قزاقستان بزرگ‌ترین کشور محصور در خشکی در دنیا است که بیشترین تولید ناخالص داخلی و درآمد سرانه را در میان جمهوری‌‌های تازه استقلال‌یافته دارد و نیز از اعضای مهم سازمان همکاری شانگهای است. اقتصاد این کشور تا حد زیادی به بخش کشاورزی متکی است. در دهه‌های گذشته کشاورزانی از ایران در این کشور کشت فرا سرزمینی داشتند. علاوه بر پتانسیل‌های کشاورزی قزاقستان، این کشور دارنده پایگاه فضایی بایکونور است که قدیمی‌‌ترین پایگاه فضایی جهان به شمار می‌رود. قزاقستان همچنین یکی از بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر اورانیوم در جهان است.

همزمان با سفر رئیس‌جمهور قزاقستان به ایران، همایش تجاری دو کشور با امضای ۱۱ سند همکاری مشترک برگزار شد. بخیت سلطانوف معاون رئیس‌جمهور قزاقستان در این همایش با اشاره به هدف‌گذاری ۳ میلیارد دلاری حجم مبادلات دو کشور گفت: قزاقستان آماده است حجم صادرات غلات به ایران را تا یک میلیارد دلار افزایش دهد.

تجارت ایران و قزاقستان

در آستانه سفر رئیس‌جمهوری قزاقستان به تهران، سخنگوی گمرک ایران در گزارشی با بیان جزئیات روابط تجاری تهران-آستانه گفت: در سال ۱۴۰۰ نزدیک به ۷۲۹ هزار تن کالا به ارزش ۲۶۵ میلیون و ۲۰۰هزار دلار، بین ایران و قزاقستان تبادل شد که با رشد ۷۱ درصدی در وزن و ۲۹ درصدی در ارزش، نسبت به سال ۹۹ همراه بوده است. سیدروح‌الله لطیفی در گفت‌وگو با  خبرگزاری تسنیم اظهار کرد: تجارت غیر‌نفتی ایران با قزاقستان به عنوان یکی از همسایگان پانزده‌گانه جمهوری اسلامی ایران در دو دهه اخیر دارای فراز و نشیب بوده که به صورت کلی در بررسی ۲۰ ساله تجارت با این کشور می‌توان دهه ۸۰ را دهه واردات از قزاقستان و دهه ۹۰ را دهه صادرات به این کشور دانست.

خط اتصال چین به اروپا

همزمان با سفر رئیس‌جمهور قزاقستان به تهران، قطار باری حامل محموله کانتینری گوگرد مسیر ریلی قزاقستان، ترکمنستان، ایران، ترکیه؛ مسیری که می‌توان از آن به عنوان ریل طلایی اتصال چین به اروپا نیز نام برد، صبح شنبه از ترکمنستان وارد ایستگاه راه آهن اینچه‌برون در استان گلستان شد و عصر همان روز نیز سوت آن در تهران به صدا درآمد. این مسیر ریلی پتانسیل آن را دارد که در آینده، اصلی‌ترین خط اتصال چین -اروپا باشد.

سال گذشته در ملاقات رئیسی و همتای قزاقستانی که در حاشیه اجلاس همکاری‌های شانگهای در تاجیکستان برگزار شد، مقرر شد تا همکاری‌های دو‌جانبه از جمله همکاری‌های ریلی افزایش یابد. یکی از نکات مهم اجرایی شدن ترانزیت کالا در مسیر ریلی قزاقستان، ترکمنستان، ایران و ترکیه این است که بخشی از کالاها و بارهای کریدور- چین – روسیه – اروپا، به مسیری مناسب‌تر یعنی مسیر چین – قزاقستان – ترکمنستان –  ایران –  ترکیه و سپس اروپا هدایت می‌شود که این امر می‌تواند برای ایران یک دستاورد بزرگ و فرصتی طلایی در زمینه ترانزیت کالا باشد.

نگاه دو کارشناس به سفر توکایف

در ارتباط با ابعاد و انگیزه‌های این سفر امید رحیمی کارشناس و تحلیلگر مسائل آسیای مرکزی به «دنیای اقتصاد» گفت: دولت سیزدهم با شعار توسعه مناسبات با همسایگان نگاه ویژه‌‌ای را به آسیای مرکزی معطوف داشته است. نخستین و دومین سفر خارجی رئیسی به دو جمهوری آسیای مرکزی بود و روسیه نیز مقصد سومین سفر. از این رو نگاه ویژه ایران به آسیای مرکزی در این دولت به نوعی مبین تغییر دیدگاه سیاست خارجی ایران است که در دولت‌های یازدهم و دوازدهم کمتر به سمت این کشورها معطوف بود. طی دوره دولت‌‌ روحانی، روابط سیاسی و اقتصادی ایران با کشورهای آسیای مرکزی افت محسوسی را تجربه کرد. در چنین شرایطی طبیعتا پالس‌‌های مثبت دولت سیزدهم می‌تواند بازخوردهای این‌چنینی را از دولت‌های منطقه نیز دریافت کند.

