قاره آفریقا لنگرگاه جدید تجار ایرانی است. حضور ۵کشور آفریقایی در بین ۲۰مقصد صادراتی نیمه بهار شاهدی بر این ادعاست. گزارش سازمان توسعه تجارت نشان می‌دهد آفریقای جنوبی، موزامبیک، نیجریه، ساحل عاج و سودان در دو ماه نخست امسال در جمع خریداران عمده کالاهای ایرانی حضور دارند و وزن قاره آفریقا را در این لیست، سنگین‌تر کرده‌اند. در عین‌حال آمد و رفت هیات‌های آفریقایی که از سال گذشته به‌طور جدی استارت خورده، شاهد دیگری بر تمایل سیاستگذار و تجار به توسعه تجارت با این قاره است.

بازارهای جدید ایران در نیمه بهار چه کشورهایی هستند؟ گزارشی که از سوی سازمان توسعه تجارت منتشرشده نشان می‌دهد که ۴ کشور به تازگی در لیست مقاصد عمده صادراتی ایران که شامل ۲۰ کشور است، جای گرفته‌اند. کشورهای «آفریقای‌جنوبی»، «ارمنستان»، «ساحل‌عاج» و «سودان» در دو‌ماه منتهی به اردیبهشت امسال جایگزین «اردن»، «رومانی»، «ازبکستان» و «ایتالیا» شده‌اند.

این کشورها در لیست ۲۰ مقصد صادراتی یک‌ماهه قرار گرفته بودند، ولی در آمارهای دو‌ماهه از این لیست حذف شده‌اند. نکته جالب آنکه در آمار یک‌ماهه دو کشور اروپایی در لیست مقاصد عمده حضور داشتند (رومانی و ایتالیا)، اما در کارنامه دو‌ماهه تجارت، اروپایی‌ها جای خود را به کشورهای آفریقایی داده‌اند. این جابه‌جایی موجب‌شده تا در لیست دو‌ماهه مقاصد صادراتی ۵ کشور آفریقایی حضور داشته باشند. چندی پیش رئیس سازمان توسعه تجارت به اهمیت بازارهای آفریقایی اشاره کرده بود. به گفته علیرضا پیمان‌پاک، در دوره جدید کشورها بر اساس منابع انسانی و منابع کشور اولویت‌بندی می‌شوند. او گفته بود که در گذشته از بعضی از بازارها از جمله جنوب‌شرق آسیا و آفریقا غفلت شده و ما قصد داریم این کشورها به‌خصوص کشورهای آفریقایی را در تجارت در اولویت قرار دهیم. پیمان‌پاک عنوان کرده بود که صادرات به آفریقا صددرصد رشد داشته اما عدد آن بزرگ نیست. از نظر سیاستگذاران بسیاری از کشورهای آفریقایی در تحریم هستند و راه برای تجارت با ایران باز‌است. در عین حال برخی از کشورهای اطراف مانند ترکیه و عربستان هم نفوذ خود در بازار آفریقا را آغاز کرده‌اند. چینی‌ها نیز سال‌هاست که سرمایه‌گذاری در این قاره را آغاز کرده‌اند و در پی آن اروپایی‌ها نیز در تلاشند تا حضور خود را در آفریقا پررنگ‌تر کنند. به گفته مقامات مسوول، چین، آمریکا و انگلیس در زمینه کشت فراسرزمینی در این قاره دست به‌کار شده‌اند. در عین حال سایر کشورها نیز از بازار یک‌میلیارد و ۳۰۰‌میلیون نفری قاره آفریقا که حجم مبادلات تجاری آن به یک‌هزار‌میلیارد دلار می‌رسد، غافل نمانده و در حال بازارگشایی در آنجا هستند؛ این در حالی است که به گفته مهدی آقاجعفری سفیر ایران در آفریقا، ایرانی‌های مقیم این قاره فراتر از ۴‌هزار نفر نیستند و گویا ایرانی‌ها تمایلی به حضور بلندمدت در آفریقا ندارند. حال اما به‌نظر می‌رسد تجار ایرانی هم در پی کسب بازارهای آفریقایی هستند و این حرکت را از سال‌گذشته به‌طور جدی‌تر آغاز کرده‌اند. حضور کشورهای آفریقایی در جمع مقاصد عمده از یک‌سو و آمد و رفت هیات‌های آفریقایی به ایران نیز شاهد دیگری بر این ادعاست، اما حضور در این بازار مشکلاتی را نیز به‌همراه دارد. تحریم‌ها، نبود روابط بانکی، حمل‌ونقل و عدم‌شناخت ظرفیت‌های بازار آفریقا و متقابلا بازار ایران برای تجار آفریقایی و ایرانی، مهم‌ترین موانع توسعه تجارت با این قاره است.

