در مقابل کمترین حجم صادرات در همین بازه زمانی به کشور بحرین صورت گرفته است. از سوی دیگر، کارنامه تجاری ایران با ۱۵ کشور همسایه حاکی از این است که ارزش صادرات ایران به ۱۵ کشور همسایه از رقم ۵ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار در سال ۱۳۸۴ به حدود ۱۸ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۴ افزایش یافته است. به‌طوری که تراز تجاری ایران در تجارت با همسایگانش، در بالاترین سطح خود در ۱۰ سال گذشته به حدود ۶میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار رسیده است.

روند کلی تجارت ایران با همسایگان

گزارش پیش‌رو، یک تصویری کلی از روند تجارت ایران با ۱۵ کشور همسایه، جمهوری آذربایجان، افغانستان، امارات متحده عربی، ارمنستان، بحرین، پاکستان، ترکمنستان، ترکیه، روسیه، عراق، عربستان، عمان، قزاقستان، قطر، کویت از یکسو و تراز تجاری و جهت‌گیری آن را از دیگر سو نشان می‌دهد به واقع گزارش حاضر به دنبال پاسخ به این سوالات است که آیا در گذر زمان ترکیب کالای صادرات ایران به سمت مصنوعات با ارزش افزوده و فناوری بالا سوق پیدا کرده یا خیر. همچنین جهت تغییرات صادرات و واردات به سمت افزایش تعاملات تجاری با این کشورها است یا محدود شدن آن. مطابق آمار منتشرشده از سوی سازمان توسعه تجارت، ۱۱ نکته قابل تامل در این تحلیل وجود دارد:

۱- بررسی اجمالی روند تجارت با ۱۵ کشور همسایه ایران نشان از روند صعودی صادرات ایران به این کشورها در بازه زمانی ۱۳۹۴- ۱۳۸۴ به جز سال ۱۳۹۲ دارد.

۲- مطابق آمارها، اگرچه تراز تجاری ایران تا ۱۳۹۰ در تجارت با همسایگان خود، منفی بوده؛ اما از این سال به بعد تداوم رشد صادرات توام با کاهش مداوم واردات از این کشورها منجر به مثبت شدن تراز تجاری به نفع ایران شده است.

۳- به‌طوری که براساس آمار منتشر شده، تراز تجاری ایران در تجارت با ۱۱ کشور جمهوری آذربایجان، افغانستان، ارمنستان، پاکستان، ترکمنستان، عراق، عمان، عربستان، قزاقستان، قطر و کویت مثبت گزارش شده که این امر نشان می‌دهد صادرات ایران به این کشورها فراتر از واردات از آنها است.

۴- از سوی دیگر، تراز تجاری ایران با ۵ کشور افغانستان، عراق، عمان، قطر و کویت علاوه بر اینکه مثبت گزارش شده است، نشان از روند صعودی صادرات نیز دارد.

۵- نکته قابل تامل دیگر در آمار منتشرشده اینکه با وجود تراز تجاری منفی ایران با امارات متحده عربی روند صادرات ما به این کشور سیر صعودی دارد.

۶- از طرفی، در ارتباط با سه کشور بحرین، روسیه و ترکیه، علاوه بر اینکه تراز تجاری منفی گزارش شده، روند صادرات هم نزولی بوده است.

۷- در زمینه شاخص متوسط قیمت صادرات و واردات تنها در مورد ۵ کشور جمهوری آذربایجان، بحرین، ترکمنستان، روسیه و قزاقستان متوسط قیمت صادرات در سال ۱۳۹۴ برابر یا بیش از متوسط قیمت واردات عنوان شده است.

۸- از دیگر نکات قابل ذکر در تجارت ایران با ۱۵کشور همسایه، همزمانی افزایش ارزش صادرات با کاهش متوسط قیمت صادرات است که نشانگر حرکت به سوی صادرات محصولات با ارزش افزوده و فناوری پایین و خام فروشی است.

