نمره تهران در رتبه‌بندی ۱۴۰ شهر جهان برای سنجش میزان مطلوبیت سکونت –قابلیت زندگی- جهش کرد. جزئیات داده‌های گزارش هفته گذشته مرکز اطلاعات اکونومیست درباره رتبه ۲۰۱۸ شهرهای منتخب جهان در «قابلیت زندگی» نشان می‌دهد: تهران و ۴ شهر دیگر در فاصله ۵ سال گذشته تحت تاثیر تحولات عمدتا یک‌سال ۲۰۱۷، با بیشترین تغییر صعودی در نمره «مطلوبیت شهر برای سکونت و زندگی» روبه‌رو شده‌اند. نمره تهران از ۱۰۰، بیش از ۵ واحد درصد افزایش پیدا کرده و به ۸/ ۵۰ رسیده است. تغییرات مثبت نمره کلی ۱۳۵ شهر به مراتب کمتر از ۵ درصد بوده و ۵ شهر مابقی در این رتبه‌بندی که تهران هم جزو این دسته قرار دارد بیش از ۵ درصد بوده است.
نمره کلی شهرها برای سنجش قابلیت زندگی براساس پنج معیار که مهم‌ترین آن زیرساختهای شهری و ثبات سیاسی است، محاسبه شده است. در این میان، نمره دبی در معیار ثبات سیاسی در گزارش ۲۰۱۸ اکونومیست، بیشترین افت را داشته است. علت سقوط دبی در این معیار مداخلات نظامی در یمن و سومالی عنوان شده است. جزئیات گزارش اکونومیست نشان می‌دهد: به رغم بهبود نسبی قابل توجه نمره تهران در قابلیت زندگی، سطح نمره، «نامناسب» ارزیابی می‌شود و مدیریت شهری پایتختبرای افزایش سطح این نمره به رده «قابل تحمل» و در نهایت «قابل قبول»، باید دست کم در زیرمعیارهایی همچون شبکه حمل و نقل عمومی، محیط زیست و امکانات رفاهی و شهری، طرح‌های همسو با تقویت مطلوبیت سکونتی تعریف و اجرایی کند.
معیارهای مختلفی برای سنجش میزان «مطلوبیت شهرها برای سکونت» وجود دارد و مراکز مطالعاتی و تحقیقاتی مختلف تاکنون بررسی‌های جامعی را در این زمینه انجام داده‌اند. نمره مربوط به قابلیت زندگی در شهرها اما هرساله برای هر شهری تغییر می‌کند. برخی شهرها با مدیریت صحیح شهری طی یک سال موفق می‌شوند در رتبه‌بندی‌های جهانی صعود کنند و برخی دیگر با غفلت مدیران و برنامه‌ریزان، در این رتبه‌بندی‌ها سقوط می‌کنند. یکی از این رتبه‌بندی‌ها را هر ساله واحد اطلاعات اکونومیست انجام می‌دهد. در جدیدترین رتبه‌بندی شهرها که در گزارشی با عنوان «شاخص قابلیت زندگی ۲۰۱۸» منتشر شده نمره و رتبه ۱۴۰ شهر به لحاظ قابلیت سکونت در آن برآورد شده است.
محاسبه معیارهای «شاخص قابلیت زندگی»
مفهوم قابلیت زندگی، مفهومی ساده است: در شاخص قابلیت زندگی این موضوع مورد بررسی قرار می‌گیرد که کدام نقاط جهان بهترین یا بدترین شرایط زندگی را برای مردم فراهم می‌کنند. برآورد این شاخص کاربردهای زیادی دارد، از تعیین سطح توسعه‌یافتگی گرفته تا جایابی مهاجران و پناهندگان. واحد اطلاعات اکونومیست در این شاخص، کیفیت و ابعاد چالش‌هایی را که زندگی هر فرد در هر شهر ممکن است با آن مواجه شود، مورد سنجش قرار می‌دهد. این شاخص بر پایه نظرسنجی و با در نظر گرفتن بیش از ۳۰ عامل کیفی و کمی در پنج معیار کلی به‌دست می‌آید: ۱) ثبات، ۲) بهداشت و درمان، ۳فرهنگ و محیط‌زیست، ۴) آموزش و پرورش و ۵) زیرساخت‌ها.
