به گفته مسوولان، سرمایه‌گذاری‌های خارجی در گردشگری آنقدر رقم چشمگیری نبوده که بخواهد باعث نگرانی شود. از سوی دیگر سرمایه‌گذاران منطقه که اکثرا در شهرهای مذهبی ایران مانند مشهدسرمایه‌گذاری کرده‌اند، پیش‌بینی می‌شود همچنان به‌کار خود ادامه دهند؛ چون در صورت خارج کردن سرمایه‌شان ضرر بیشتری متحمل خواهند شد. به باور کارشناسان، حالا با بازگشت تحریم‌ها می‌توان به جای آنکه روی سرمایه‌گذاران کشورهای اروپایی حساب باز کرد، برای سرمایه‌گذاریکشورهای عربی و ایرانی‌های مقیم کشورهای دیگر برنامه داشت. در این شرایط می‌توان امیدوار بود که همچنان روند سرمایه‌گذاری‌های خارجی، رضایت‌بخش و رو به رشد باشد. از سوی دیگر، فعالان اقتصادی بر این باورند چنانچه وضعیت سرمایه‌گذاری برای سرمایه‌گذاران داخلی تسهیل شود، می‌توان از خروج سرمایه جلوگیری و این سرمایه‌های سرگردان را به گردشگری جذب کرد.
وضعیت سرمایه‌گذاری خارجی
اما پس از برجام، بخشی از سرمایه‌های خارجی که وارد ایران شد به بخش گردشگری اختصاص یافت. در مهر ماه سال ۹۵ رئیس ستاد توسعه اقتصادی و سرمایه‌گذاری خبر از جذب سرمایه ۱۶۶ میلیون دلاری خارجی در بخش گردشگری کشور داد. او علاوه‌بر جذب سرمایه در استان تهران به جذب سرمایه خارجی مستقیم برای اجرای پروژه‌ها در سطح کشور اشاره کرده و گفته بود: «تاکنون ستاد توسعه اقتصادی و سرمایه‌گذاری، موفق به عقد قرارداد ۱۲پروژه به صورت سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به ارزش ۴۶میلیارددلار شده‌است که ۱۰میلیارد دلار آن به استان تهران و ۳۶میلیارددلار به دیگر طرح‌های کشور از قبیل هتل، مجتمع گردشگری، نیروگاه‌های مغناطیسی، بادی و خورشیدی و مجتمع تجارت جهانی در سطح کشور اختصاص یافته‌است.» همچنین دی ماه سال ۹۶ نیز معاون برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری سازمان میراث‌فرهنگی گفته بود که در ۵سال گذشته، یک میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت گردشگری ایران صورت گرفته که طرح‌های آن نیز مصوب شده؛ اما قیمت گران و کاذب زمین در کلان‌شهرها مهم‌ترین مانع برای تحقق کامل این سرمایه‌گذاری‌ها بوده است.
سرمایه کشورهای عربی در گردشگری ایران
با این‌همه، مدیرکل مجامع و تشکل‌های مردم نهاد معاونت سرمایه‌گذاری سازمان میراث فرهنگی در گفت و گو با «دنیای‌اقتصاد» درزمینه وضعیت ورود سرمایه‌گذار خارجی پس از خروج ترامپ از برجام می‌گوید: «سرمایه‌گذاری از سوی کشورهای خارجی به‌ویژه کشورهای اروپایی، آمریکایی و شرق آسیا آنقدر چشمگیر نبوده که بخواهیم بگوییم پس از خروج برجام، تاثیر منفی بر این روند گذاشته است.» جلال تاجیک به سرمایه‌گذاران کشورهای منطقه اشاره می‌کند که همچنان سرمایه‌های خود را برای سرمایه‌گذاری در شهرهای مذهبی ایران وارد کشور می‌کنند: «سرمایه‌گذاران کشورهای عربی از قبل برجام نیز در مشهد حضور داشتند و در هتل‌سازی‌های این شهر و همچنین فرودگاه امام‌خمینی(ره) ورود داشته‌اند، هنوز هم به فعالیت خود ادامه می‌دهند.»