۹- همچنین، واردات سه کشور عراق، افغانستان و عمان از ایران در سال‌های اخیر با وجود کاهش واردات این کشورها از کل جهان، روندی صعودی را تجربه کرده که نشانگر استحکام بالای روابط تجاری ایران با این کشورها است. به عبارتی، در شرایط بحرانی، کشور ما جایگزین دیگر شرکا شده است.

۱۰- از دیگر نکات قابل تامل، اینکه روند تجاری ایران با ۱۰کشور جمهوری آذربایجان، امارات متحده عربی، ارمنستان، پاکستان، ترکیه، ترکمنستان، قطر، قزاقستان،روسیه و کویت، در سال‌های اخیر کاهش یا افزایش واردات از ایران هم‌جهت با کاهش و افزایش واردات از کل جهان بوده است.

۱۱- در نهایت اینکه ارزش واردات از ایران در خلاف جهت ارزش واردات از کل جهان برای دو کشور عربستان و بحرین در سال‌های اخیر رو به کاهش بوده است.

حجم تجارت ایران با ۱۵ کشور

براساس آمار، ارزش صادرات ایران به ۱۵ کشور همسایه، نشان می‌دهد که ارزش صادرات ایران به کشورهای مذکور در سال ۱۳۸۴ به میزان ۵ میلیارد و ۵۷۹ میلیون دلار گزارش شده و در مقابل ارزش واردات ایران از این کشورها، ۱۰ میلیارد و ۷۰۸ میلیون دلار بوده که نشان می‌دهد که تراز تجاری ایران منفی بوده است. ارزش صادرات ایران به این کشورها، در سال ۱۳۸۵ حدود ۶ میلیارد و ۴۷۱ میلیون دلار بوده که در مقابل ۱۲ میلیارد و ۹۴۹ میلیون دلار واردات انجام شده است که باز هم روند تجاری ایران منفی گزارش شده است. در سال ۱۳۸۶ ارزش صادرات ایران به کشورهای ذکر شده، ۷ میلیارد و ۳۲۷ میلیون دلار گزارش شده که با وارداتی به ارزش ۱۵ میلیارد و ۷۰۶ میلیون دلار، تراز تجاری ایران منفی ثبت شده است. همچنین در سال ۱۳۸۷ ارزش صادرات ایران ۸ میلیارد و ۴۷۴ میلیون دلار بوده که در همین سال ارزش واردات ایران ۱۸ میلیارد و ۲۶ میلیون دلار گزارش شده است. از سوی دیگر در سال ۱۳۸۸، ارزش صادرات ایران نیز ۱۰ میلیارد و ۶۹۶ میلیون دلار گزارش شده که در مقایسه با ۲۰ میلیارد و ۹۹۲ میلیون دلار واردات ایران، تراز تجاری ایران منفی گزارش شده است.

آمارها نشان می‌دهد که ارزش صادرات ایران به ۱۵ کشور همسایه در سال ۱۳۸۹به میزان ۱۲ میلیارد و ۴۶۶ میلیون دلار بوده که با توجه به واردات ۲۰ میلیارد و ۷۷۰ میلیون دلاری ایران، تراز تجاری کشور منفی بوده است. همچنین در سال ۱۳۹۰ آمارها حاکی از این است که تراز تجاری ایران منفی بوده است. به‌طوری که ارزش صادرات ایران به ۱۵ کشور همسایه، ۱۵ میلیارد و ۸۷۹ میلیون دلار در مقابل ۲۲ میلیارد و ۲۲۸ میلیون دلار گزارش شده است. البته روند تجاری ایران از سال ۱۳۹۰ به بعد، روند رو به رشدی داشته است؛ به‌طوری که در سال ۱۳۹۱ ارزش صادرات ایران به کشورهای مذکور، ۱۷ میلیارد و ۳۷۲ میلیون دلار ذکر شده و در مقابل ارزش واردات ۱۶ میلیاردو ۵۰۴ میلیون دلار عنو ان شده و همین امر، تراز تجاری مثبت را برای کشور رقم زده است. این روند همچنان در سال‌های ۱۳۹۲تا ۱۳۹۴ نیز ادامه‌دار بوده است. به‌طوری که ارزش صادرات در سال ۱۳۹۲، معادل ۱۶ میلیارد و ۶۰۵ میلیون دلار و ارزش واردات ۱۵ میلیارد و ۵۱۱ میلیون دلار عنوان شده است. همچینن ارزش صادرات در سال ۱۳۹۳، معادل ۱۷ میلیارد دلار و ۸۸۵ میلیون دلار ثبت شده که در مقابل ارزش واردات ۱۶ میلیارد و ۲۶۰ میلیون دلار عنوان شده است. در نهایت در سال ۱۳۹۴ ارزش صادرات معادل ۱۷ میلیارد و ۹۳۸ میلیون دلار در مقابل ۱۱میلیارد و ۱۵۸ میلیون دلار ثبت شده است.