۲۰ مقصد صادراتی
صادرات ایران در دو‌ماهه امسال ۸‌میلیارد و ۵۱۶‌میلیون دلار ارزش داشته و وزن کالاهای صادرشده نیز ۱۷‌میلیون و ۱۴‌هزار تن بوده است. بر اساس گزارش سازمان توسعه تجارت، در این بازه زمانی ۸‌میلیارد و ۲۰‌میلیون دلار کالای ایرانی به ۲۰ مقصد عمده صادراتی، ارسال شده است که سهم ۲/ ۹۴درصدی را از کل صادرات دو‌ماهه در اختیار دارد. ارزش کالاهای صادرشده به این ۲۰ کشور نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته رشد ۴۱‌درصدی داشته و وزن آنها نیز با افزایش ۳‌درصدی روبه‌رو بوده است. در عین حال ۱۰کشور نخست صادراتی ایران ۴/ ۸۷درصد سهم ارزشی کل صادرات را به خود اختصاص داده‌اند که این امر نشان‌دهنده تداوم تمرکز صادرات بر چند کشور محدود است. بر اساس آمارهای سازمان توسعه تجارت، چین نخستین مقصد صادراتی کالاهای ایرانی است که سهمی نزدیک به ۳۲‌درصد از کل ارزش صادرات دو‌ماهه را به خود اختصاص داده است. ارزش صادرات به این کشور با رشد ۳۳‌درصدی نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته روبه‌رو بوده و به ۲‌میلیارد و ۷۲۰‌میلیون دلار رسیده است، ولی وزن کالاهای صادراتی با افت ۲‌درصدی مواجه شده است. امارات با صادرات یک‌میلیارد و ۵۰۲‌میلیون دلاری دومین مقصد صادراتی ایران است که سهمی نزدیک به ۱۸‌درصد از کل ارزش صادرات دو‌ماهه را به خود اختصاص داده است. صدور کالا به این کشور رشد ۷۹‌درصدی ارزشی داشته اما حجم کالاهای ارسال‌شده به امارات با کاهش ۹‌درصدی روبه‌رو بوده است. سومین مقصد صادراتی ایران در دو‌ماهه منتهی به اردیبهشت امسال نیز عراق با سهم ارزشی بیش از ۱۵‌درصد است. ارزش کالاهای صادرشده به این کشور ۳۹‌درصد نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته رشد داشته و به یک‌میلیارد و ۳۱۲‌میلیون دلار رسیده است. حجم کالاهای صادراتی به عراق هم افزایش ۳۳‌درصدی داشته است. ترکیه با خرید ۷۶۵‌میلیون دلار کالای ایرانی در رده چهارم قرار گرفته و سهم این کشور از کل صادرات ۲‌ماهه امسال به ۹‌درصد می‌رسد. رشد ۹۸‌درصدی ارزشی و افزایش ۱۱۲‌درصدی وزنی در صادرات کالا به این کشور رقم خورده است. هند با خرید ۲۹۰‌میلیون دلار کالای ایرانی در این بازه زمانی سهم ۴/ ۳درصدی را از کل ارزش صادرات به خود اختصاص داده است. صادرات به هند رشد ۲۳‌درصدی داشته و وزن کالاهای صادرشده با کاهش ۳۹‌درصدی نسبت به مدت مشابه سال‌قبل روبه‌رو بوده است. صادرات به افغانستان ۲۲۶‌میلیون دلار ارزش داشته که نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته کاهش ۳۸‌درصدی را نشان می‌دهد. این کشور در رده ششم مقاصد صادراتی قرار گرفته است. همچنین وزن کالاهای صادرشده به این کشور هم کاهش ۵۰‌درصدی داشته است. سهم ارزشی صدور کالا به این کشور ۶/ ۲‌درصد از کل ارزش صادرات است. هفتمین مقصد صادراتی دو‌ماهه منتهی به اردیبهشت امسال، عمان است که خریدار ۲۰۳‌میلیون دلار کالای