شمارش معکوس برای مدیریت مصرف برق در تابستان۱۴۰۱ برای جلوگیری از تکرار خاموشی‌های سال گذشته آغاز شد. وزارت نیرو برای این کار برنامه‌هایی دارد که حول محور کاهش مصرف متمرکز است. گفته‌های متولیان صنعت برق نشان می‌دهد برای رفع معضل خاموشی، یک جعبه تقسیم طراحی شده که در آن سهم بخش‌های مختلف اعم از خانگی، اداری، کشاورزی، صنعت و… برای کاهش مصرف برق اعلام شده است. موضوعی که نه تنها زمان حل و فصل مساله خاموشی را طولانی خواهد کرد که انگیزه فعالیت اقتصادی در کشور را کاهش خواهد داد. ارزیابی‌ها حاکی از این است که اگر دولت از سیاست قیمت‌گذاری دستوری دست بکشد یا حداقل به سمت اصلاح قیمت برق حرکت کند، علاوه بر مهار هدررفت انرژی در ایران، انگیزه سرمایه‌گذاران برای تولید برق در کشور نیز احیا خواهد شد. کارشناسان هشدار می‌دهند که نبود نظام اقتصادی استوار و علمی در صنعت برق، تصویری متزلزل از چشم‌انداز تولید و مصرف در کشور ایجاد خواهد کرد.

وزارت نیرو در آستانه فصل گرما برای تامین پایدار برق آماده‌‌‌باش داد. برنامه متولیان نیرو برای پاتک به بی‌‌‌برقی چهارمحور دارد و با تمرکز بر مصرف در بخش‌‌‌های خانگی، صنعتی، کشاورزی و دولتی تلاش می‌کند خاموشی‌‌‌های سراسری سال ۱۴۰۰، در سال ۱۴۰۱ کنترل یا کمرنگ شود. اما این مهم الزاماتی دارد. در جعبه‌‌‌ابزاری که سیاستگذار برای مقابله با مازاد مصرف برق در انتهای بهار و کل فصل تابستان طراحی کرده است، مجموعه‌‌‌ای از توصیه‌‌‌ها، معافیت‌‌‌ها و مکانیزم‌‌‌های تشویقی و تنبیهی وجود دارد اما خبری از رفع مداخلات دولت در قیمت‌گذاری و حل‌مساله سرکوب قیمت برق به‌عنوان عامل اصلی کاهش سرمایه‌گذاری در این صنعت نیست. طبق اعلام آرش کردی، مدیرعامل توانیر، با آغاز فصل اوج مصرف برق، اجرای برنامه‌‌‌های مدیریت بار آغاز شده است.

برمبنای شواهد موجود سعی وزارت نیرو بر این است که در کنار همه کمبودها در بخش تولید برق، با کمترین میزان خاموشی از پیک مصرف برق در این بخش از سال عبور کند؛‌ هرچند به‌رغم این اقدامات، بازگشت دوباره خاموشی‌‌‌ها کاملا محتمل است. این وضعیت از آنجا محتمل است که وعده تولید ۱۰هزار مگاوات برق از سوی صنایع و شرکت‌های صنعتی هنوز عملیاتی نشده و تا به ثمر نشستن آن زمان بیشتری موردنیاز است. به نظر می‌رسد با کنار هم قرار دادن صحبت‌‌‌های علی‌‌‌اکبرمحرابیان، وزیر نیرو و آرش کردی، مدیرعامل توانیر، احتمال وقوع دوباره خاموشی به‌ویژه در حوزه صنعت وجود دارد که این موضوع به معنی تحمیل برخی هزینه‌‌‌ها به تولیدکنندگان است. در عین حال، از آنجا که خشکسالی کشور و محدودیت تولید برق در نیروگاه‌‌‌های حرارتی پدیده‌‌‌ای است که در افق زمانی کوتاه‌مدت به‌سادگی توسط دولت قابل تغییر نیست، اعلام جدول خاموشی محتمل است.