تجارت ایران و جمهوری آذربایجان

مطابق آمارها، عملکرد تجاری ایران با جمهوری آذربایجان در بازه زمانی ۱۳۹۴-۱۳۸۴، نشان می‌دهد که در ۱۰ سال گذشته صادرات ایران به جمهوری آذربایجان همواره بیش از واردات و در نتیجه تراز تجاری به نفع ایران بوده اما با بروز اثرات تحریم در سال‌های پایانی، شاهد کاهش شدید صادرات هستیم. هرچند واردات در برابر صادرات به این کشور به هیچ‌وجه قابل قیاس نیست، اما مقایسه قیمت متوسط صادرات و واردات گویای ارزش بالای محصولات وارداتی در برابر محصولات صادراتی است. علاوه بر این طی ۱۰ سال گذشته به‌رغم افزایش صادرات شاهد روند نزولی قیمت متوسط صادرات در نتیجه تغییر ترکیب کالاهای صادراتی از قبیل پوشاک و کفش با ارزش افزوده بالا در سال‌های ابتدایی به مواد اولیه‌ای چون سیمان، سیب زمینی، قیر و… هستیم. بررسی تغییرات ارزش واردات جمهوری آذربایجان از کل جهان در ۱۰ سال گذشته، نشانگر روند کم نوسان و صعودی تا سال ۲۰۱۳ و سپس کاهش محدود در دو سال آخر است که تا حدی کاهش واردات از ایران را توجیه می‌کند، هرچند شدت کاهش واردات از ایران، اثر‌گذاری عوامل غیراقتصادی بر این امر را نیز محتمل می‌سازد. از این‌رو، مطابق آمارها روند تجاری این دو کشور نشان می‌دهد که ارزش صادرات ایران به جمهوری آذربایجان در سال ۱۳۸۴، ۳۳۱ میلیون دلار در مقابل ۱۶۴ میلیون دلار واردات ذکر شده است. این در حالی است که ارزش صادرات ایران در سال ۱۳۹۴، ۲۳۳ میلیون دلار در مقابل ۳۲میلیون دلار واردات گزارش شده است.

تجارت ایران و افغانستان

همچنین براساس آمارها، در همین بازه زمانی، جریان تجارت با افغانستان در سال‌های گذشته کاملا یک‌طرفه و به نفع ایران بوده است. به‌طوری که صادرات ایران به این کشور از ۵۰۰ میلیون دلار در سال ۱۳۸۴ به حدود ۳ میلیارد دلار در بالاترین حد خود در سال ۱۳۹۱ رسید و پس از آن متاثر از شرایط تحریم، کاهش ۵۰۰ میلیون دلاری را تجربه کرده است. اما دوباره از سال ۱۳۹۴ تغییر جهت داده و مسیر رشد مثبت را در پیش گرفت. از نکات قابل‌توجه می‌توان به پیشی گرفتن متوسط قیمت واردات از صادرات از سال ۱۳۹۲ اشاره کرد که مهم‌ترین عامل در این رابطه را علاوه بر تغییر ترکیب صادراتی به سمت محصولات ارزان‌تر، می‌توان کاهش شدید ارزش ریال در برابر دلار و درنتیجه عرضه ارزان‌تر صادرات دانست. با وجود کاهش واردات افغانستان از کل جهان در سال ۲۰۱۵ میلادی که بیش از ۹ماه از سال ۱۳۹۴ را شامل می‌شود، واردات این کشور از ایران در سال ۹۴ نه‌تنها کاهش نیافته، بلکه روندی صعودی نیز داشته که نشانگر عمق روابط تجاری و آسیب‌ناپذیری آن از عوامل خارجی است.

