همزمان وزیرخارجه ایران نیز با هشدار به اروپا برای عبور از خواسته‌های کلی و مبهم، در اظهارنظری توییتری گفت که در نشست روز جمعه دستور کار مشخصی دارد و آن؛ دریافت تعهدات قابل‌اجرا از سوی طرف‌های باقی‌مانده در برجام برای تضمین منافع ایران است. اگرچه یک دیپلمات اروپایی از پیشرفت در این مذاکرات شامل تضمین بخش‌هایی از فروش نفت توسط اروپا خبر داده، اما وزیرخارجه آلمان گفته است که بسته پیشنهادی اروپا به‌طور کامل تحریم‌های آمریکا را جبران نخواهد کرد. اظهاراتی که وزیرخارجه فرانسه نیز آن را تایید کرده و اظهار کرده که بعید است بسته پیشنهادی اقتصادی به ایران تا پیش از ماه نوامبر آماده شود. براساس تهدیدات آمریکا پس از خروج از برجام، قرار است در ماه نوامبر فروش نفت ایران به صفر برسد. در چنین شرایطی سوال مهم این است که اروپا چطور خواهد توانست بین حفظ برجام و راضی نگه‌داشتن ایران توازن ایجاد کند؟
روایت ظریف
در همین ارتباط وزیر امورخارجه ایران پس از نشست کمیسیون مشترک وزرای خارجه کشورهای طرف برجام، در نشستی با حضور خبرنگاران ایرانی به ارائه نتایج دیدارهایش در وین پرداخت. محمدجواد ظریف در کنفرانس خبری با اشاره به بیانیه نشست کمیسیون مشترک وزرای خارجه طرف‌های برجام که از سوی موگرینی خوانده شد، گفت: این بیانیه در کنار اقدامات عملی است. ما دو روز پیش بسته‌ای را در تهران دریافت کردیم که رئیس‌جمهور روحانی گفت کافی نیست. امروز در جلسه توضیحات بیشتری شنیدیم.
برخی حوزه‌ها مثل نفتی و بانکی را بیشتر توضیح دادند. الان آنچه مهم است، آنچه به‌عنوان تعهد و اقدامات مطرح شده که الزاما همه‌اش علنی اعلام نشده، باید عملی شود تا ببینیم منافعش را می‌بریم. زمان‌بندی هم وجود دارد که مطابق زمان‌بندی تحریم آمریکاست. یعنی قبل از تحریم آمریکا باید اعمال شده باشد. باید تا قبل از اجرای تحریم‌های آمریکا عملیاتی شود. همین‌طور فعال شدن بانک سرمایه‌گذاری اروپا که در تاریخ مشخص انجام می‌شود. بقیه اقدامات هم باید در قالب زمان‌بندی باشد.» ظریف در ادامه تصریح کرد: الان کسی نتوانسته مشکل خروج آمریکا از برجام را حل کند و این مساله هنوز باقی‌مانده است بنابراین ایران حق اجرای اقداماتی را دارد. تصمیم داریم این تعهدات امروز را به تهران منتقل کنیم و مسوولان راجع به ادامه موضوع تصمیم می‌گیرند.
نحوه عملیاتی‌شدن تعهداتشان را امروز توضیح دادند اما ما باید در اجرا آن را ببینیم. او در ادامه تاکید کرد: اگر اروپایی‌ها نتوانند تعهداتشان را درست انجام دهند ما اقدام می‌کنیم. برداشتم این بود که تمامی اعضای برجام در اینکه اراده سیاسی دارند تا برابر این اقدام آمریکا بایستند – شاید اولین‌بار در چنین سطحی باشد – در جلسه این تعهد را نشان دادند. حالا باید دید چقدر می‌توانند. آنچه ما شنیدیم از روش‌های عملیاتی، عملی هست. اگر اراده امروز را در سطوح مختلف اعمال کنند کار بدون مشکل می‌تواند پیش برود. مهم این است که جزئیات اقداماتشان روشن شود که در برخی موارد بیان کردند.
