. این نوع سرمایهگذاری تا دهه‌ی ۷۰ میلادی بیشتر به صورت خانوادگی انجام می‌گرفته و در اوایل استفاده از این شیوه‌ی سرمایه گذاری برخی از قوانین، مانع استفاده از گسترش این نوع سرمایهگذاری می‌شد اما این موانع به صورت تدریجی مرتفع شد، به صورتی که مقدار سرمایهگذاری به این روش در سال ۲۰۰۰ به عدد بی‌سابقه ۸۳ میلیون دلار رسید.
ریسک و بازده سرمایه گذاری خطرپذیر برخلاف سرمایه گذاری سنتی در بورس و شرکت‌های باسابقه که در زمره‌ی سرمایه‌گذاری‌های با مخاطره‌ی متوسط شمرده می‌شوند، همراه با سود و ریسک بسیار بالا خواهد بود.
انواعی از سرمایه گذاری خطرپذیر به شرح زیر است:
سرمایهگذاران فرشته | Angel Investors
افراد یا گروههایی هستند که سرمایه‌ی خود را در اختیار استارتاپها قرار میدهند. سرمایه گذاران فرشته بیشتر در مراحل بذر و اولیه‌ی استارتاپها سرمایهگذاری میکنند. به‌طور عموم این افراد، کارآفرینان باتجربه یا افرادی هستند که خود دارای کسب و کار میباشند. میزان سرمایهگذاری این سرمایهگذاران به‌طور معمول کمتر از سرمایه گذاران خطرپذیر است. سرمایه گذاری فرشته مهم‌ترین نوع سرمایه گذاری خصوصی بیرونی (بیرون از سازمان یا شرکت) در مراحل ابتدایی استارتاپها است.
سرمایه گذاری خطرپذیر یا جسورانه | Venture Capital
از آن با عنوان سرمایه گذاری جسورانه و یا سرمایه کارآفرینانه نیز نام می‌برند. سرمایه گذاری خطرپذیر یک نوع سرمایه گذاری خصوصی است که به‌طور معمول توسط متخصصان و سرمایه گذاران خارجی تأمین میگردد و به کسب و کارهای نوپا و دارای قابلیت رشد اختصاص داده میشود. این نوع سرمایهگذاران در برابر سرمایهای که در اختیار کسب و کارها قرار میدهند از آنها سهام دریافت میکنند. سرمایهگذاری در این نوع شرکتها با ریسک بالا همراه است اما میتوان از آنها انتظار بازده بیش از میزان متوسط را داشت.
سرمایه گذاری خطرپذیر شرکتی |CVC (Corporate Venture Capital)
روشی از سرمایه گذاری جسورانه است که در آن سازمانها با توجه به اهداف شرکت، روی استارتاپها یا ایدههایی که در داخل یا خارج از شرکت شکل میگیرند، سرمایهگذاری میکنند. همچنین همانند دیگر سرمایه گذاران خطرپذیر در قبال سرمایهگذاری روی استارتاپها بخشی از سهام آنها را دریافت میکنند. هدف از ایجاد سرمایه گذاری خطرپذیر شرکتی، توسعه‌ی قابلیتهای استراتژیک شرکت مادر و فراهم کردن منبع بازده مالی برای شرکت مادر میباشد.
VC Fund | صندوق سرمایه گذاری خطرپذیر یا جسورانه
هدف از ایجاد صندوقهای سرمایه گذاری جسورانه همانند سرمایه گذاری خطرپذیر است. ساختار این صندوق شامل شریک محدود، شریک عمومی و صندوق سرمایه گذاری خطرپذیر میشود. در این مدل تعداد زیادی از سرمایهگذاران، صندوقی ایجاد کرده تا روی تعداد بیشتری از کسب و کارها سرمایهگذاری کنند و بدین ترتیب ریسک ناشی از سرمایهگذاری را تا میزان زیادی کم کنند.
دوره های جذب سرمایه استارتاپ ها از سرمایهگذاران خطرپذیر
Seed Round | دوره بذری
دوره‌ی بذری نخستین دوره یا مرحله‌ی رسمی تأمین مالی استارتاپها و در بیشتر مواقع اولین مرحلهای است که سرمایهگذاران سطح بالا همانند فرشتگان کسب و کار برای تأمین مالی استارتاپها مشارکت میکنند. شرکتها به‌طورمعمول در این مرحله تلاش میکنند تا حداقل به یکی از اهداف زیر دست یابند:
- شناسایی محصول: تبدیل ایده به یک محصول، نهایی کردن عناصر طراحی، نهایی کردن یک محصول برای ارائه به بازار
- جهت گیری بازار : تحقیق بازار، درک رقابت، شناسایی و توسعه‌ی محصول و امتیاز فروش شرکت، شناسایی محل مناسبی که شرکت در آن به فروش خواهد رسید.
- تست جمعیت شناسی: شناسایی جمعیتهای خاص و مشتریان هدف برای محصول
- ایجاد تیم: استخدام کارکنان مناسب با توجه به مهارتها و تخصصهای مورد نیاز
مرحله A سرمایه گذاری (دوره نخست Series A|) :
در این دوره، شرکتها برای رفتن به مرحله بعدی کسب و کار خود، میتوانند میزان پول بیشتری از سرمایه گذاران درخواست و از آنها دریافت کنند. از این راند به بعد فعالیت سرمایه گذاران خطرپذیر آغاز میگردد. سرمایه گذاری در این مرحله معمولا برای نهایی کردن محصول یا خدمت ارایه شده توسط شرکت و بازاریابیهای استراتژیک با هدف بهینه‌سازی مشتریان هدف استفاده میگردد.