تجارت ایران و امارات

مطابق آمارها، تراز تجاری ایران با امارات متحده عربی، در ۱۰ سال گذشته حاکی از این است که تراز تجاری ایران با این کشور، همواره منفی بوده است. مطابق آمارها، ارزش صادرات ایران به امارات در سال ۱۳۸۴، معادل یک میلیارد و ۵۴۵ میلیون دلار در مقابل ۷ میلیارد و ۶۷۳ میلیون دلار واردات از این کشور ثبت شده است. این در شرایطی است که ارزش صادرات ایران به این کشور در سال ۱۳۹۴، معادل ۴ میلیارد و ۸۹۴ میلیون دلار به ازای ۶ میلیارد و ۹۷۶ میلیون دلار واردات صورت گرفته است. در مقایسه متوسط قیمت صادرات و واردات نیز همواره شاهد فزونی دو برابری یا بیشتر متوسط قیمت واردات نسبت به صادرات هستیم. در ارتباط با ارزش واردات امارات متحده عربی از جهان، آمار دقیقی در تمام سال‌های گذشته در تارنمای مرکز تجارت بین‌المللی(ITC) ارائه نشده است. اما با توجه به آمار موجود تغییرات ارزش واردات از ایران و با تغییرات ارزش واردات از جهان تقریبا هم راستا بوده و همزمان با کاهش واردات از جهان در سال‌های پایانی شاهد کاهش واردات از ایران هستیم.

تجارت ایران و ارمنستان

ارمنستان از دیگر شرکای تجاری ایران است که در همین بازه زمانی، بررسی روند تجارت دو کشور، نشانگر برتری همیشگی صادرات بر واردات و تراز تجاری مثبت به نفع ایران است. به‌طوری که ارزش صادرات ایران به این کشور در سال ۱۳۸۴، معادل ۱۶۳ میلیون دلار در مقابل ۲۶ میلیون دلار واردات ثبت شده است. اما در سال ۱۳۹۴، ارزش صادرات ایران به این کشور، ۱۰۲ میلیون دلار به ازای ۱۳ میلیون دلار واردات گزارش شده است که نشان از کاهش روند عمومی تجاری ایران با ارمنستان دارد. البته مطابق آمارها، تا سال ۱۳۸۸ متوسط قیمت صادرات از متوسط قیمت واردات بیشتر بوده، اما از این سال به بعد روند معکوس شده و همزمان با کاهش تدریجی صادرات ایران به این کشور، قیمت واحد صادرات نیز کاهش یافته است. نکته جالب‌توجه در روند تجارت ایران و ارمنستان رشد مثبت ارزش صادرات در سال‌های فرد و رشد منفی آن در سال‌های زوج در ۱۰ سال گذشته به استثنای سال ۱۳۸۵ است. همچنین در سال‌های ابتدایی دوره ۱۰ ساله در نظر گرفته شده با وجود اینکه ارمنستان حجم وارداتش از جهان را افزایش داده، اما صادرات ایران به این کشور روندی نزولی طی کرده و در سال پایانی کاهش واردات از جهان و ایران نیز همزمان شده‌اند. در مجموع با وجود همسایگی و روابط سیاسی خوب دو کشور و عدم تاثیرپذیری قابل‌توجه صادراتی به این کشور از تحریم‌ها و… حجم تجارت فیمابین در سال‌های گذشته قابل‌توجه نبوده است.

