در شرایطی که وضعیت قیمتی نفت خام در شرایط مساعدی به سر نمی‌برد این امر برای ایران ضروری است که در کنار توجه داشتن به بازار طلای سیاه برای گاز طبیعی هم برنامه‌ریزی ویژه‌ای داشته باشد. متاسفانه کشور ما با اینکه صاحب بزرگ‌ترین‌ منابع گاز طبیعی در جهان است، فقط یک درصد از سهم تجارت جهانی گاز را در اختیار دارد. البته ایران در سال‌های گذشته با هدف افزایش سهم در بازار مذاکراتی را با کشور‌های مختلف انجام داد و قراردادهایی را نیز برای صادرات گاز به کشورهای همسایه و منطقه خاورمیانه امضا کرده است.

هم اکنون ترکیه با وارد کردن روزانه حدود 30 میلیون مترمکعب گاز بزرگترین خریدار گاز ایران به شمار می‌رود؛ همچنین مقدار اندکی گاز نیز به ارمنستان و جمهوری آذربایجان صادر می‌شود. قرار است از سال آینده، صادرات گاز به عراق از مسیر بغداد نیز آغاز شود؛ به‌تازگی قراردادی نیز برای صادرات گاز به عراق از مسیر بصره امضا شده که پیش‌بینی می‌شود تا دو سال آینده اجرا شود. دکتر علیرضا سلطانی، کارشناس حوزه انرژی وزارت نفت طی یادداشتی در نشریه NATURAL GAS EUROPE این موضوع را مورد بررسی قرار داده است. بر‌اساس این گزارش توافق هسته‌ای ایران و گروه 1+5، لغو تحریم‌ها و تحرکات منطقه‌ای و بین‌المللی استفاده منحصر به فرد و بهینه منابع کشور را فراهم آورده است. اگرچه این روند در سال 2013 پس از اولین توافق هسته‌ای در ژنو آغاز شده بود اما با توجه به ثبات تحریم‌ها، ثمری نداشت.

این گزارش می‌افزاید: در حال حاضر، ایران با در اختیار داشتن 157 میلیارد بشکه نفت خام و 37 تریلیون متر‌مکعب گاز طبیعی دارنده سومین رتبه در نفت و دومین جایگاه در گاز طبیعی جهان است؛ با این حال، کشور ما به دلایل سیاسی و اقتصادی از بازار‌های بین‌المللی دور مانده است و در این میان قدرت‌های جهانی به‌طور مصمم به دنبال پیدا کردن راه حلی برای حل و فصل پرونده هسته‌ای ایران از طریق مسالمت‌آمیز و حذف موانع برای معاملات با کشورمان هستند. سلطانی در بخش دیگری از این یادداشت افزود: گذشته از ملاحظات سیاسی، به نظر می‌رسد علاوه بر اینکه تحریم‌های اقتصادی فشارهایی را بر ایران تحمیل کرده به اقتصاد جهانی هم خسارت‌هایی را وارد آورده است. ادامه این وضعیت و دور ماندن از اقتصاد ایران و منابع استراتژیک امری ناخوشایند برای اقتصاد منطقه‌ای و جهانی است.

وی معتقد است منابع گازی ایران می‌تواند تغییراتی سیاسی، امنیتی و اقتصادی را در عرصه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی به‌وجود آورده و به نمادی از توسعه، صلح، امنیت و همچنین ثبات سیاسی و اقتصادی تبدیل شود. بر این اساس انتقال گاز ایران به مرزهای شرقی، غرب، شمال و جنوب، کشور را به یک منطقه استراتژیک انرژی تبدیل می‌کند و همکاری‌های اقتصادی و سیاسی را در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی تقویت خواهد کرد. بر اساس این گزارش در نگاه اول، بازارهای منطقه دارای بالاترین پتانسیل برای استفاده از گاز ایران هستند و این موضوع یک سیاست اعلام شده در ایران است و می‌توان گفت گاز کشورمان به‌طور بالقوه توسعه و امنیت را برای کشورهای منطقه به وجود می‌آورد. ذخایر گاز ایران یک فرصت بر اساس منطق برد – برد است که می‌تواند ظرفیت توسعه و امنیت کشورهای همسایه ایران را بهبود بخشد. به‌طور طبیعی علاوه بر اینکه کشورمان می‌تواند از این فرصت استفاده کند تمامی کشورهای همسایه هم متناسب با فاصله خود از ایران می‌توانند از این منابع خدادادی بهره ببرند.