رحیمی در ادامه افزود: توکایف از سال ۲۰۱۹ به عنوان دومین رئیس‌‌جمهور قزاقستان انتخاب شد. از این رو این سفر می‌تواند به عنوان سرآغاز دور جدید سیاست خارجی قزاقستان ارزیابی شود. البته این دور جدید تداومی از رویکرد همه‌‌جانبه‌‌گرایی نورسلطان نظربایف است.

این کارشناس مسائل آسیای مرکزی با بیان اینکه فضای نظام بین‌الملل به ویژه برای قزاقستان پس از جنگ اوکراین بسیار پولاریزه شده است، اظهار کرد: کشورهایی مانند قزاقستان که جزو اصلی‌‌ترین شرکای سیاسی روسیه محسوب می‌شود در این فضا ممکن است در چارچوب تقابل و تعارضات روسیه و غرب از هر دو طرف متحمل هزینه‌هایی شوند. در چنین فضایی نگاه این کشورها به سمت توسعه مناسبات با بازیگران میانی و قدرت‌های منطقه‌‌ای می‌‌رود .ایران در کنار ترکیه، کره جنوبی و برخی کشورهای دیگر که کمتر در تضادها و تعارضات مرتبط با اوکراین به‌طور مستقیم درگیر بوده‌‌اند، در این بازه به عنوان یک مقصد طبیعی کشورهای اوراسیایی برای توسعه مناسبات محسوب می‌شوند.

امید رحیمی ادامه داد: در حوزه ژئوپلیتیک و ژئواکونومی نیز ایران و قزاقستان حداقل روی کاغذ اشتراک منافع قابل توجهی دارند. ایران در آستانه عضویت دائم در سازمان همکاری شانگهای است که قزاقستان نیز یکی از کلیدی‌‌ترین اعضای آن به شمار می‌‌رود. ایران همچنین در شرف نهایی کردن توافق‌نامه تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا است که در چارچوب ایده همگرایی اوراسیایی نورسلطان نظربایف، رئیس‌‌جمهور سابق قزاقستان تشکیل شده است. ایران همچنین یک مسیر نزدیک، امن و مقرون به صرفه برای قزاقستان جهت دسترسی به آب‌‌های آزاد است که می‌تواند در زمینه صادرات محصولات استراتژیک این کشور بسیار حائز اهمیت باشد. در عین حال قزاقستان نیز یک شریک سیاسی بسیار مهم برای ایران است که تجربه مثبتی را در مذاکرات هسته‌‌ای و نیز مذاکرات صلح سوریه (مذاکرات آستانه) در کنار یکدیگر گذرانده‌اند. همچنین قزاقستان یکی از مسیرهای کلیدی دسترسی زمینی ایران به روسیه و چین نیز محسوب می‌شود.

مزیت دیپلماسی با بزرگ‌ترین اقتصاد آسیای مرکزی

احمد قاسم‌زاده کارشناس مسائل اوراسیا نیز به «دنیای اقتصاد» گفت: این نخستین سفر توکایف به تهران بعد از به قدرت رسیدن در قزاقستان است که انتظار می‌‌رود نوید‌بخش آغاز عصر جدید در روابط دو کشور باشد. قزاقستان به عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد آسیای مرکزی به دلایل بسیار زیادی از جمله مشارکت سیاسی در مسائل بین‌المللی، وابستگی متقابل در حوزه ترانزیت بین‌المللی، مبادلات تجاری و حضور مشترک در اتحادیه اقتصادی اوراسیا دارای اهمیت و جایگاه ویژه‌ای در سیاست منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران است.

قاسم‌زاده افزود: امضای یادداشت تفاهم بین رهبران دو کشور برای همکاری‌های نفت، گاز و پتروشیمی یکی از برنامه‌های مهم در این سفر است. قزاقستان بعد از جنگ روسیه و اوکراین و تحریم‌های غرب علیه روسیه، به دنبال بنادر جایگزین برای صادرات نفت خود به جهان است. در حال حاضر، ۹۶ درصد از صادرات نفت قزاقستان از طریق بنادر روسیه انجام می‌شود که با توجه به شرایط تحریمی جدید مشتری‌های اروپایی و غربی تمایل چندانی به خرید نفت قزاقستان از مسیر روسیه ندارند. انتظار می‌رود در سال جاری و با اجرایی شدن کامل تحریم‌های اتحادیه اروپا بر نفت روسیه تا پایان سال، شاهد افزایش حجم صادرات نفت از طریق ایران باشیم.

این کارشناس در ادامه اظهار کرد: دولت سیزدهم در یک‌سال گذشته تحرکات مناسبی در جهت بهبود روابط با دولت‌های آسیای مرکزی داشته است و در این راستا گام‌های مثبتی برداشته است که سفر روسای جمهور تاجیکستان و ترکمنستان و قزاقستان در یک ماه گذشته موید این موضوع است. در آن سو نیز دولت قزاقستان با توجه به تبعات درگیری روسیه و اوکراین به‌دنبال متعادل‌‌تر کردن روابط خود با مسکو و نزدیک‌تر شدن روابط خود با قدرت‌های منطقه‌ای همچون تهران و آنکارا است که سفر ماه گذشته توکایف به آنکارا نیز در همین پازل جای می‌گیرد.