تجارت ایران و بحرین

بحرین از دیگر کشورهای همسایه ایران به شمار می‌رود که روند تجاری این دو کشور در ۱۰ سال گذشته، مطابق آمارها، محدود بوده و روندی نزولی داشته اما از سال ۱۳۹۱ به بعد ابتدا با شیبی ملایم و در سال ۱۳۹۴ به شکلی قابل‌توجه واردات از بحرین افزایش یافته است. همچنین به جز سال‌های ۱۳۸۴ و ۱۳۹۱، در تمامی سال‌ها تراز تجاری ایران با بحرین، منفی بوده است. به‌طوری که ارزش صادرات به بحرین در سال ۱۳۸۴، ۱۱۸ میلیون دلار بوده که همین رقم در سال ۱۳۹۴، با افت شدید به ۱۰ میلیون دلار رسیده است. متوسط قیمت صادرات در ۱۰ سال گذشته با شیبی ملایم و نوساناتی اندک رو به فزونی بوده ولی متوسط قیمت واردات از سال ۱۳۸۸ با شتاب بالایی افزایش یافته و به رکورد ۱۷/۵ دلار در هر کیلوگرم در سال ۱۳۹۱ رسیده که این امر به دلیل افزایش ناگهانی حضور کالاهای هایتک در سبد وارداتی عنوان شده است. همچنین در سال ۱۳۹۲ شاهد سقوط آزاد این شاخص تا نزدیک صفر بودیم. از این رو، با وجود رشد مثبت واردات بحرین از جهان در سال‌های گذشته به استثنای سال آخر بعد از سال ۱۳۹۱ و همزمان با تشدید تحریم‌ها واردات این کشور از ایران به شدت کاهش یافته و در سطحی بسیار پایین باقی مانده است.

روند تجارت ایران و پاکستان

از دیگر شرکای تجاری ایران، پاکستان است که در بازه زمانی مذکور، صادرات ایران به این کشور همواره فراتر از واردات و تراز تجاری با این کشور مثبت بوده است. بالاترین رشد صادرات به پاکستان در سال ۱۳۹۳، ۴۷ درصد تحقق یافته است. به‌طوری که در این سال رکورد ۹۴۰ میلیون دلار صادرات به این کشور ثبت شده اما در سال ۱۳۹۴ با کاهش قابل‌توجه ۳۰۰ میلیون دلاری رقم ارزش صادرات به این کشور مجددا در سطح سال ۱۳۹۲، یعنی معادل ۶۴۰ میلیون دلار ثبت شده است. در ۱۰ سال گذشته قیر، نفت، محصولات فولادی و سنگ آهن و مشتقات نفت حضور پررنگی در سبد کالاهای صادراتی داشته‌اند. همچنین در این بازه زمانی، پاکستان هم راستا با افزایش واردات از جهان، واردات از ایران را نیز ارتقا داده و تحریم‌های وضع شده علیه ایران، چندان تاثیری بر تجارت دو کشور نداشته‌اند. کاهش واردات از ایران در سال‌های پایانی نیز با کاهش واردات این کشور از کل جهان مصادف بوده است.

تجارت ایران و ترکمنستان

مطابق آمارها، روند تجاری ایران با دیگر شریک تجاری‌اش ترکمنستان، نشان از این دارد که در همین بازه زمانی، صادرات ایران به ترکمنستان تا سال ۱۳۹۳ با نرخ رشدی قابل‌توجه در حال صعود بوده و از سال ۱۳۸۸ از واردات سبقت گرفته و منجر به مثبت شدن تراز تجاری ایران تا به امروز شده است. بدون در نظر گرفتن افت صادرات در سال ۱۳۹۴، ترکمنستان را می‌توان جزو کشورهایی محسوب کرد که جریان صادرات ایران به این کشور در یک دهه گذشته از رشدی پایدار برخوردار بوده است. ترکیب سبد کالاهای برتر صادراتی نیز تا حدودی در این سال‌ها ثابت بوده و تحول خاصی را به خود ندیده است. متوسط قیمت صادرات از سال ۱۳۸۶ به بعد دچار افت شده و هرچند در سال ۱۳۹۲ مجددا شاهد افزایش ارزش این شاخص هستیم، اما در مجموع در بیشتر سال‌ها متوسط قیمت واردات بیشتر از متوسط قیمت صادرات بوده است. از سوی دیگر، در ۱۰ سال گذشته صعود و نزول ارزش سالانه واردات ترکمنستان از جهان و از ایران تقریبا با یکدیگر همزمان بوده و از یک الگو تبعیت کرده‌اند. بر این اساس می‌توان ادعا کرد که تحریم‌های بین‌المللی چندان تاثیری بر تجارت دو کشور نداشته و روابط از این نظر کمتر آسیب‌پذیر بوده است.

