آنطور که منابع خبری پیش از این به خبرگزاری‌هایی مانند بلومبرگ گفته بودند، افزایش یک میلیون بشکه‌ای تولید از سوی اوپک برای پر کردن خلأ احتمالی کاهش عرضه نفت خام ایران با بازگشت تحریم‌ها، خواسته‌ای بوده که آمریکا صراحتا با برخی اعضای اوپک در میان گذاشته بود. با این حال لابی ایران با کشورهای عضو و غیرعضو اوپک که از چند روز قبل از حضور زنگنه در وین آغاز شده بود، باعث شد تا در نهایت به جای افزایش تولید یک تا ۵/ ۱ میلیون بشکه‌ای که عربستان سعودی و روسیه به دنبال آن بودند، بازار جهانی نفت افزایش تولید ۶۰۰ تا بیش از ۷۰۰ هزار بشکه‌ای را به خود ببیند.
با توافقی که روز گذشته براساس مدل پیشنهادی ایران به اوپک حاصل شد، ریسک جاری شدن سیل نفت به بازار و سقوط قیمت‌ها، برای معامله‌گران بازار جهانی نفت از بین رفت و دو نفت شاخص جهانی با جهش قیمت همراه شدند. به گزارش «دنیای اقتصاد» هر بشکه نفت خام برنت در معاملات روز گذشته و تا لحظه تنظیم این خبر (ساعت ۱۸ به وقت تهران)، بیش از ۲ درصد رشد قیمت را به ثبت رساند و با جهش ۶۶/ ۱ دلاری، به قیمت ۷۱/ ۷۴ دلار بر بشکه رسید. نفت خام آمریکا نیز با رشد بیش از ۳ درصدی همراه شد. شاخص نفت خام آمریکا روز گذشته ۱۰/ ۲ دلار بر بشکه رشد قیمت داشت تا به ۶۴/ ۶۷ دلار بر بشکه برسد. این میزان رشدقیمت نفت در حالی برای بازار نفت رقم خورد که دیگر بازارهای کالایی تحت‌تاثیر افزایش تنش‌‌های تجاری میان آمریکا و دیگر اقتصادهای بزرگ جهان با افت همراه بوده‌اند. به این ترتیب می‌توان دید تصمیم روز گذشته اوپک برای افزایش تولید، بسیار کمتر از سطح مورد انتظار بازار نفت بوده و واکنش مثبت این بازار را به همراه داشته است.
به گزارش بلومبرگ، توافق روز گذشته برای افزایش تولید، بر پایان دادن به کاهش بیش از حد تولید از سوی برخی اعضا تمرکز داشته است به این معنا که به جای افزایش تولید یک تا ۵/ ۱ میلیون بشکه‌ای که می‌توانست فشار زیادی به قیمت‌ها بیاورد، پایبندی ۱۵۲ درصدی ماه می به کاهش تولید، در سطح ۱۰۰ درصد به تثبیت برسد. این توافق در واقع طبق مدل پیشنهادی ایران و در نتیجه دیپلماسی سازنده تیم ایرانی حاضر در نشست به دست آمد و همان نتیجه‌ای را رقم زد که زنگنه در پی آن بود، یعنی هم افزایش عرضه و هم مانع شدن از ریزش بیش از اندازه قیمت‌ها. به گزارش رویترز، زنگنه پیش از این اعلام کرده بود «اگر اوپک به سطح پایبندی ۱۰۰ درصدی برسد، تولیدات گروه با رشد حدودا ۴۶۰ هزار بشکه‌ای در روز همراه خواهد بود.» زنگنه برای دست یافتن به این هدف که آن را توافقی موثر می‌خواند، کاری کرد که با بازگشت تحریم‌ها فشار کمتری به صنعت نفت ایران وارد شود. درعین حال او از ابزارهایی بهره برد که بار دیگر نقش ایران را در اوپک تثبیت کرد. «دنیای اقتصاد» در مطلبی با عنوان «دیپلماسی نفتی در بزنگاه» به پیچیدگی‌های دیپلماسی نفتی در نشست اخیر اوپک اشاره کرده بود. با این حال به نظر می‌رسد زنگنه و تیمش به خوبی از این بزنگاه بهره بردند. مهم‌ترین ابزارها برای تغییر نتایج به نفع ایران، همراه کردن عراق، ونزوئلا و الجزایر برای وتوی طرح افزایش عرضه بود. زنگنه همچنین به شکلی هوشمندانه خطر نفوذ آمریکا در روند تصمیم‌گیری‌های اوپک و لزوم استفاده از نفت به‌عنوان ابزاری اقتصادی و نه سیاسی را مطرح و از آن بهره‌برداری کرد.