به گفته مدیرکل مجامع و تشکل‌های مردم نهاد در سال نخست امضای برجام با هجوم سرمایه‌گذارهایی که نیت سرمایه‌گذاری در کشور داشتند مواجه بودیم؛ اما این به آن معنا نبوده که همگی، سرمایه‌هایشان را وارد کشور کردند، بلکه بیشتر این فعالیت‌ها روی کاغذ صورت گرفت و در عمل شاهد اتفاقات دیگر بودیم. تاجیک ادامه می‌دهد: «نزدیک به ۲۸ ماه از برجام می‌گذرد. در این مدت چه تعداد سرمایه‌گذار خارجی وارد شده‌بود که حالا قصد خروج داشته باشند؟ برجام در بخش گردشگری، تنها در ورود گردشگر خارجی اثرگذار بوده؛ اما در بخش سرمایه‌گذاری خارجی آنقدر اتفاقات چشمگیر نیفتاده که حالا با خروج ترامپ از برجام نگران برهم خوردن آن باشیم.» به عقیده مدیرکل مجامع و تشکل‌های مردم نهاد، باید در این زمینه توجه ویژه به سایر زیرساخت‌های ورود سرمایه‌گذار خارجی شود.
ریشه‌های عدم سرمایه‌گذاری
«اکثر سرمایه‌گذارهای خارجی پس از برجام با ایران در حال مذاکره بودند و بسیاری از آنها به قرارداد نهایی نرسیدند. ممکن است اتفاقات اخیر موجب شود تا تردید این سرمایه‌گذاران بیشتر شود.» حسین رازقی، مدیرکل دفتر تسهیلات و تامین منابع معاونت سرمایه‌گذاری سازمان میراث فرهنگی در گفت و گو با «دنیای‌اقتصاد» با تاکید بر این موضوع می‌گوید: «بسیاری از سرمایه‌گذارهای اروپایی، آسیایی و کشورهای همسایه علاقه‌مند بودند تا در زمینه هتلداری در کشور سرمایه‌گذاری کنند. مذاکرات سال اول پس از برجام خوب بود؛ اما به مرور ریزش کرد و خروج ترامپ از برجام نیز آنها را بیشتر در حال دو به شک نگه داشت.» به گفته رازقی، کشورهای آلمان، فرانسه، ترکیه، کره‌جنوبی، چین و… علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در ایران هستند. با این حال هنوز آن‌طور که باید به‌طور جدی ورود نکرده‌اند.
مدیرکل دفتر تسهیلات و تامین منابع در ادامه می‌گوید: «در یک‌سال گذشته یعنی آغاز دولت دوازدهم حدود ۳۰۰ میلیون دلار در هیات سرمایه‌گذاری خارجی تصویب شده‌است و در مجموع نیز از سال ۹۲ یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار مصوبه هیات سرمایه‌گذاری خارجی بوده.» وی معتقد است ورود نکردن سرمایه‌گذار خارجی مربوط به ۱۰ روز اخیر نمی‌شود؛ چون یک سرمایه‌گذار خارجی برای ورود سرمایه‌اش به یک کشور دیگر چندین سال تحقیق و مطالعه می‌کند و سپس تصمیم به این کار می‌گیرد و تصمیم او در این زمان آنقدر جدی است که احتمال ورود نکردنش بسیار کم است. این مقام مسوول در پاسخ به این سوال که پیشنهاد جایگزینشان در صورت نیامدن سرمایه‌گذار خارجی چیست، می‌گوید: «بیشتر بر گردشگری داخلی تاکید می‌کنیم و روی کشورهای همسایه و آسیایی برنامه‌ریزی خواهیم‌کرد.»