تجارت ایران و ترکیه

از سوی دیگر، آمار ۱۰ ساله روند تجاری ایران با ترکیه حاکی از این است که همواره تراز تجاری ایران با این کشور منفی بوده است. به‌طوری ارزش صادرات ایران به ترکیه در سال ۱۳۸۴، ۲۰۵ میلیون دلار به ازای ۸۶۷ میلیون دلار واردات گزارش شده است. البته روند صادرات در سال ۱۳۹۴ افزایشی بوده به رقم یک میلیارد و ۳۱۵ میلیون دلار رسیده است. این درحالی است که روند واردات ایران از این کشور در همین سال نیز افزایش یافته و به دو میلیارد و ۹۹۵ میلیون دلار رسیده است. این تحلیل نشان می‌دهد که ترکیب سبد کالای صادراتی نیز در ده سال گذشته چندان تغییری نداشته و فرآورده‌های مس و روی و مشتقات نفت در صدر فهرست کالاهای صادراتی ایران به ترکیه قرار داشته‌اند. به جز در سال ۱۳۸۹ در تمامی سال‌ها متوسط قیمت واردات بیشتر از متوسط قیمت صادرات بوده اما در مجموع صرف‌نظر از سال‌های ابتدایی فاصله دو کشور در این شاخص قابل‌توجه نیست. از سوی دیگر، واردات ترکیه از ایران تقریبا از الگوی مشابهی با واردات این کشور از کل جهان تبعیت می‌کند. به عبارت دیگر تداوم روابط تجاری با این کشور در شرایط تحریم‌ها نیز از تضمین بیشتری برخوردار است.

تجارت ایران و روسیه

روسیه دیگر شریک تجاری ایران است که در همین بازه زمانی، برخلاف صادرات کم نوسان ایران به روسیه که در اوج خود به ۵۰۰ میلیون دلار در سال ۱۳۹۱ و در پایین‌ترین سطح خود به ۱۷۳ میلیون دلار در سال ۱۳۹۴ رسیده است، واردات از این کشور نوسانات قابل‌توجهی را در ۱۰ سال گذشته به خود دیده است. حداکثر ارزش واردات از این کشور بیش از ۱/۶ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۱ و حداقل آن ۱۷۳ میلیون دلار در سال ۱۳۹۴ محقق شده است. تراز تجاری در تمامی سال‌های مورد بررسی منفی بوده است. برخلاف دیگر شرکای مورد بررسی در این گزارش، صرف‌نظر از دو سال ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳، در دیگر سال‌ها متوسط قیمت صادرات همواره بیشتر از متوسط قیمت واردات بوده که حضور محصولاتی چون پسته و غذایی فراوری شده در سبد کالاهای صادراتی می‌تواند توجیه‌کننده این امر باشد. واردات روسیه از ایران در سال‌هایی که واردات این کشور از جهان روندی مثبت داشته چندان تغییری به خود ندیده، اما در سال‌هایی که واردات جهانی آن رو به کاهش بوده این کاهش شامل حال ایران نیز شده است. در مجموع با وجود عدم تاثیرپذیری قابل‌توجه روابط تجاری دو کشور از تحریم‌های بین‌المللی، حجم تجارت میان دو کشور و به ویژه صادرات ایران به روسیه بسیار ناچیز است.