مهم این است که در عمل چطور عملیاتی شود. جلسه امروز یک گام به پیش بود و اقدامات خوبی را برای اجرا توافق کردیم. وزیر امورخارجه کشورمان گفت: اروپا آماده حمایت از شرکت‌ها و هموارکردن مسیر تبادلات بانکی است و این پیام مهمی برای جامعهاقتصادی است که با اطمینان به آینده کار کنند. بقیه کشورهای جهان در کنار آمریکا برای اعمال فشار نیستند و حتی در برابر آنها هستند. ما می‌توانیم با استفاده از ظرفیت داخلی و همکاری بین‌المللی مسیر شکوفایی ایران را با سربلندی دنبال کنیم. آنها تعهد کردند، بالاترین کاری که یک دولت می‌تواند بکند. اما اینکه آیا این تعهد کافی است، حتما کافی نیست. تضمین‌ها اقدامات متقابلی هستند که ما می‌توانیم انجام دهیم در صورتی که آنها اقداماتشان را انجام ندهند.
این تهدید نیست این واقعیتی است که در برجام هم بر آن تاکید شده است. ظریف در ادامه گفت: در ارتباط با برجام احتمالا در حاشیه مجمع عمومی جلسات وزرا برگزار خواهد شد. امروز قرار شد جلسات متخصصان ما که بسیار مهم است به‌صورت فشرده‌تر انجام شود تا مطمئن شویم آنچه امروز ارائه شد جنبه اجرایی دارد و همه جوانب را درنظر گرفته است. بسته پیشنهادی اروپا قابل اجرا بود اما کافی و دقیق نبود. امروز برخی نکات که دیده نشده بود در بیانیه مطرح شد. در جلسه هم به‌صورت شفاهی پیشنهاداتشان را به‌صورت جزئی مطرح کردند که کارشناسان ما درحال بررسی هستند تا ببینیم هرکدام از این پیشنهادها چطور می‌تواند نیازهای ما را پوشش دهد.او افزود: مهم این است که احساس اطمینان و اعتماد به آینده در جامعه جهانی و ایران به‌وجود بیاید و کارآفرینان ایرانی با اطمینان به آینده حرکت کنند. فضای امروز حاکی از این بود که اراده سیاسی برای این مساله وجود دارد و این اراده با اقدامات بخش‌خصوصی و امید به آینده می‌تواند تقویت و کسب‌وکار ایران را جذاب‌تر کند.
نارضایتی روحانی
پیش‌تر حسن روحانی شامگاه پنج‌شنبه در تماس تلفنی «امانوئل مکرون» رئیس‌جمهوری فرانسه با وی، تلاش فرانسه در روند حفظ برجام در ماه‌های گذشته را مثبت دانست و اظهار کرد: بسته پیشنهادی اروپا درباره ادامه روند همکاری‌ها در برجام دربرگیرنده همه خواسته‌های ما نیست و امیدواریم روند مذاکرات وزرای ۵ کشور فردا در وین، بتواند خواسته‌های ایران را برای ادامه همکاری در برجام تامین کند.
رئیس‌جمهوری با اشاره به فعالیت‌های اقتصادی و روابط بانکی و مشکلات به‌وجود آمده برای برخی شرکت‌های اروپایی در پروژه‌های ایران، به‌واسطه خروج یکجانبه آمریکا از برجام، گفت: انتظار ما از اروپا ارائه یک برنامه عملیاتی روشن و دارای زمان‌بندی است تا بتواند نقشی جبران‌کننده در قبال خروج آمریکا داشته باشد. امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه نیز در این مکالمه تلفنی با اشاره به اراده فرانسه برای پایبندی به تعهدات خود در برجام، بر ضرورت تلاش برای ادامه همکاری‌ها و گفتوگوهای فی‌مابین برای تداوم این توافق مهم تاکید کرد.
بسته مایوس‌کننده
همزمان، روحانی عصر پنج‌شنبه در تماس تلفنی با «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان، با اشاره به خروج یکجانبه آمریکا از برجام و فرصت محدودی که در اختیار اروپا قرار گرفت تا مواضع خود را به‌طور روشن و صریح درباره چگونگی ادامه برجام اعلام کنند، گفت: پس از خروج آمریکا از برجام مشکلاتی در زمینه اقتصادی، روابط بانکی و نفتی ایجاد شده و شرکت‌های سرمایه‌گذار در ایران برای ادامه فعالیتشان دچار تردید شدند. رئیس‌جمهوری با اشاره به ارائه بسته پیشنهادی سه کشور اروپایی در ارتباط با چگونگی عمل به تعهدات و همکاری‌هایشان در برجام، آن را مایوس‌کننده عنوان کرد و گفت: متاسفانه در بسته پیشنهادی ارائه‌شده راهکار عملیاتی و شیوه مشخصی برای ادامه همکاری‌ها وجود نداشت و یکسری تعهدات کلی در حد بیانیه‌های سابق اتحادیه اروپا عنوان شده بود.