ایرانی بوده و سهم ۴/ ۲‌درصدی را از کل صادرات دو‌ماهه در اختیار گرفته است. صدور کالا به این کشور از نظر ارزشی رشد ۱۲۶‌درصدی را نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته تجربه کرده و وزن آن هم افزایش ۵۴‌درصدی داشته است. پاکستان نیز به‌عنوان هشتمین مقصد صادراتی ایران محسوب می‌شود که در دو‌ماهه امسال ۱۶۹‌میلیون دلار کالا از ایران وارد کرده و سهم ۲‌درصدی از کل ارزش صادرات را در اختیار دارد. ارزش صادرات به این کشور رشد ۵‌درصدی داشته اما وزن آن با کاهش ۲‌درصدی مواجه شده است. اندونزی با خرید ۱۳۳‌میلیون دلار کالای ایرانی در جمع ۲۰ مقصد عمده قرار دارد و نهمین بازار هدف ایران در این بازه زمانی است. سهم صادرات به اندونزی ۶/ ۱درصد است، اما فروش کالا به این کشور نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته هم از نظر وزنی افت ۱۱‌درصدی داشته و هم از نظر ارزشی با کاهش ۱۲‌درصدی مواجه بوده است. تایلند مقصد دهم ایران در بازه زمانی موردبررسی است که ارزش کالاهای صادرشده به این کشور با افت ۲۴‌درصدی به ۱۲۱‌میلیون دلار رسیده است. وزن کالاهای صادرشده به تایلند هم کاهش ۱۳‌درصدی داشته است. جمهوری‌آذربایجان با سهم ارزشی ۴/ ۱‌درصدی و رشد ارزشی ۱۰۵‌درصدی نسبت به مدت مشابه سال‌قبل یازدهمین مقصد صادراتی ایران در دو‌ماهه منتهی به اردیبهشت امسال است.

روسیه با سهم ارزشی ۸/ ۰درصدی از کل صادرات دو‌ماهه و افت ارزشی ۲۸‌درصدی دوازدهمین بازار هدف ایران در این بازه زمانی است. سنگاپور نیز سهم ۸/ ۰درصدی از کل صادرات دو‌ماهه را در اختیار دارد و رشد ۱۱۲۸‌درصدی در ارزش صادرات را نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته تجربه کرده است. ترکمنستان چهاردهمین مقصد صادرات کالاهای ایرانی است که سهم ۷/ ۰‌درصدی از کل ارزش صادرات دو‌ماهه را به خود اختصاص داده و رشد ارزشی ۳۳‌درصدی را نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته رقم زده است. سهم ارزشی آفریقای‌جنوبی به‌عنوان پانزدهمین مقصد صادراتی ایران در بازه زمانی مورد بررسی به ۷/ ۰درصد می‌رسد و رشد ۷۸‌درصدی ارزش کالاهای صادرشده در کارنامه تجارت با این کشور به چشم می‌خورد. موزابیک با سهم ارزشی ۶/ ۰‌درصدی شانزدهمین مقصد کالاهای ایرانی است و ارزش کالاهای صادرشده به این کشور افزایش نجومی ۳۳۸۵۵‌درصدی داشته است. نیجریه با سهم ارزشی ۵/ ۰‌درصدی و رشد ارزشی ۱۵۲‌درصدی هفدهمین مقصد صادراتی و ارمنستان با سهم ارزشی ۵/ ۰‌درصدی و ررشد ارزشی ۵‌درصدی هجدهمین بازار هدف کالاهای ایرانی در دو‌ماهه منتهی به اردیبهشت امسال محسوب می‌شود. ساحل‌عاج هم سهم ۵/ ۰درصدی را از کل ارزش صادرات در اختیار دارد و رشد ارزشی صادرات به این کشور ۲۴۴‌درصد است. سودان به‌عنوان بیستمین مقصد صادراتی ایران در این بازه زمانی معرفی شده که سهم ارزشی ۴/ ۰درصدی داشته و رشد ارزشی نجومی ۱۰۳۷۸‌درصدی را تجربه کرده است.