با توجه به اینکه سلسله مطالب در موضوع پدافند غیرعامل و ارتباط آن با شهر و برنامه ریزی برای مخاطبان سایت مرجع مدیریت شهری ارائه می شود، به تبعیت از اصول منطقی، در ابتدا به اصول و کلیات آن پرداخته می شود. در دوره های بعدی، ضروریات، مستندهای قانونی، اصول، شیوه ها، دستگاههای متولی بیان خواهد شد و همچنین کاربردهای آن برای شهر و برنامه ریزی شهری (طراحی، مکانیابی، معماری و …) ارائه می گردد.
مفاهیم و کلیات
جمهوری اسلامی ایران همواره بنا به دلایلی چون اتکا و پایبندی نظام به اسلام و مبانی آن، موقعیت ژئوپلتیک و جغرافیای سیاسی، و بهره‌مندی از منابع عظیم نفت‌وگاز و ورود ایران به عرصه‌های نوین فناوری هم چون غنی‌سازی اورانیوم مورد تهدید مزمن و پایدار آمریکا و هم پیمانان استراتژیک آن قرار دارد لذا پدافند غیرعامل به عنوان نیاز اصلی و سیستم دفاعی است.
هدف ازدفاع غیرعامل، استمرار فعالیت‌های زیربنایی، تامین نیازهای حیاتی، تداوم خدمات رسانی عمومی و تسهیل‌اداره کشور در شرایط تهدید و بحران تجاوز خارجی و حفظ بنیه دفاعی برغم حملات خصمانه و مخرب دشمن از طریق اجرای طرح‌های پدافند غیرعامل و کاستن از آسیب پذیری منابع انسانی و مستحدثات و تجهیزات حیاتی و حساس کشور می باشد.
قابلیت‌های پدافند غیرعامل، ایجاد بستر مناسب توسعه پایدار کشور، هم راستا با سیاستهای تنش‌زدایی، پایدارترین و ارزان‌ترین روش دفاع، مناسب‌ترین راهکار افزایش آستانه مقاومت ملی، پشتوانه اقتدار ملی، یکی از مهمترین ابزارهای بازدارندگی، بهترین و مناسب‌ترین شیوه کاهش مخاطرات و کاهش آسیب پذیری، صلح آمیزترین روش دفاع و فطری‌ترین عنصر دفاعی بشر در برابر همه حوادث.
پدافند غیرعامل عنصری پویا و متحرک است، لذا می‌تواند در اولویت تلاش‌های علمی و پژوهشی قرار گیرد و در همه سطوح مدیریتی، مهندسی و فنی اجرایی، آموزش داده شده و توسعه یابد.
براین اساس، شیوه‌های پدافند غیرعامل، ایجاد اختلال در شناسایی، کسب اطلاعات و دقت هدف‌گیری دشمن از طریق اختفاء، استتار، پوشش، فریب، جابجایی، استفاده از سامانه‌های اختلال در هدف‌گیری صورت می‌گیرد. همچنین “کاهش آسیب‌پذیری نقاط هدف و تاثیر سلاح دشمن به عنوان یکی دیگر از شیوه‌های پدافند غیرعامل ازطریق مکانیابی صحیح، ایجاد موانع و استحکامات، مستحکم کردن ساختمان‌ها و تاسیسات، استفاده از عوارض طبیعی سطح زمین، استفاده از عمق زمین، اعمال تدابیر دفاع سایبری، ایجاد لایه‌های محافظ الکترونیکی و الکترومغناطیسی و رعایت ضوابط ایمنی صورت می‌گیرد.
کاهش اهمیت و حساسیت نقاط هدف یکی دیگر از شیوه پدافند غیرعامل است که از طریق پراکندگی، تجزیه، پیش بینی امکانات جایگزین و موازی و کوچک سازی صورت می‌گیرد. «کنترل خسارت» نیز دیگر شیوه پدافند غیرعامل است که از طریق استفاده از سامانه‌های هشداردهنده، ساماندهی امکانات امداد و نجات، تعیین وظایف بخش‌ها و افراد و آموزش و تمرین صورت می‌گیرد.