مجوز به بانک سرمایه‌گذاری اروپا
پیش از گفت‌وگوی تلفنی رئیس‌جمهوری ایران با همتایان فرانسوی و آلمانی خود، پارلمان اروپا روز چهارشنبه با تصویب طرحی به بانک سرمایه‌گذاری اروپا اجازه داد با ایران تجارت کند. بانک سرمایه‌گذاری اروپا، ستون اصلی تلاش‌های اتحادیه اروپا برای حفظ روابط تجاری با ایران در مقابل تصمیم آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌ها به این کشور است. با این حال، تصمیم قانون‌گذاران اتحادیه اروپا این بانک را به‌کار با ایران مجبور نمی‌کند زیرا چنین اقدامی ممکن است توانایی این بانک برای جمع‌آوری پول در بازار‌های آمریکا را به‌خطر اندازد و تبعات گسترده‌ای برای عملیات آن داشته باشد. پارلمان اروپا قاطعانه با یک طرح نمایندگان راست‌افراطی مخالفت کرد. طرحی که خواهان منع کمیسیون اروپا از رفع محدودیت‌های بانک سرمایه‌گذاری اروپا در ایران بود. این طرح، توسط گروه راست‌گرای اروپای آزادی و دموکراسی مستقیم، ارائه شد که با ۵۷۳ رای مخالف، ۹۳ رای موافق و ۱۱ رای ممتنع مواجه شد.
به گفته رویترز، ستون‌های استراتژی اروپا برای حفظ برجام عبارتند از: وام‌دهی از طریق بانک سرمایه‌گذاری اروپا، اتخاذ یک اقدام ویژه برای محافظت از شرکت‌های اروپایی در برابر تحریم‌های ثانویه آمریکایی و پیشنهاد کمیسیون اروپا مبنی بر اینکه دولت‌های اروپایی برای اجتناب از مجازات‌های آمریکا، مستقیما به بانک مرکزی ایران پول منتقل کنند.
به پیشرفت‌هایی دست یافته‌ایم
از سوی دیگر، یک دیپلمات اروپایی با بیان اینکه هدف از نشست وزیران خارجه ایران و ۱+۴ حفظ برجام است، گفت: ما به پیشرفت‌هایی دست یافته‌ایم، اما بعید است بتوان تمام انتظارات ایران را برآورده کرد. به گزارش خبرگزاری رویترز، در نشست وزیران امور خارجه ایران و ۱+۴، ایران از این کشورها می‌خواهد تا اقداماتی را برای تضمین درآمد نفتی و سرمایه‌گذاری در ایران به‌رغم وضع مجدد تحریم‌های واشنگتن علیه تهران ارائه دهند، اما دیپلمات‌ها می‌گویند که کشورهای اروپایی ممکن است نتوانند خواسته‌های ایران را محقق کنند. دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا در ماه مه از توافق هسته‌ای با ایران خارج شد و اعلام کرد که تحریم‌های تهران را که به‌واسطه این توافق لغو شده بودند، باز خواهد گرداند. این درحالی است که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکنون در تمامی گزارش‌های خود از روند اجرای برجام تایید کرده است که ایران به تعهداتش عمل می‌کند، اما واشنگتن از کشورها خواسته تا از ۴ نوامبر خرید نفت ایران را متوقف کنند، در غیر این صورت با پیامدهای مالی مواجه خواهند شد. این دیپلمات ارشد اروپایی در این باره گفت: هدف (از این نشست) حفظ توافق هسته‌ای است. ما به پیشرفت‌هایی شامل تضمین بخش‌هایی از فروش نفت دست یافته‌ایم، اما بعید است انتظارات ایران برآورده شود. این مساله تنها مربوط به آنچه اروپایی‌ها انجام بدهند نیست، بلکه درباره این است که چینی‌ها، روس‌ها، هندی‌ها و دیگران چه کمکی می‌توانند ارائه دهند. یک منبع آگاه در اتحادیه اروپا نیز گفت: ایرانی‌ها از دیگران انتظار دارند که بگویند چه کاری می‌توانند برای حفظ توافق هسته‌ای انجام دهند. ما باید ببینیم آیا این کار برای آنها به اندازه کافی خوب است یا نه. مقامات ایرانی نشست روز جمعه را مهم ارزیابی کرده و گفته‌اند که این رایزنی‌ها برای اطمینان از اینکه صادرات نفت ایران ادامه خواهد یافت، کلیدی بوده و تهران کماکان باید بتواند به سیستم پرداخت‌های بانک‌های بین‌المللی سوئیفت دسترسی داشته باشد.