هر شهر در هریک از این معیارها می‌تواند در سطح «قابل قبول»، «قابل تحمل»، «نامناسب»، «نامطلوب» و «غیر قابل تحمل» ارزیابی شود.
بر این اساس، عوامل دخیل در معیار «ثبات» هر شهر شامل این موارد است: ۱- نفوذ جرائم خرد، ۲- نفوذ جرائم خشونت‌بار، ۳- تهدید ترور، ۴- تهدید درگیری نظامی و ۵- تهدید درگیری یا ناآرامی داخلی.
عوامل دخیل در دومین معیار یعنی «بهداشت و درمان» به این شرح هستند: ۱- در دسترس بودن امکانات بهداشت و درمان خصوصی، ۲- کیفیت امکانات بهداشت و درمان خصوصی، ۳- در دسترس بودن امکانات بهداشت و درمان دولتی، ۴- کیفیت امکانات بهداشت و درمان دولتی، ۵- در دسترس بودن داروهای بدون نسخه و ۶- شاخص‌های کلی بهداشت و درمان (برپایه آمار بانک جهانی).
سومین معیار که «فرهنگ و محیط‌زیست» نامگذاری شده، شامل این عوامل است: ۱- میانگین رطوبت/ دما، ۲- ناراحتی ساکنان موقتی و دائمی شهر از کیفیت آب و هوایی، ۳- سطح فساد (برگرفته از گزارش بین‌المللی شفافیت)، ۴- محدودیت‌های اجتماعی یا مذهبی، ۵- سطح سانسور، ۶- در دسترس بودن امکانات ورزشی، ۷- در دسترس بودن امکانات فرهنگی، ۸-غذا و نوشیدنی و ۹- کالاهای مصرفی و خدمات.
معیار چهارم، «آموزش و پرورش» شامل این عوامل است: ۱- در دسترس بودن تحصیلات خصوصی، ۲- کیفیت تحصیلات خصوصی و ۳- شاخص‌های تحصیلات دولتی (بر اساس آمار بانک جهانی).
معیار پنجم، «زیرساخت‌ها»، این عوامل را در بر می‌گیرد: ۱- کیفیت شبکه جاده‌ای، ۲- کیفیت حمل و نقل عمومی، ۳- کیفیت مسیرهای ارتباطی بین‌المللی، ۴- در دسترس بودن مسکن با کیفیت، ۵- کیفیت ارائه انرژی، ۶- کیفیت عرضه آب و ۷- کیفیت ارائه امکانات مخابراتی.
البته توجه به این نکته نیز ضروری است که برخی از این معیارها و عوامل بر یکدیگر اثرگذار هم هستند. به‌عنوان مثال شهری که بیشتر در معرض حملات تروریستی است بی‌شک زیرساختهای آن نیز در معرض آسیب بیشتری قرار دارند و دسترسی به امکانات بهداشتی یا کالا و خدمات آنها نیز کمتر خواهد بود.
واحد اطلاعات اکونومیست در توضیح این رتبه‌بندی خود نوشته است که در مورد معیارهای کیفی، رتبه مربوط به هر شهر بر پایه قضاوت تحلیلگران داخلی این نهاد و مشارکت‌کنندگانی از سطح شهر تعیین شده است. در مورد معیارهای کمی، رتبه مربوط به هر شهر بر پایه عملکرد مربوطه داده‌های به‌دست آمده از برخی مراکز داده‌ای، مورد محاسبه قرار گرفته است. سپس این نمره‌ها با هم ترکیب شده و برآوردی از آنها بین نمره یک تا ۱۰۰ به‌دست آمده است. بر این اساس، نمره یک به معنای وضعیت «غیرقابل تحمل» و نمره ۱۰۰ به معنای وضعیت «ایده‌آل» است. در شاخص قابلیت زندگی، یک نمره کلی برای هر شهر در نظر گرفته شده و علاوه بر آن برای هر یک از پنج معیار مذکور هم نمره هر شهر ارائه شده است.