با توجه به نقش واهمیت پدافند غیرعامل در افزایش توان و اقتدار و کاهش آسیب پذیریهای کشور، چند سالی است که این موضوع جایگاه و اهمیت اصلی خود را می‌یابد. همچنین نهادینه کردن پدافند غیرعامل در قانون گذاری، تنظیم مقررات و سیاستهای اجرایی کشور، در زمره رویکرد های اصلی مسئولین نظام قرار گرفته است.
تعاریف و واژگان تخصصی
۱- تهدید:
برآیند وضعیتی است که عوامل محیطی بر خلاف خواسته ما و خارج از کنترل عمل می‌کنند و از این حیث روند امور مطلوب ما نیست و احتمال آشفتگی، خطر یا زیان برای ما وجود دارد.
۲- پدافند: (Defense)
مجموعه اقداماتی که مستلزم به کارگیری کلیه وسایل و امکانات و روش‌های تاکتیکی به منظور جلوگیری از ورود دشمن به حریم جغرافیایی و انهدام او می‌باشد.
۳- پدافند عامل: (Active Defense)
رویارویی و مقابله مستقیم با دشمن با به کارگیری کلیه جنگ‌افزارها و به منظور دفع حمله و خنثی کردن اقدامات دشمن.
۴- پدافند غیرعامل: (Passive Defense)
به مجموعه اقدامات احتیاطی اطلاق میگردد که مستلزم به کارگیری جنگ‌افزارها و تسلیحات نبوده و با اجرای آن می‌توان از وارد شدن صدمات جانی و خسارات مالی به تأسیسات حیاتی، حساس و مهم نظامی و غیرنظامی جلوگیری کرد و یا میزان این خسارات و تلفات را به حداقل ممکن کاهش داد.
۵- آسیب‌پذیری:
میزان خسارات و صدمات ناشی از عوامل و پدیده‌های بالقوه و یا بالفعل خسارت‌زا نسبت به نیروی انسانی، تجهیزات و تأسیسات با شدت صفر تا صد در صد.
۶- مراکز حیاتی : (Vital Center)
مراکز که دارای گستره فعالیت ملی می‌باشند و وجود و استمرار فعالیت آنها برای کشور حیاتی است و آسیب یا تصرف آنها بوسیله دشمن باعث اختلال کلی در اداره امور کشور میگردد.
۷- مراکز حساس : (Critcal Centers)
مراکزی که دارای گستره فعالیت منطقه‌ای می‌باشند و وجود و استمرار فعالیت آنها برای مناطقی از کشور است و آسیب یا تصرف آنها بوسیله دشمن باعث بروز اختلال در مناطقی از کشور میگردد.
۸- مراکز مهم : (Important Centers)
مراکزی که دارای گستره فعالیت محلی می‌باشند و وجود و استمرار فعالیت آنها برای بخشی کوچکتر از کشور دارای اهمیت است و آسیب یا تصرف آنها بوسیله دشمن باعث بروز اختلال در بخشی از کشور میگردد.
۹-قابلیت بقاء[۱] : توانایی نیروهای مسلح و جوامع غیرنظامی یک کشور به نحوه ی که در مقابل حمله استقامت کنند و ضمن تحمل آن قادر باشند به نحوه موثر به وظایف محوله خود عمل نمایند. این توانایی عمدتا در نتیجه پدافند غیرعامل به دست می آید.
در مجموع، پدافند غیرعامل به معنای دفاع به وسیله ابزار و شرایط می باشد. در اینجا تمهیدات پدافند غیرعامل به معنای بخشی از امکانات مقابله با تهدیدات مطرح میگردد. ابزار و شرایط در اینگونه دفاع، نقش اصلی را ایفا می نماید و لذا می توان در شرایط عادی به برنامه ریزی، طراحی و اجرای اینگونه از دفاع اقدام نموده و بدین طریق با شکل دهی مناسب کالبد و فضای مورد نظر، بخش قابل توجهی از پتانسیل متراکم تهاجم را خنثی نمود.
اصول و ملاحظات پدافند غیرعامل