این نگرانی فعلا از سوی وزارت نیرو و توانیر به بخشی از شهرک‌‌‌های صنعتی و طیفی از صنایع اعلام‌ شده است و وزارت صمت نیز به‌عنوان متولی تولید در مسیر تعامل برای رفع و رجوع مسائل ناشی از بی‌‌‌برقی قرار دارد. با این حال، قابل پیش‌بینی کردن خاموشی در صنایع می‌‌‌تواند از ضرر و زیان بیشتر به آن دسته از بنگاه‌‌‌های صنعتی که در دور قبلی از ناحیه مصرف مواد اولیه حساس یا دستگاه‌‌‌های ویژه در دوره بی‌‌‌برقی صدمه دیدند، جلوگیری کند. پیش‌تر در جریان خاموشی‌‌‌های سال ۱۴۰۰ دبیر سندیکای صنعت برق اعلام کرده بود که اگر ۳۰ساعت خاموشی در ماه برای یک‌واحد تولیدی متوسط رخ دهد، این واحد صنعتی در طول ماه با ۵/ ۴میلیارد تومان خسارت مواجه خواهد شد. از آنجا که در جریان خاموشی‌‌‌های سال گذشته، تنها در تهران قطعی برق در صنایع تا ۲۰درصد رسید، توجه به انتخاب مسیری که قطع تولید به حداقل برسد در اولویت است.

خاموشی‌‌‌های ۱۴۰۰ سطح وسیعی از صنایع کوچک، متوسط و بزرگ را آزار داد و بیشترین ضربه خود را به دو صنعت فولاد و سیمان وارد کرد. کاهش تولید ملموس این دو صنعت در سالی که گذشت، عمدتا از ناحیه فشاری بود که بی‌‌‌برقی به واحدهای تولیدی وارد کرد و موجب شد تا در سالی که قیمت مواد اولیه تولید اعم از فلزات خام و محصولات موردنیاز صنایع کاملا صعودی و تقاضا برای خرید محصول از ایران بالا بود، کشور در سه‌محصول سیمان، فولاد خام و محصولات فولادی با کاهش تولید روبه‌رو شود. خاموشی‌‌‌های سال ۱۴۰۰ که در تابستان از ناحیه برق و در زمستان از ناحیه گاز به صنایع مختلف کشور تحمیل شد، زمینه افت ۶میلیون تنی تولید سیمان، کاهش ۵۰۰هزار تنی فولاد خام و نزول ۴/ ۱میلیون تنی محصولات فولادی را فراهم کرد. طبق بررسی «دنیای‌اقتصاد»، عمده فشار به این صنایع در دو دوره زمانی که اوج قطع برق و گاز بوده، رخ داده است. در واقع کاهش تولید سیمان، فولاد و محصولات فولادی در دو مقطع زمانی یعنی تیر و مرداد (اوج قطع برق در تابستان) و دی و بهمن (قطع گاز و برق در زمستان) رخ داد و به جز هزینه عدم‌تولید، فرصت رشد صادرات و افزایش فروش را نیز از این قبیل صنایع گرفت. البته اثر خاموشی برق و قطع گاز صرفا بر این دو صنعت نبود و بخش‌‌‌هایی نظیر قطعه‌‌‌سازی، غذا و آشامیدنی، پتروشیمی و… را نیز در برگرفت. از آنجا که سالانه مصرف برق در کشور بین ۳ تا ۶‌درصد رشد می‌کند، مشخص نیست که حد اوج بار در سال ۱۴۰۱ چه میزان خواهد بود.

حساب ویژه بر کاهش مصرف

متولیان نیرو در روزهای اخیر با اعلام برنامه‌‌‌های خود برای مشترکان پرمصرف برق در بخش‌‌‌های دولتی، کشاورزی، صنعتی و خانگی تلویحا اعلام کرده‌‌‌اند که حساب ویژه‌‌‌ای روی کاهش مصرف مشترکان در بخش‌‌‌های مختلف باز کرده‌‌‌اند. به‌عنوان نمونه، وزیر نیرو روز گذشته از تغییر ساعت ادارات در ماه‌‌‌های تیر و مرداد خبر داد و گفت: اغلب سوال می‌کنند آیا تابستان امسال خاموشی داریم؟ پاسخ این است اگر مردم همکاری کنند، مشکل تامین برق حداقل خواهد بود. به گزارش پاون، محرابیان اظهار کرد: طبق برنامه‌‌‌ریزی که در دولت انجام شد، قرار بود ۶هزار مگاوات به ظرفیت نیروگاهی کشور افزوده شود که تاکنون بخشی از این میزان وارد مدار شده است. وی با بیان اینکه تا پایان عملکرد دوره‌‌‌ یکساله دولت این ۶هزار مگاوات تکمیل می‌شود، اظهار کرد: با در نظر گرفتن ۶هزار مگاوات افزایش مصرف و پیش‌بینی مصرفی که داریم، همچنان ناترازی قابل‌توجهی باقی می‌‌‌ماند که اگرچه این ناترازی نسبت به سال قبل کمتر شده است، اما با توجه به رشد سالانه مصرف کماکان با ناترازی مواجهیم. وزیر نیرو ادامه داد: برای مدیریت برق در بخش صنعت کشاورزی و خانگی برنامه دقیق و منسجمی داریم که در نشست با استانداران این برنامه‌‌‌ها به طور دقیق بررسی شد. محرابیان اظهار کرد: طبق مصوبه هیات‌دولت، ادارات مکلف شده‌‌‌اند در ساعات اداری ۳۰درصد و در ساعت‌‌‌های غیر‌‌‌اداری ۶۰درصد مصرف برق خود را کاهش دهند.