سلطانی در بخش دیگری از بیان دیدگاه خود می‌افزاید: منابع نفت و گاز در ناامن‌ترین منطقه یعنی خاورمیانه قرار گرفته‌اند که انتقال خطوط گازی به کشورهای دیگر می‌تواند ریسک‌های سرمایه‌گذاری برای موضوعات امنیتی در حوزه گاز را بین کشورهای مختلف تقسیم و سرشکن کند. در این بین، همسایه غربی ایران یعنی ترکیه در حال حاضر به دنبال گاز ایران است. در طرف دیگر کشورهای هند و پاکستان قراردادهایی را برای صادرات گاز با ایران امضا کرده‌اند. در همین حال عراق به زودی گاز ایران را به کشورش وارد می‌کند. امارات متحده عربی، کویت و عمان در جنوب، اردن، سوریه و لبنان در غرب، افغانستان در شرق و ارمنستان و گرجستان در شمال خریداران بالقوه گاز ایران هستند و مطالعات در این زمینه نشان می‌دهد با تعدادی از این کشورها مذاکراتی شده و امضای قرارداد با آنها قریب‌الوقوع است.

به عقیده این کارشناس حوزه انرژی، انتقال گاز به کشور‌های منطقه باعث می‌شود که روابط اقتصادی و سیاسی با این کشورها گسترش یابد و امنیت و ثبات را جایگزین آن سازد و هماهنگی و انطباق بین کشورهای منطقه را به اوج برساند. به‌طور کلی می‌توان گفت ظرفیت و سود اقتصادی انرژی منطقه خاورمیانه فوق‌العاده است و فاصله جغرافیایی کشورهای اروپایی و اقتصادی مانعی برای استفاده از این موهبت الهی در این منطقه است. این گزارش با اشاره به اینکه فعالیت ایران در بازارهای صادرات گاز، تسلط روسیه بر بازارهای گاز اروپا و آسیا را پایان داده و وابستگی و آسیب‌پذیری مصرف‌کنندگان به روس‌ها را کاهش می‌دهد، می‌افزاید: در نهایت این اقدام یک بازار رقابتی به وجود می‌آورد و اهمیت بالایی در رشد استراتژیک بازارهای گازی دارد؛ از طرف دیگر این بازارها قدرت مانور مصرف‌کننده‌ها را افزایش می‌دهد. با این حال فشارهای سیاسی و محدودیت‌های برخی از قدرت‌های بزرگ، از جمله ایالات‌متحده و برخی کشورهای منطقه با توجه به نگرانی در مورد افزایش وابستگی به منابع انرژی ایران و به تبع آن کاهش قدرت مانور سیاسی خود مانع از عملکرد منطقه‌ای و گسترش محور گازی ایران روی نقشه شده است. با این حال به نظر می‌رسد که دیر یا زود دوره محدودیت‌ها و فشار‌ها به پایان رسیده و راه برای توسعه اقتصادی در جنوب آسیا، غرب آسیا و آسیای جنوب غربی فراهم می‌شود.

در نهایت باید گفت رسیدن به این هدف هزینه‌بر و وقت‌گیر است و یک کار سخت سیاسی و اقتصادی به حساب می‌آید؛ چراکه بدون شک نیازهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در بازار گاز مستلزم سرمایه‌گذاری‌های بزرگ متناسب با افزایش تولید است. با این حال ایران در حال آماده‌سازی زیر ساخت‌ها در راستای افزایش صادرات گاز طبیعی است و این مساله را در راس برنامه‌های کلان خود قرار داده و قصد دارد در مذاکره با متقاضیان واردات گاز و امضای قراردادهای جدید صادرات با کشورهای همسایه و خلیج‌فارس 10 درصد از تجارت جهانی گاز را در اختیار بگیرد. همچنین کشورمان در نظر دارد بسترهای لازم برای افزایش صادرات گاز را فراهم کند و بر این اساس امیدواریم پروژه‌هایی که با هدف افزایش ظرفیت پالایش و انتقال گاز طبیعی طراحی شده پس از لغو تحریم‌ها به‌طور رسمی و با جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی به حالت اجرایی در آیند. ایران در نظر دارد در پسا تحریم با جذب حدود 40 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری جدید، شرایط و زیر‌ساخت‌های لازم برای افزایش تولید و صادرات گاز را فراهم کند و بر این اساس برنامه‌هایی برای دو برابر کردن ظرفیت انتقال گاز فراهم شده است. پیش‌بینی می‌شود با ساخت این حجم گسترده از خطوط لوله جدید، ایران پس از کشورهای روسیه و آمریکا بزرگ‌ترین‌ شبکه انتقال گاز جهان را در اختیار داشته باشد.