هتل‌هایی که در انتظار سرمایه‌گذار خارجی‌اند
اما با توجه به مشکلات پیش روی سرمایه‌گذاران و هتل‌سازان داخلی و خارجی، حسین رازقی خبر از ساخت نزدیک به ۸۰۰ هتل، مسافرخانه و… می‌دهد و می‌گوید شاید نزدیک به ۲۰ عدد آن را سرمایه‌گذار خارجی ورود پیدا کرده‌باشد؛ عددی که در برابر ۸۰۰ هتل چندان چشمگیر به نظر نمی‌رسد. به گونه‌ای که دی ماه سال ۹۳ بود که مسعود سلطانی‌فر، رئیس اسبق سازمان میراث فرهنگی، از روند کند ساخت هتل انتقاد کرده و گفته بود، اگر تا ۱۱ سال دیگر بخواهیم ۴۰۰ هتل بسازیم، لازم است در هر سال ۲۵ تا ۳۵ هتل ساخته شود. اما پرسش این است، در شرایطی که عوارض هتل‌سازی و هتلداری در ایران بالاست، بانک‌ها پرونده‌های گردشگری را در اولویت قرار نمی‌دهند و سرمایه‌گذاری در هتل چندان توجیه اقتصادی پیدا نکرده، چه کسانی قرار است وارد سرمایه‌گذاری این حوزه شوند؟ بخش خصوصی که چندین سال است در هتل‌سازی رشد چشمگیری نداشته یا سرمایه‌گذار خارجی که درگیر اوضاع و روابط سیاسی ایران با دنیاست؟
با این حال از سال ۹۴ خبرهایی بابت ساخت هتل از سوی سرمایه‌گذاران خارجی به گوش می‌رسید. از جمله شهریورماه همان سال خبری منتشر شد مبنی بر این که «اکور» فرانسه یکی از بزرگ‌ترین برندهای صنعت گردشگری دنیا در ساخت هتل فرودگاهی امام‌خمینی(ره) سرمایه‌گذاری می‌کند. همچنین خردادماه سال ۹۵ رئیس جامعه هتلداران ایران از علاقه‌مندی سرمایه‌گذاران کشورهای ترکیه، جمهوری‌آذربایجان و ایتالیا برای ساخت هتل در ایران خبر داده‌بود. ایران تا آن زمان یک قرارداد رسمی با ترکیهامضا کرد و سرمایه‌گذاران این کشور بر این اساس متعهد شدند ظرف هفت تا ۱۰ سال، ۱۰ هتل در ایران بسازند. علاوه‌بر این ایتالیابرای ساخت هتل در ایران نیز اعلام آمادگی کرده‌بود. در همین خبر آمده بود که شرکت اماراتی «روتانا» نیز از حدود ۲ سال پیش ساخت هتل در مشهد را آغاز کرده‌است و طبق اظهارات مدیر این مجموعه، پروژه احداث این هتل‌ها در ایران تا امسال باید به سرانجام برسد.
ایران قرارداد دیگری با گروه هتل‌های «اشتاینگن برگر» آلمان برای ساخت ۱۰ هتل دیگر نیز دارد. تصمیم دولت ایران بر آن است که تا سال ۲۰۲۵ میلادی، تعداد هتل‌های چهار و پنج ستاره را دست‌کم به ۴۰۰ واحد برساند. حالا فارغ از موضوع خروج آمریکا از برجام که احتمالا موجب خواهد شد بسیاری از سرمایه‌گذاران برای آوردن سرمایه‌شان به ایران دچار تردید شوند، به عقیده صاحب‌نظران به‌طور کلی برخی سرمایه‌گذاران خارجی از ورود به بازار ایران می‌ترسند؛ چراکه تضمینی برای ضمانت سرمایه آنها وجود ندارد. از طرفی نوسانات نرخ ارز، بوروکراسی‌های اداری، نداشتن استانداردهای بین‌المللی بانک‌های داخلی، رشد نقدینگی بیش از ۲۵ درصد، خطر بازگشت تحریم‌ها، افزایش سطح تنش‌های داخلی و منطقه‌ای، عدم اجرای صحیح قوانین و… همگی مسائلی است که تصمیم‌گیری بابت سرمایه‌گذاری در ایران را برای بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی سخت می‌کند.