تجارت ایران و عراق

کشور عراق از دیگر شرکای تجاری ایران به شمار می‌رود که همواره در بحث تجاری خارجی برای ما از اهمیت بالایی برخوردار بوده است. مطابق آمار منتشر شده، روند پایدار در رشد صادرات ایران به عراق باعث ارتقای صادرات ایران از حدود ۱/۲ میلیارد دلار در سال ۱۳۸۴ به حدود ۶/۲ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۴ شده است. در طول این سال‌ها تراز تجاری همواره مثبت و رو به فزونی بوده است. به جز در سال ۱۳۹۲ در تمامی سال‌ها شاهد رشد مثبت صادرات به این کشور بوده‌ایم. البته نکته قابل تامل در زمینه صادرات ایران به عراق، کاهش متوسط قیمت صادرات به عراق است که نشانگر افزایش جایگاه محصولات با ارزش افزوده و فناوری پایین‌تر در سبد کالاهای صادراتی ایران به عراق است. شاهد این مدعا حضور و تثبیت جایگاه سیمان به‌عنوان اولین محصول صادراتی از سال ۱۳۸۷، سالی که روند نزولی متوسط قیمت صادرات آغاز شده است. با وجود کاهش شدید واردات عراق از جهان در سال ۲۰۱۵، واردات این کشور از ایران مشابه سال‌های گذشته رشد مثبت را تجربه کرده که نشانگر جایگاه بالای ایران در بازار عراق و استحکام روابط تجاری دو کشور است.

تجارت ایران و عربستان

همچنین مطابق آمارها، در بازه زمانی مذکور، آمار تجاری ایران و عربستان حاکی از این است که تجارت دو کشور از سال ۱۳۸۷ به بعد رونق پیشین خود را از دست داده و با روندی نوسانی در سطحی پایین‌تر از ۲۰۰ میلیون دلار تداوم یافته است. از طرفی، از سال ۱۳۸۸ متوسط قیمت واردات از متوسط قیمت صادرات سبقت گرفته و در سال ۱۳۹۲ همزمان با افزایش قابل‌توجه متوسط قیمت واردات شاهد سقوط شدید متوسط قیمت صادرات هستیم، اما در سال ۱۳۹۴، این شاخص برای دو کشور در سطح پایین‌تر از یک دلار به یکدیگر نزدیک شده‌اند. در مجموع روند تجارت دو کشور در دوره زمانی مورد بررسی، پرنوسان و رو به افول بوده است. واردات عربستان از ایران نیز مسیری کاملا خلاف جهت جریان واردات این کشور از جهان را طی کرده است؛ یعنی با وجود افزایش مداوم واردات این کشور از جهان در دوره مورد بررسی صادرات ایران به عربستان در ده سال گذشته رو به افول بوده است.

تجارت ایران و عمان

عمان دوازدهمین شریک تجاری ایران به‌شمار می‌رود و مطابق آمارها، صادرات به عمان در ده سال گذشته روندی مثبت داشته و این روند در سال‌های اخیر سرعت و شدت بیشتری به خود گرفته است. ترازتجاری بعد از دو سال تجربه ثبت عدد منفی در سال‌های ۱۳۸۷ و ۱۳۸۸، با نوساناتی اندک در سال‌های بعدی مثبت و فزاینده بوده است اما واردات پس از کاهشی شدید در سال ۱۳۸۸، تا سال ۱۳۹۳ در فاصله ۶۰ تا ۷۰ میلیون دلار تثبیت شده و در نهایت به ۳۳ میلیون دلار در سال ۱۳۹۴ کاهش یافته است. براساس این تحلیل، متوسط قیمت صادرات با فاصله قابل‌توجهی کمتر از متوسط ارزش واردات در بازه زمانی مذکور بوده است، همچنین مقایسه روند واردات عمان از ایران و واردات این کشور از جهان در ده سال گذشته می‌تواند تاییدی بر عدم اثرپذیری روند تجارت دو کشور از تحریم‌ها و رابطه مستحکم تجاری فی‌مابین باشد.