وزیر نیرو در همین راستا به برنامه تغییر ساعات کاری ادارات اشاره کرد و افزود: ساعت کاری ادارات در تیر و مرداد تغییر می‌کند و احتمالا ساعات شروع کار به صبح زود منتقل شود، از طرفی ادارات زودتر تعطیل شده و فرصت خوبی در اختیار خانواده‌‌‌ها قرار می‌گیرد که از وقتشان استفاده کنند. محرابیان یادآور شد: در این فرآیند، مصارف بخش اداری و ساعت‌‌‌های اوج بار مصرف به‌شدت کاهش پیدا می‌کند و می‌‌‌توانیم برق صرفه‌‌‌جویی‌شده را به سایر مصارف از جمله بخش خانگی تخصیص دهیم. وزیر نیرو با اشاره به اینکه برنامه صرفه‌‌‌جویی به تمام دستگاه‌‌‌ها ابلاغ شده است، افزود: تمامی ادارات به سیستم کنترل هوشمند مجهز شده‌‌‌اند، بنابراین پایش آنها از هفته آینده به طور دقیق آغاز می‌شود و گزارش‌‌‌های آن به‌‌‌طور مداوم ارائه خواهد شد. جابه‌‌‌جایی تعطیلی روز جمعه شهرک‌‌‌های صنعتی به دیگر روزها به گفته محرابیان در بخش صنعت نیز برنامه دقیقی با وزارت صمت و مشارکت خود صنایع پیش‌بینی شده و اگرچه محدودیت پیش‌بینی‌شده نسبت به سال قبل بسیار کمتر است، اما ویژگی این برنامه دقیق و منسجم بودن آن است.

وی گفت: تلاش کرده‌‌‌ایم در واحدهای صنعتی بزرگ محدودیت برق را با دوره تعطیلات تابستانی و تعمیرات اساسی همزمان کنیم تا لطمه‌‌‌ای به فعالیت آنها وارد نشود. در شهرک‌‌‌های صنعتی و صنایع خارج از شهرک‌‌‌ها نیز درخواست کردیم تعطیلات روز جمعه خود را به طور گردشی به یک‌روز دیگر هفته منتقل کنند، به‌‌‌گونه‌‌‌ای که مصرف برق در ایام مختلف هفته مدیریت شود. وزیر نیرو همچنین از برنامه‌‌‌های جبرانی برای تولید صنایع خبر داد و اظهار کرد: پیش‌بینی کرده‌‌‌ایم اگر محدودیتی به صنایع داده می‌شود، در ماه‌‌‌های بعد و با اضافه برقی که به آنها تخصیص می‌‌‌دهیم، بتوانند برنامه‌‌‌های تولیدشان را عملی کنند؛ یعنی اگر برنامه تولید صنایع قدری هم در تابستان محدود شود، در ماه‌‌‌های آینده این محدودیت را با اختصاص برق اضافی جبران می‌‌‌کنیم. محرابیان افزود: این نکته حائز اهمیت است که در حال حاضر، مصرف برق صنایع نه‌تنها محدودیتی ندارد، بلکه واحدهای صنعتی ۱۰درصد نیز بیشتر از سال قبل برق استفاده می‌کنند و البته این باعث خوشحالی و افتخار ماست؛ زیرا مصرف بیشتر برق صنایع به معنای اشتغال و رشد اقتصادی و صادرات بیشتر است.