به این ترتیب توافق اولیه‌ای که دیروز در وین حاصل شد اگرچه روی کاغذ و به شکل اسمی بر افزایش تولید یک میلیون بشکه‌ای تاکید دارد، اما به علت ناتوان بودن برخی از اعضای اوپک برای افزایش تولید به میزانی که برای آنها تعیین شده است، در نهایت چیزی بین ۶۰۰ تا ۸۰۰ هزار بشکه نفت خام در روز خواهد بود. در حال حاضر اعداد مختلفی از میزان احتمالی افزایش تولید عنوان می‌شود، اما رقمی که زنگنه روز گذشته در وین و در جمع خبرنگاران به آن اشاره کرد، کمتر از ۷۰۰ هزار بشکه است.
مدل پیشنهادی ایران چه بود؟
به گزارش «شانا» صد وهفتاد وچهارمین نشست اعضای اوپک در وین در حالی به پایان رسید که توافق همکاری کشورهای عضو و غیرعضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) برای کاهش مجموعا ۸/ ۱ میلیون بشکه‌ای که در نوامبر ۲۰۱۶ حاصل شده بود، طبق توافق قبلی تا پایان سال ۲۰۱۸ معتبر باقی خواهد ماند.در این توافق بر این نکته تاکید شده است که اعضای اوپک و غیراوپک در ماه‌های گذشته یک میلیون بشکه بیشتر از میزان تعهد خود کاهش عرضه داشته‌‌اند و این به آن معنا است که به جای ۸/ ۱ میلیون بشکه در روز، ۸/ ۲ میلیون بشکه در روز کاهش عرضه صورت گرفته است، به گونه‌ای که در حال حاضر میزان تعهد و پایبندی آنها حدود ۱۵۰ درصد است.
به این ترتیب بنابر تصمیم نشست ۱۷۴ اعضای اوپک، آن دسته از اعضا که در توافق حضور داشته (به غیر از نیجریه، لیبی و ایران) و بیش از میزان تعهد خود کاهش تولید داده‌اند، براساس سهم تعیین شده خود تولید خواهند کرد، به گونه‌ای که در این شرایط میزان پایبندی مجموع اعضای اوپک کاهش می‌یابد و به رقم ۱۰۰درصد می‌رسد. در صورت عملی شدن این تصمیم هرچند نفت بیشتری نسبت به حال حاضر وارد بازارهای جهانی خواهد کرد اما این به معنای افزایش تولید نیست و تنها به منزله پایبندی ۱۰۰ درصدی به توافق همکاری اوپک و غیراوپک است. در همین حال ممکن است امکان روانه شدن همه این یک میلیون بشکه به بازار وجود نداشته باشد و میزان کمتری وارد بازار شود. اعداد اعلام شده برای میزان افزایش تولید بین ۶۰۰ هزار تا حدود ۸۰۰هزار بشکه در روز نوسان دارد که کمتر از سطح درخواستی آمریکا (یک میلیون بشکه در روز) از اوپک است.
اما نکته هوشمندانه پیشنهاد ایران به اوپک که باعث حفظ سهمیه تولید اعضا می‌شود؛ این است که براساس توافق روز گذشته اگر یکی از اعضای حاضر در این توافق، کاهش تولید قابل توجهی داشته باشد، برای جبران این کاهش تولید با آن کشور مذاکره و در صورت توافق طرف‌ها جبران این کاستی انجام می‌شود.
مهم‌ترین امتیازات ایران در نشست ۱۷۴
براساس مدلی که تیم ایران به اوپک پیشنهاد داد و با دیپلماسی اثرگذار توانست آن را اجرایی کند، ایران امتیازهای مهمی در نشست روز گذشته در وین به دست آورد. بدون شک می‌توان گفت زنگنه نقش اول مذاکراتی بود که پیش از آغاز آن، عنوان «سیاسی‌ترین» و «پرچالش‌ترین» نشست اوپک را گرفته بود. با وجود فضایی که پیش از نشست ۱۷۴ اوپک شکل گرفته بود و فشاری که از سمت آمریکا بر اوپک به منظور افزایش تولید وجود داشت، ایران بار دیگر توانست اثرگذاری خود در اوپک را اثبات کرده و به سه امتیازی دست یابد که هم به نفع صنعت نفت ایران و همراهانش در اوپک تمام شد و هم بازار نفت.
