نشست 168 اوپک که چهارم ماه دسامبر در وین برگزار شد و برآورده نشدن انتظارات از این نشست و حتی ایجاد نگرانی‌های جدید برای بازار نفت، باعث سقوط شدید طلای سیاه در دو هفته گذشته شد. وزرای کشورهای نفتی عضو در آن روز پس از نزدیک به هفت ساعت مذاکرات فشرده جلسه را بدون نتیجه ترک کرده و اوپک هیچ سقفی را برای تولید مشخص نکرد و چشم انداز مبهمی برای نفت خام رقم خورد. بررسی رویکرد اوپک نمایانگر این مساله است که عربستان قصد دارد استراتژی خود را درخصوص سطح تولید و قیمت ادامه دهد و ایران تصمیم گرفته بازارهای از دست رفته خود در زمان تحریم را باز یابد.

‌واضح است که با وجود این دو غول نفتی تولید اوپک به آسانی می‌تواند مرز تولید 32.5 میلیون بشکه‌ای در روز را لمس کند. انقباض درآمد کشورهای عضو یکی از نتایج این رویداد است که به عقیده برخی، این یکی از نتایج سیاستی است که برخی کشورهای اوپک دنبال می‌کنند. شاهد این مدعا گزارش آژانس بین‌المللی انرژی است که در آن آورده شده ترکیب درآمد سالانه کشورهای عضو اوپک از فروش نفت خام می‌تواند 550 میلیارد دلار ریزش را از متوسط رقم یک تریلیون دلار در طول 5 سال گذشته تجربه کند. به هر حال نشست اوپک به در بسته خورد، خبرگزاری‌های بین‌المللی از جمله رویترز با اشاره به نامه یکی از مقامات رسمی اعلام کرده‌اند که در ماه‌های آینده تصمیماتی مبنی بر کاهش سطح تولید و افزایش قیمت کشور‌های نفتی گرفته می‌شود. با این حال مسوولان نفتی کشورهای مختلف معتقدند نشست اضطراری در کار نخواهد بود. از جمله وزیر نفت کشورمان معتقد است نیازی به برگزاری نشست آتی برای تصمیم‌گیری درباره تولید نیست، چراکه برخلاف کشورهای دیگر که در نبود ایران سطح تولید خود را افزایش داده‌اند محق‌ترین کشور برای افزایش سطح تولید کشور ما است و همان‌طور که زنگنه بارها اعلام کرده است اوپک باید جا برای بشکه‌های نفتی ایران باز کند. در این بین برآورد شده سقف تولید 31.5 میلیون بشکه‌ای اوپک ممکن است تا 32 میلیون بشکه افزایش یابد که انعکاس همین موضوع بهای نفت را در بازارهای جهانی به شدت کاهش داد. در این میان کارشناسان معتقدند اوپک به خانواده‌ای غیر‌همدل و ناکارآمد تبدیل شده به گونه‌ای که کشورهای حوزه خلیج فارس همانند عربستان، کویت، قطر و… بار کاهش تولید را بر شانه‌های اعضای ضعیف خانواده از جمله ونزوئلا، آنگولا، الجزایر، نیجریه، اکوادور و دیگران انداخته و فشار زیادی را از این راه بر آنها تحمیل کرده‌اند و در این میان کشور ما هم به دنبال بازارهای از دست رفته خود در پسا تحریم است و در شرایط حساسی به سر می‌برد.

واضح است که اعضای مرفه اوپک به دنبال سلطه‌گری بر تمامی اعضا و به دست گرفتن بازارها هستند اما دیپلماسی انرژی دولت یازدهم نشان داده است که در این رابطه دولت حاضر به چانه‌زنی نیست. کارشناسان بین‌المللی و تحلیلگران انرژی در بازارهای جهانی معتقدند در شرایطی که ایران و عربستان سیاست‌های متضادی را در اوپک دنبال می‌کنند و با توجه به اختلافات سیاسی از جمله موضوعات یمن و حمایت‌های عربستان از تروریسم در منطقه بازار نفت در منطقه با تهدید روبه‌رو‌ خواهد بود و به همین دلیل نیز آینده طلای سیاه بیش از پیش تهدید می‌شود و نقش اوپک روز به روز کمرنگ‌تر شده و در حال حاضر فقط نقش یک انجمن را بازی می‌کند.