مرحله B سرمایه گذاری ( دوره دوم (Series B| :
سرمایه‌ی جذب شده در این دوره کمابیش برای ساختن شرکت، گسترش نیروی انسانی شرکت و استخدام افراد با تخصصهای متفاوت، گسترش بازار و مشتریان هدف استفاده میگردد.
مرحله C سرمایه گذاری ( دوره سوم (Series C| :
سرمایه‌ی جذب شده در این مرحله در بیشتر موارد برای گسترش و رشد کسب و کار که میتواند از راه خرید دیگر شرکتها یا به‌دست آوردن حقوق مالکیت رقبا، گسترش خطوط تولید یا گسترش بازار و مشتریان (به عنوان مثال ورود به بازارهای بین المللی) صورت پذیرد، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
جمع سپاری مالی
تامین مالی جمعی یک فراخوان عمومی از راه اینترنت است که برای تامین منابع مورد نیاز به صورت کمک بلاعوض، تبادل انواع پاداش با سهام به منظور حمایت از ابتکارات در راستای رسیدن به اهداف مشخص صورت می‌گیرد. اکوسیستم تامین مالی جمعی شامل ۳ قسمت اصلی میباشد:
- صاحبان ایده (کارآفرین)
- افراد و یا گروه‌‌های سرمایه گذار
- پلتفرمی که این دو گروه را به یکدیگر وصل میکند.
Crowdfunding | تامین مالی جمعی (جذب سرمایه مردمی)
تامین سرمایه‌ی مورد نیاز پروژه‌ها، ایده‌ها و شرکتها توسط کمپین‌های جذب سرمایه‌ی مردمی انبوه، برای دریافت حمایت های مالی مردم است. شرکتها و استارتاپها، ایده‌ها و پروژه‌های خود را در پلتفرم‌های مخصوص ثبت میکنند و افراد علاقهمند میتوانند با مشاهده‌ی پروژه‌ها و ایده‌ها به آنها کمک کنند. یکی از اقدامات مهم در این حوزه، ایجاد یک چارچوب مقرراتی جهت ایجاد شفافیت در بکارگیری فناوری اینترنت و شبکه‌های اجتماعی فعال در زمینه‌ی تامین مالی به منظور حفاظت سرمایهگذاران بازار سرمایه است.
انواع مدل‌های تامین مالی جمعی
تامین مالی جمعی با هدف اصلی انتفاعی و یا غیرانتفاعی صورت می‌گیرد. در کرادفاندینگ انتفاعی، افراد در طرح مشخصی سرمایهگذاری میکنند و انتظار دریافت سود و بازدهی دارند. این روش به‌عنوان یکی از گزینه‌های سرمایهگذاری به سرمایهگذاران این اجازه را می‌دهد که سبد خود را متنوع‌تر کرده و گسترش دهند. کرادفاندینگ غیرانتفاعی شرایط متفاوتی دارد و امکان بازگشت مستقیم نفع مادی در آن وجود ندارد و به‌جای آن ممکن است مشارکت‌کننده‌ها از مزایای دیگری مانند دریافت جایزه و غیره بهره‌مند شوند.
تامین مالی جمعی به چهار دسته‌ی اصلی تقسیم‌بندی میشود که تنوع ریسک در آنها نیز متفاوت است.
- اهدا محور
- پاداش محور
- قرض محور یا وام محور
- مشارکت محور یا سهام محور
در میان این چهار نوع تامین مالی، شیوه‌های مبتنی بر اهدا و پاداش در دسته‌ی سرمایه گذاری غیرانتفاعی قرار می‌گیرد و شیوه‌های مبتنی بر قرض و سهام در دسته‌ی سرمایه گذاری انتفاعی قرار می‌گیرد.
جدول مقایسه انواع مدل‌های تأمین مالی جمعی برای جذب سرمایه استارتاپ ها
| نام مدل | مشهورترین نمونه | ویژگی ها | نکات مثبت | نکات منفی |
| اهدا محور | JustGiving | وجوه بدون انتظار جبران اهدا می‌شوند | بدون ریسک | کارآفرینان به سختی سرمایه‌ی مورد نیاز خود را جذب می کنند. |
| پاداش محور | Kickstarter | هدیه ای در مقابل وجوه گرفته میشود، و یا خدمت/محصولی پیش‌خرید میشود. | ریسک پایین | میزان برگشت پایین است.
ساز و کاری برای پاسخ گویی وجود ندارد. در صورتی که خدمت/محصول جاذبه‌ی عمومی نداشته باشد، کارآفرین به سختی وجوه کافی برای سرمایه‌ی مورد نیاز را کسب میکند. |
| قرض محور | Kiva | وجوه با بهره‌ای مشخص و از پیش تعیین‌شده وام داده می شود (گاهی به صورت قرض الحسنه). کسب و کار متقاضی مبلغ قرض گرفته شده را به مرور باز پرداخت می کند. | فرصت برای شکل‌گیری سرمایه در گردش کسب و کارهای جاری | • امکان عدم پرداخت بدهی و صدمه دیدن سرمایه گذار
در صورتی که قرض‌الحسنه نباشد، ربوی است. |
| مشارکت محور | CrowdCube
GateImpact |
مشارکت کنندگان سهمی از کسب و کار دریافت کرده و در سود و زیان آن شریک می شوند. | • ارتقای فرهنگ مشارکت
• پتانسیل کسب منافع مالی در سرمایه گذاری های کارآفرینانه حمایت مشارکت کنندگان از کسب و کار |
• ریسک شکست کسب و کار
• در صورت بروز ورشکستگی اولویت با طلبکاران است و نه با سهامداران پیچیدگی یا عدم شفافیت قوانین و مقررات درباره این نوع از سرمایه گذاری |