بسته پیشنهادی، نوامبر آماده می‌شود
همزمان با اظهارات این منبع آگاه اروپایی، اما وزیر امورخارجه فرانسه با بیان اینکه بعید است بسته اقتصادی اروپا برای حفظ برجام تا پیش از نوامبر آماده شود، از ایران خواست از تهدید به زیر پاگذاشتن تعهدات برجامی‌اش دست بردارد. به گزارش «ایسنا» به نقل از خبرگزاری رویترز، فرانسه روز جمعه به تهران هشدار داد که تهدیدات خود برای بازگشت به برنامه هسته‌ای‌اش را در شرایطی که دیگر طرف‌های برجام برای حفظ آن تلاش می‌کنند، متوقف کند. پاریس همچنین اعلام کرد که بعید است قدرت‌های اروپایی بتوانند بسته اقتصادی پیشنهادی برای حفظ توافق هسته‌ای را تا پیش از ماه نوامبر آماده کنند. ژان ایو لودریان وزیر امورخارجه فرانسه پیش از سفر به وین برای شرکت در نشست کمیسیون مشترک برجام در گفت‌وگو با یک شبکه رادیویی فرانسوی اظهار کرد: آنها باید دست از تهدیدات خود بردارند، در این صورت ما می‌توانیم راه‌حل‌هایی را بیابیم تا تهران بتواند از امتیازات اقتصادی لازم برخوردار شود. لودریان همچنین گفت که نه تنها قدرت‌های اروپایی بلکه روسیه و چین درحال کار روی یک سازوکار اقتصادی برای کاهش تاثیرات تحریم‌های سخت آمریکا هستند. وی افزود: ما تلاش می‌کنیم که این کار را پیش از وضع مجدد تحریم‌ها در ابتدای ماه اوت و تحریم‌های دیگر در ماه نوامبر انجام دهیم. تا آغاز ماه اوت فرصت کمی داریم اما تلاشمان این است که تا پیش از نوامبر به نتیجه برسیم.
به‌دنبال متقاعد کردن ایران هستیم
وزیر خارجه آلمان نیز در وین گفت که قدرت‌های جهانی تلاش می‌کنند ایران را متقاعد کنند که لغو برجام به اقتصاد این کشور بیشتر ضربه خواهد زد. هایکو ماس وزیر خارجه آلمان که برای نشست ایران و کشورهای دیگر طرف توافق هسته‌ای در وین به‌سر می‌برد به خبرنگاران گفت: ما امروز در نشست وین هستیم تا آینده برجام را، از طریق اینکه ایران بتواند منافع اقتصادی خود را از این توافق به‌دست آورد، تضمین کنیم. او افزود: «قدرت‌های جهانی تلاش می‌کنند تا ایران را متقاعد کنند که لغو برجام به اقتصاد این کشور بیشتر ضربه خواهد زد.» ماس همچنین گفت که اتحادیه اروپا نمی‌تواند همه خساراتی را که با خروج شرکت‌ها از ایران به‌وجود می‌آید به‌طور کامل جبران کند.
بیانیه پایانی نشست
بیانیه پایانی نشست وزیران خارجی ایران و 1+4 توسط فدریکا موگرینی و در زیر زمین هتل کوبورگ قرائت شد. در این بیانیه دو طرف بر ضرورت اجرای کامل برجام تاکید کردند.