اهمیت زیرساخت‌ها
کمبود زیرساختهای مناسب شهری دلیل بسیاری از رتبه‌های پایین در این فهرست است. به‌عنوان مثال دلیل جایگاه پایین شهرهایی چون داکا (از بنگلادش با رتبه ۱۳۹)، هراره (پایتخت زیمبابوه با رتبه ۱۳۵)، شهر دوآلا (از کامرون با رتبه ۱۳۳) و داکار (از سنگال با رتبه ۱۳۱)، نمره پایین آنها در بخش زیرساختهای شهری است. این در شرایطی است که پنج شهر از ۱۰ شهر صدرنشین این فهرست توانسته‌اند نمره ۱۰۰ از ۱۰۰ را در بخش زیرساخت‌ها به خود اختصاص دهند، که از عوامل مهم صدرنشینی آنها در این فهرست بوده است. این شهرها عبارتند از: وین (رتبه ۱)، ملبورن (رتبه ۲)، کلگری (رتبه ۴)، سیدنی (رتبه ۵) و کپنهاگ (رتبه ۹).
قابل‌سکونت‌ترین و غیر‌قابل‌سکونت‌ترین شهرهای جهان کدامند؟
بر اساس این بررسی، شهر وین در کشور اتریش با مجموع نمره کلی ۱/ ۹۹ از ۱۰۰ توانسته است برای نخستین بار در رتبه نخست این رتبه‌بندی جای گیرد. این شهر در چهار معیار از پنج معیار (ثبات، بهداشت و درمان، آموزش و پرورش، زیرساخت‌ها) نمره کامل ۱۰۰ را به خود اختصاص داده است و تنها در معیار فرهنگ و محیط زیست نمره ۳/ ۹۶ را کسب کرده است. در رتبه‌بندی پیشین، جایگاه نخست در اختیار ملبورن قرار داشت. این بار اما پس از وین، شهرهای ملبورن (از استرالیا)، اوزاکا (از ژاپن)، کلگری (از کانادا) و سیدنی (از استرالیا) به ترتیب در رتبه‌های دوم تا پنجم قرار گرفته‌اند.
بر این اساس، شهر دمشق، پایتخت سوریه با نمره کلی ۷/ ۳۰ از ۱۰۰ نمره، در جایگاه ۱۴۰ به‌عنوان غیرقابل تحمل‌ترین شهر جهان شناخته شده است.
جایگاه تهران
تهران یکی از چهار شهری است که توانسته است در فهرست امسال نسبت به ۵ سال پیش خود نمره خود را بیش از ۵ درصد ارتقا دهد. بر اساس این گزارش فقط شهرهای ابیجان از ساحل عاج، هانوی از ویتنام، بلگراد از صربستان و تهران از ایران توانسته‌اند به چنین بهبود وضعیتی دست یابند. امسال تهران با نمره ۸/ ۵۰ از ۱۰۰ نمره با بهبودی ۵ درصدی نسبت به نمره پنج سال پیش، جایگاه ۱۲۸ را از میان ۱۴۰ شهر به خود اختصاص داده است و نام آن در فهرست «بهترین بهبوددهندگان شاخص قابلیت زندگی» آمده است. از سوی دیگر شهر کی‌یف از اوکراین با افت نمره ۶/ ۱۲ درصدی بیشترین تنزل را در این شاخص به ثبت رسانده است. در منطقه ما، شهرهای ابوظبی (رتبه ۷۱) و دبی (رتبه ۶۹) از امارات، به واسطه افزایش تهدید نظامی بیشترین افت در نمره مربوط به معیار «ثبات سیاسی» را داشته‌اند که علت آن مداخلات اخیر نظامی آنها در یمن و سومالی عنوان شده است. این وضعیت که میزان ناپایداری را مشخص می‌کند می‌تواند در ریسک سرمایه‌گذاری خارجی در این شهرها موثر باشد.