تجارت ایران و قزاقستان

دیگر شریک تجاری ایران، قزاقستان است که در بازه زمانی مذکور، صادرات به قزاقستان و واردات از این کشور، خلاف جهت یکدیگر حرکت کرده‌اند زیرا در سال‌های ابتدایی شاهد تراز منفی هستیم، اما به مرور و با رشد آرام صادرات و در عین حال تنزل واردات از سال ۱۳۹۲ تراز تجاری مثبت شده و صادرات از واردات سبقت گرفته است. مهم‌ترین نکته در تحلیل رابطه تجاری دو کشور برتری متوسط قیمت صادرات بر متوسط قیمت واردات در تمامی سال‌های مورد بررسی است. به عبارتی دیگر، محصولات صادراتی ایران نسبت به واردات از این کشور، دارای ارزش افزوده بالاتری است. در یک دهه گذشته جریان واردات قزاقستان از ایران و کل جهان تقریبا در یک راستا بوده‌اند، اما در دو سال پایانی با وجود کاهش شدید واردات این کشور از جهان، ارزش واردات از ایران در سال ۱۳۹۳ ثابت مانده و در سال ۱۳۹۴ نیز با شدتی کمتر در قیاس با کاهش واردات از جهان تنزل یافته است که این امر نشانگر پایداری روابط تجاری میان دو کشور و عدم اثرپذیری از تحریم‌های بین‌المللی است.

تجارت ایران و قطر

چهاردهمین شریک تجاری ایران، کشور قطر است که بازه زمانی ۱۰ ساله، تراز تجاری ایران در تجارت با قطر مثبت بوده و از سال ۱۳۸۹ به بعد همزمان با تداوم رشد مثبت صادرات به استثنای سال ۱۳۹۳، شاهد بهبود هرچه بیشتر تراز تجاری هستیم،‌ به‌طوری که ارزش صادرات ایران به قطر در سال ۱۳۸۴، معادل ۸۳ میلیون دلار در مقابل ۲۴ میلیون دلار واردات گزارش شده است. البته ارزش صادرات ایران به این کشور در سال ۱۳۹۴ با روند صعودی به ۱۴۷میلیون دلار در مقابل ۳ میلیون دلار واردات رسیده است. همچنین در مقایسه متوسط قیمت صادرات و واردات متاسفانه آمار نشانگر سطح بسیار پایین متوسط قیمت صادرات است که این امر بر حضور پررنگ مواد اولیه و محصولات خام در سبد صادراتی ایران به این کشور دلالت دارد. روند واردات قطر از ایران در سال ۱۳۹۳ در خلاف جهت واردات از کل جهان کاهشی و در سال ۱۳۹۴ با شدتی بیشتر نسبت به افزایش واردات جهانی رشد کرده است. درمجموع باید گفت که واردات این کشور از ایران در سطح محدود موجود، اثر چندانی از تحریم‌ها نپذیرفته است.

تجارت ایران و کویت

آخرین شریک تجاری ایران که در این تحلیل مورد بررسی قرار گرفته است، کشور ترکیه است که در بازه زمانی موردنظر، پس از تجربه دوبار کاهش شدید صادرات به کویت در سال‌های ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۱، ارزش صادرات و واردات بسیار نزدیک به‌هم و حدود ۱۰۰ میلیون دلار بوده است. تنها در سال‌های ۱۳۸۹ و ۱۳۹۲ تراز تجاری منفی بوده و در دیگر سال‌ها صادرات فراتر از واردات بوده است. در سال‌های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴ نیز شاهد افزایش قابل‌توجه صادرات توام با کاهش شدید واردات هستیم. متاسفانه در رابطه با کشور کویت نیز تفاوت فاحش میان متوسط قیمت صادرات و واردات مشهود است. مقایسه روند واردات کویت از کل جهان و از ایران در سال‌های گذشته، نشانگر کاهش شدید صادرات ایران به این کشور تا سال ۱۳۸۹ برخلاف جهت روند واردات این کشور از جهان و احیای مجدد جریان واردات از ایران از سال ۱۳۹۲ است.

 دنیای اقتصاد