اعضای برجام مجددا بر تعهد خود نسبت به اجرای کامل و موثر توافق هسته‌ای تاکید کردند. آنها خاطرنشان کردند که برجام یک عنصر کلیدی در ساختار جهانی عدم اشاعه بوده و یک دستاورد بسیار مهم در حوزه دیپلماسی چندجانبه است که براساس قطعنامه ۲۲۳۱ به اتفاق آرا مورد تایید شورای امنیت سازمان ملل متحد قرار گرفته است. اعضای برجام از یازدهمین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تاریخ ۲۴ ماه مه که ایفای تعهدات هسته‌ای از سوی ایران را مورد تایید قرار داد ابراز خرسندی کردند. همه اعضای برجام بر ضرورت تداوم اجرای کامل و موثر تمامی تعهدات هسته‌ای تاکید کردند. آنها از پیشرفت‌های صورت گرفته در پروژه مدرنیزاسیون رآکتور تحقیقاتی اراک استقبال کرده و از اینکه انگلستان مسوولیت ریاست مشترک کارگروه اراک را عهده‌دار شده است ابراز خرسندی کردند. اعضای برجام کماکان پروژه مدرن‌سازی رآکتور تحقیقاتی اراک به‌عنوان بخشی از برجام و طرح تبدیل تاسیسات فردو به یک مرکز هسته‌ای، فیزیک و فناوری را مورد حمایت قرار خواهند داد. اعضای برجام همچنین از پروژه‌های مهم در حوزه‌های همکاری هسته‌ای صلح‌آمیز که در چارچوب پیوست شماره ۳ برجام انجام می‌شود استقبال به‌عمل آوردند. اعضای برجام اذعان کردند که در ازای اجرای تعهدات هسته‌ای از سوی ایران، رفع تحریم‌ها، از جمله برخورداری از منافع اقتصادی حاصل از آن، بخش حیاتی برجام است. آنها همچنین به این نکته توجه کردند که کنشگران اقتصادی که به‌دنبال کسب‌وکار مشروع با ایران بوده‌اند، با حسن‌نیت و بر مبنای تعهدات مندرج در برجام که در بالاترین سطح مورد تایید شورای امنیت سازمان ملل متحد قرار گرفته است عمل کرده‌اند. اعضای برجام تلاش‌های اخیر خود برای ارائه راه‌حل‌های عملی به‌منظور استمرار عادی‌سازی روابط تجاری و اقتصادی با ایران را مورد بحث قرار دادند. آنها از فعالیت‌های گسترده‌ای که تاکنون صورت گرفته، تقویت گفتوگوهای فنی و بسیج منابع قابل‌توجه توسط همه استقبال کردند. اعضای برجام بر تعهد خود در رابطه با موارد زیر، با حسن‌نیت و در یک فضای سازنده، تاکید کردند:
- حفظ و ارتقای روابط گسترده‌تر اقتصادی در حوزه‌های مختلف با ایران
- حفظ و استمرار کانال‌های موثر مالی برای تعامل با ایران
- تداوم صادرات نفت و میعانات گازی، محصولات نفتی و پتروشیمی
- تداوم روابط حمل‌ونقل دریایی (از جمله کشتیرانی و بیمه)، زمینی، هوایی و ریلی
- تقویت پوشش‌های اعتبار صادراتی
- حمایت روشن و موثر از کنشگران اقتصادی که با ایران تجارت می‌کنند، به‌ویژه شرکت‌های کوچک و متوسط که شاکله اصلی بسیاری از اقتصادها محسوب می‌شوند
- تشویق سرمایه‌گذاری‌های بیشتر در ایران
- حمایت از کنشگران اقتصادی در سرمایه‌گذاری‌ها و دیگر فعالیت‌های تجاری و مالی که با، یا در رابطه با، ایران انجام می‌دهند
- گرد هم آوردن کارشناسان بخش دولتی و خصوصی، از جمله از طریق تقویت شوراهای تجاری
- حمایت عملی از تجارت و سرمایه‌گذاری در ایران
- حمایت از شرکت‌ها در برابر آثار فراسرزمینی تحریم‌های ایالات‌متحده
اعضای برجام اقدام اتحادیه اروپا به منظور حمایت از شرکت‌های دول عضو اتحادیه، فرآیند به‌روزرسانی قانون انسداد و به‌روزرسانی مجوز اعطای وام‌های خارجی توسط بانک سرمایه‌گذاری اروپا به ایران را موردتوجه قرار دادند. اعضای برجام مستقیما به‌صورت دوجانبه و از طریق همکاری با شرکای بین‌المللی روی موضوعات فوق‌الذکر کار خواهند کرد تا آنها را تشویق به اتخاذ سیاست‌ها و ایجاد مکانیزم‌های مشابه در روابط اقتصادی با ایران کنند. اعضای برجام خاطرنشان کردند که این ابتکارات با هدف حفظ توافق هسته‌ای صورت می‌گیرد که منافع امنیتی همه را تامین خواهد ساخت. اعضای برجام توافق کردند پیشرفت‌های حاصله را به دقت زیرنظر داشته باشند و مجددا جلسه کمیسیون مشترک را، از جمله در سطح وزیران، به نحو مقتضی برای پیشبرد تلاش‌های مشترک تشکیل دهند. اعضای برجام بر عزم خود برای طراحی و اجرای موثر راه‌حل‌های عملی درخصوص موضوعات فوق‌الذکر تاکید کردند.