وزیر نیرو همچنین گفت: صنایع بزرگ هم‌اکنون درحال پیشبرد احداث نیروگاه‌‌‌های اختصاصی خود هستند و تاکنون ۵‌هزار و ۴۰۰مگاوات از پروژه آنها شروع شده و عملیات اجرایی آن در حال پیشرفت است. باقی نیروگاه‌‌‌های صنعت نیز در مرحله اخذ مجوز زمین و به ‌‌‌قولی در مرحله ساختگاه هستند. محرابیان در ادامه به مصرف برق در بخش خانگی اشاره و تاکید کرد: نمی‌‌‌گوییم مردم برق مصرف نکنند، اما این درخواست را داریم که مصرفشان را کاهش دهند، مثلا در ساعات غیر‌‌‌ضروری کولر روشن نکنند و اگر کولر گازی دارند روی دمای آسایش ۲۴ تا ۲۵ درجه قرار دهند. وزیر نیرو افزود: تلاش ما این است با صرفه‌‌‌جویی‌‌‌هایی که انجام می‌شود، این دوره را با کمترین محدودیت و مشکل پشت سر بگذاریم. وی گفت: سوال می‌کنند آیا تابستان امسال خاموشی داریم؟ پاسخ این است اگر مردم همکاری کنند، مشکلات حداقل خواهد بود. امیدواریم مثل همیشه شاهد همکاری مردم باشیم. وی درباره تفاوت افراد صرفه‌‌‌جو با دیگران تصریح کرد: باید بگوییم برای مشترکانی که اقدام به کاهش مصرف می‌کنند، پاداش صرفه‌‌‌جویی به میزان هر کیلووات ساعت ۵۰۰تومان پیش‌بینی شده که در واقع پنج‌برابر قیمت خرید انرژی است.

محرابیان ادامه داد: این پاداش در شهرهای عادی می‌‌‌تواند به رایگان‌شدن قبوض و بستانکاری مشترکان منجر شود و در شهرهای گرمسیر که الگو بالاتر است، می‌‌‌تواند ماهانه ۵۰۰ تا ۶۰۰هزار تومان برای مشترکان درآمد ایجاد کند. وی افزود: البته طبق قانون مکلف هستیم مصارف بالای مشترکان را نیز محدود کنیم، این نوید را می‌‌‌دهم که از بهمن‌ماه و با اجرای مصوبه هیات‌وزیران برای غیر‌‌‌یارانه‌‌‌ای کردن برق مازاد بر الگوی مشترکان پرمصرف، تعداد این مشترکان کم شده است، اما قانون سر جای خودش است و حکم می‌کند که این مصارف را با قیمت‌های پلکانی و بالاتر از الگو دریافت کنیم و اگر مصارف از الگو خیلی تجاوز کرد، تامین برق مشترکان پرمصرف را محدود خواهیم کرد. محرابیان در عین حال روند تقاضای برق را افزایشی عنوان کرد و گفت: از بهمن‌ماه که مصوبه دولت اجرا شده، ۱۰‌درصد رشد مصرف داشته‌‌‌ایم، اما عمده نگرانی ما معطوف به ماه‌‌‌های گرم سال است.

وزیر نیرو در ادامه اظهار کرد: این نکته را هم بگویم که هیچ کشوری ظرفیت نیروگاهی خود را برای ایام اوج مصرف طراحی نمی‌‌‌کند، در تمامی کشورها در زمان اوج تقاضای برق، مصرف تعدیل می‌شود، برخی کشورها محدودیت تامین برق می‌دهند، اما اغلب نرخ برق را به گونه‌‌‌ای طراحی می‌کنند که خود صنایع و مصرف‌کنندگان در اوج بار، برق را مصرف نکنند و مصرف در این زمان برایشان فاقد توجیه اقتصادی باشد. وزیر نیرو بار دیگر تاکید کرد: ناترازی ما ناترازی زیادی است که از گذشته به دولت به ارث رسیده است، تلاش ما این است این ناترازی را رفع کنیم و حرکت جهادی باید آن‌قدر ادامه یابد که دیگر در کشور ناترازی تامین برق نداشته باشیم.