آنطور که زنگنه عقیده دارد «حفظ سهمیه تولید روزانه نفت خام اعضای اوپک»، مهم‌ترین دستاورد نشست روز گذشته است. در واقع با حفظ نظام سهمیه‌بندی؛ کشورهایی که توان افزایش تولید تا سقف تعیین شده را ندارند دیگر نگران از دست دادن سهم بازار نیستند. در طرح جدید، کشوری که توان افزایش عرضه دارد، تنها با کسب مجوز از کشوری که نتوانسته به سقف تولید برسد می‌تواند تولیداتش را افزایش دهد. این قانون به ویژه برای ایران که در معرض بازگشت تحریم‌های آمریکا قرار دارد بسیار سازنده خواهد بود.
در دور قبلی تحریم‌های غرب علیه ایران، یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتی که باعث از بین رفتن سهم صنعت نفت کشور در بازار جهانی شد، وجود نداشتن سقف تولید در میان اعضای اوپک بود. به این ترتیب در شرایطی که عرضه نفت خام ایران به بازارهای جهانی با کاهشی چشمگیر همراه بود، به علت وجود نداشتن سقف تولید، سهم بازار ایران توسط سایر تولیدکنندگان عضو اوپک از جملهعربستان سعودی به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت خام اوپک تصاحب می‌شد. وزیر نفت پیش از آغاز به کار رسمی نشست ۱۷۴ اوپک، در پاسخ به این سوال که آیا توافق امروز منافع ایران را تضمین میکند، گفت: قطعا به هر آنچه منافع ایران را به خطر بیندازد، عمل نمیکنیم.
اما دومین دستاوردی که روز گذشته در نتیجه لابی‌های ایران به دست آمد، حفظ چارچوب کلی توافق کاهش تولید بود که هم به نفع بازار جهانی نفت تمام شد و هم فروش نفت ایران در شرایط تحریم. در واقع با الزام پایبندی ۱۰۰ درصدی به توافق کاهش تولید و افزایش عرضه از محل کاهش بیش از اندازه تولید، بازار جهانی نفت سایه ریسک افزایش عرضه را از سر خود دور دید و با رشد همراه شد. در عین حال چنانچه بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران عرضه نفت خام کشور را تحت‌تاثیر قرار دهد، دستکم می‌توان امیدوار بود که سهمیه ایران در اوپک حفظ می‌شود و قیمت‌ها در سطحی قرار خواهند داشت که درآمد حاصل از فروش را با ریزش شدید همراه نمی‌کند.
اما سومین امتیاز که شاید سیاسی‌ترین امتیاز ایران در نشست ۱۷۴ اوپک باشد، هدایت مذاکرات به سمتی بود که عملا افزایش تولیدی کمتر از آنچه آمریکا انتظار داشت را رقم زد. بیژن زنگنه پیش از سفر به وین و در طول اقامت خود در محل برگزاری نشست اوپک، بارها به این نکته اشاره کرد که اوپک از آمریکا دستور نمی‌گیرد. او همچنین از دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا انتقاد کرد و گفت علت افزایش قیمت نفت که پیشنهاد افزایش عرضه را از سوی عربستان و روسیه به همراه داشت، به تحریم‌های آمریکای علیه ایران و ونزوئلا به‌عنوان دو عضو اوپک بازمی‌گردد. زنگنه همچنین چند روز پس از خروج آمریکا از برجام نامه‌ای خطاب به وزیر‌نفت امارات که رئیس‌دوره‌ای اوپک است نوشت و در آن تاکید کرد در نشست اوپک، از ایران علیه تحریم‌های آمریکا حمایت شود. زنگنه بر این نکته تاکید کرد که طرح پیشنهاد افزایش عرضه در شرایطی که ایران در معرض بازگشت تحریم‌های آمریکا قرار دارد، نوعی تسهیل شرایط برای آمریکا است تا با خیالی راحت ایران را تحریم کند و از سویی نگران کمبود عرضه نفت در صورت کاهش عرضه از سمت ایران نیز نباشد. به این ترتیب هرچند محکوم کردن تحریم‌های آمریکا علیه ایران، آن طور که تیم ایران در اوپک می‌خواست در بیانیه پایانی نشست مورد تاکید قرار نگرفت، اما توافق محرمانه ایران با عربستان که طی گفت‌وگوی خصوصی زنگنه با الفالح به دست آمد، باعث شد تا به جای تامین خواستههای آمریکا، خواستههای ایران به شکلی منصفانه تامین شود.