به عقیده آنها موضوعات سیاسی به اختلافات در بازار نفت به‌عنوان یکی از استراتژیک ترین کالاها دامن زده است به‌طوری‌که یکی از اهداف اصلی عربستان جلوگیری از توسعه نفتی کشورهای عراق و ایران است. به عقیده کارشناسان اقتصاد سیاسی، سعودی‌ها با کاهش قیمت نفت مانع از قدرت‌یابی ایران و عراق در عرصه توسعه صنعت نفت می‌شود. ایران و عراق در مجموع قادرند 11 میلیون بشکه در روز تولید نفت را در دست بگیرند که از کل تولید عربستان بالاتر است. این موضوع باعث می‌شود نقش سنتی عربستان در بازار نفت تهدید شود و به تدریج ایران و عراق تعیین‌کننده مسیر حرکتی بازار نفت باشند. در این راستا عربستان به مبارزه برای کاهش توان توسعه دو کشور ایران و عراق دست زده و این موضوع هرچند به کاهش و تخلیه منابع ارزی سعودی‌ها منجر می‌شود اما همچنان بر این مسیر پافشاری می‌کند. در این میان آمریکا هم با مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کند و در شرایط فعلی مجبور به کم کردن تعداد دکل‌های خود شده و سقف تولید را به 9 میلیون بشکه در روز رسانده است. این در شرایطی است که در صورت لغو قانون ممنوعیت صادرات نفت ایالات متحده صادرات طلای سیاه از این کشور قادر به ایجاد مازاد بیشتری در بازار نفت خواهد بود و به وخامت بازار خواهد افزود.

آمریکایی‌ها طی 40 سال گذشته صادرات نفت را ممنوع کرده بودند و این در حالی است که با توسعه میادین نفتی شیل امکان تولید برای این کشور به شدت افزایش یافته است و انتظار می‌رود با قیمت‌های 40 دلار در هر بشکه همچنان تولید از این میادین ادامه داشته باشد. این موضوع باعث شده است آمریکا به زودی نه‌تنها به یک کشور صادرکننده نفت تبدیل شود بلکه وابستگی خود را به نفت خاورمیانه به صفر برساند. چند سال پیش رئیس‌جمهوری این کشور توقف واردات نفت از خاورمیانه را تا سال 2020 ابلاغ کرد و به این ترتیب مقدمات خروج این کشور از منطقه نیز فراهم می‌شود، کما اینکه در جریان مناقشات نفتی در منطقه مداخله مستقیم آمریکا را شاهد نیستیم که این موضوع برخلاف گذشته است. در این میان بیانیه اخیر اوپک بر خلاف ظاهر موضوع به ضرورت گفت‌وگو و همکاری اوپک با سایر کشورهای نفتی تاکید دارد و این مساله بسیار مهمی است که به مذاکره با قدرت‌هایی همانند چین، اتحادیه اروپا، فدراسیون روسیه بپردازیم. در ادامه این بیانیه به ضرورت همکاری روسیه اشاره می‌کند؛ روسیه‌ای که مانند پمپ نفت خام برای تسلط بر بازارهای نفت در تلاش است. این موضوع نشانگر آن است که اوپک متوجه کمرنگ شدن نقش خود در شرایط کنونی شده و برای حفظ موقعیت و ایجاد ثبات بازار به دنبال همکاری با دیگر تولید‌کنندگان است؛ در حالی که هنوز هم مشکلات فنی و اساسی برای بازارهای نفت وجود دارد. وزیر انرژی عربستان معتقد است کشورهای غیرعضو باید میزان تولید خود را کاهش دهند. این در حالی است که کشورهای غیرعضو تعهدی بر پایبندی به میزان مشخصی از نفت ندارند و از طرف دیگر اصولا نمی‌توان این محدودیت را از منظر قانونی ایجاد کرد. به عبارت دیگر نمی‌توان به تولیدکنندگان نفت شیل یا روسیه حکم کرد که میزان تولید خود را کاهش دهند و این در شرایطی است که به‌طور مشخص برخی اعضای اوپک از سهمیه توافقی خود عدول کرده‌اند.

در این بین قیمت دلار نیز عامل دیگری است که تهدیدکننده بازار است. پیش‌بینی‌ها از افزایش قیمت دلار وجود دارد و این موضوع ممکن است روند تضعیف قیمت نفت و به تبع آن اقتصاد کشورهای نفتی را تسریع کند. در این بین البته روز قبل از نشست اوپک دلار آمریکا سقوط کرد و این موضوع باعث افزایش قیمت نفت شد. اما افت قیمت هفته گذشته، پدیده‌ای کوتاه‌مدت بود و با توجه به اقتصاد قوی آمریکا در هفته‌ها و ماه‌های آینده به سرعت روندی صعودی را در ارزش دلار شاهد خواهیم بود.