مسیر مهار خاموشی

در فقدان امکان رشد چشمگیر تولید برق، برنامه وزارت نیرو کار روی کاهش مصرف برق در بخش‌‌‌های مختلف است. تغییر زمان آبیاری در بین مشترکان بخش کشاورزی، جلو انداختن زمان تعمیرات صنایع، تعیین مشوق‌های نقدی برای کاهش مصرف برق در بین مشترکان خانگی در کنار تغییر زمان حضور کارمندان در ادارات از مهم‌ترین اقداماتی است که قرار است با کاهش مصرف برق، بخشی از شکاف بین عرضه و تقاضای برق در ماه‌‌‌های گرم سال را کاهش دهد. متولیان برق و نیرو دقیقا اعلام نکرده‌‌‌اند که این مجموعه‌‌‌ ابزارها دقیقا چه میزان از شکاف ۱۰ تا ۱۵هزار مگاواتی مصرف برق در شرایط اوج بار را کاهش خواهند داد. با این‌‌‌حال مدیرعامل توانیر اعلام کرد: از صنایع خواسته شده است تا برنامه‌‌‌های تعطیلات و تعمیرات خود را در فصل پیک مصرف برق به اجرا بگذارند. آرش کردی افزود: به این منظور امضای تفاهم‌‌‌نامه‌‌‌ با صنایع از ماه‌‌‌های گذشته آغاز شده بود و از این جهت برنامه‌‌‌ریزی دقیق‌‌‌تری انجام شد؛ چرا که طرح‌‌‌های مدیریت بار زودتر آغاز و به صنایع نیز قبل از اجرا اعلام شده است تا خللی در کار تولید و مدیریت بازار ایجاد نشود و صنایع تنها برنامه‌‌‌های تعطیلات و تعمیرات سالانه خود را در زمان‌‌‌هایی که صنعت برق اعلام می‌کند، به اجرا بگذارند که همین موضوع مهم‌ترین ویژگی‌‌‌های این برنامه‌‌‌ها در سال‌جاری محسوب می‌شود.

مدیرعامل توانیر همچنین با اشاره به مصوبه هیات‌وزیران درخصوص مشترکان صنعتی همکار با برق در فصل اوج مصرف، گفت: براساس این مصوبه، مشترکانی که با برنامه‌‌‌های مدیریت بار برق همکاری داشته و در ماه‌‌‌های بعد تجاوز از دیماند داشته باشند، جریمه نخواهند شد.وی از هماهنگی میان وزارتخانه‌‌‌های صمت و نیرو با صنایع نیز سخن گفت و اظهار امیدواری کرد که با اجرای مجموع این برنامه‌‌‌ها، مدیریت مصرف خوبی اتفاق بیفتد. کردی درخصوص بخش کشاورزی نیز گفت: با توجه به مشوق‌‌‌های تعریف‌شده و برنامه‌‌‌های تدوین‌شده، مشترکان می‌‌‌توانند در صورت عدم‌استفاده از برق چاه‌‌‌های کشاورزی به مدت پنج‌ساعت در بازه زمانی ۱۱ تا ۱۸ (که در تفاهم‌‌‌نامه همکاری درج می‌شود) و انتقال زمان آبیاری به ساعات دیگر، از برق رایگان در ۱۹ساعت باقی‌‌‌مانده شبانه‌‌‌روز استفاده کنند. مدیرعامل توانیر با بیان اینکه این اقدام مبتنی بر اصول علمی تعریف شده است، اضافه کرد: از آنجا که آبیاری در ساعت‌‌‌های گرم روز مغایر با اصول علمی است، برنامه‌‌‌های مدیریت بار بخش کشاورزی نیز در ساعات گرم روز تعریف شده است. به طور کلی تاکید متولیان برق و نیرو بر این است که دولت از همه ظرفیت‌‌‌های مدیریت بار از روز نخست فصل پیک استفاده خواهد کرد تا خاموشی را مهار کند.

معاون هماهنگی توزیع توانیر نیز در نشست سراسری با شرکت‌های توزیع نیروی برق کشور، بر ضرورت به‌کارگیری همه ظرفیت‌‌‌های مدیریت بار از روز نخست آغاز فصل پیک تاکید کرد. طبق اعلام وزارت نیرو، حمیدرضا پیرپیران در این نشست با اشاره به اینکه هرگونه خلل در اجرای درست برنامه‌‌‌های مدیریت بار در یک استان، باعث ایجاد فشار به سایر استان‌‌‌ها می‌شود، اظهار کرد: در حال حاضر، ظرفیت و تاسیسات قابل قبولی در کشور وجود دارد که می‌‌‌توان با استفاده از راهکارهای خلاقانه و ارتباط موثر تمامی شرکت‌های توزیع برق کشور با یکدیگر از این تاسیسات، حداکثر استفاده را برد. معاون هماهنگی توزیع شرکت توانیر گفت: برنامه‌‌‌های مدیریت بار با دقت تدوین شده و اجرای صحیح و منظم آن می‌‌‌تواند عبور از فصل اوج مصرف برق را تسهیل کند.