فرصت شھر مرکز محيطي و براي ارائه توانائيھاي بالقوه انساني است .روزافزون تمرکز افراد در نواحي شھري سريع و رشد شھرنشيني ناشي مھاجرت از ھمچنين و افزايش طبيعي جمعيت شھر، مشکلاتي ارائه را در خدمات متناسب ميزان با افزايش جمعيت شھري به مي وجود که آورد خود به عنوان يکي موانع از اصلي اجراي وظايف ارائه و خدمات شھري کافي به شھروندان مي گردد .اين توام امر عدم با رغبت مردم براي مشارکت فعاليتھاي در عمران که شھري، تا حد زيادي ريشه شيوه در نظام اداري عواملي متمرکز دارد، از که ھستند توانايي مسئولان تامين را در نيازھاي ساکنان شھري مشکل با مواجه مي سازد .ب مديريت نابراين، کارکرد شھري کارآمد به عنوان يک مديريتي نھاد پديده فراگير و درگير با موضوعھا و ھاي گسترده بسيار متنوع و شھر و شھرنشيني ضروري است ً تا نھايتا دستيابي به توسعه انساني گردد (اين ٢). پايدار در شھر ميسر مقاله است درصدد ارائ تا با ه تعريفي مديريت از جايگاه شھري، آن سيستم را در مديريت جامعه مشخص بيان کند و با اھداف راھبردھاي و اين نوع معيارھاي مديريت، ويژگيھا و مطلوب سيستم مديريت شھري ارائه را کند . ٢ -تعريف سيستم مديريت شھري ھدف سيستم مديريت شھري ب ه مثابه جزئي سيستم از اداره حکومتي، شھرھاست امور . و نقشي که دولت براي اين سيستم قايل مي تعريف شود، اين ھدف روشن را مي سازد .ترديدي نيست که اين ھرچه تعريف، ھدف باشد، سيستم مديريت شھري جھت در اھداف ملي بوده و با آن ھمسوست ک و از ليات آن تبعيت مي کند .به ھمين دليل است که برنامه ھاي اين سيستم براي ساماندھي به امور شھر، کلي طور چارچوب در برنامه ھاي کلان قوانين و جاري تدوين کشور مي اقدامات گردد و اين سيستم ناقض مقررات قانوني نيست (٣). کشور
تعاريف متعددي ا مديريت ز شھري ارائه شده است ھرکدام و اين از تعاريف بيان کننده نگرشي نظام به مند مقوله مديريت شھري است :
٢

>مديريت شھري عبارت است اداره از به امور شھر مديريت منظور ارتقاء مناطق پايدار شھري در سطح محلي تبعيت بادرنظر داشتن، و اھدا از ف سياستھاي اقتصادي ملي، اجتماعي و کشور (٤).<است و يا>مديريت شھري عبارت است يک از سازمان متشکل گسترده، از عناصر و اجزاء رسمي غيررسمي و ذيربط موثر و مختلف در ابعاد اقتصادي اجتماعي، کال و بدي حيات شھري با ھدف کنترل اداره، ھدايت و توسعه ھمه جانبه مربوطه و پايدار شھر است .<)٥(
علاوه تعريف بر دو عمومي تعريف فوق، تخصصي ديگري عبارت است از>مديريت شھري به عنوان چارچوب سازماني توسعه به شھر برنامه سياستھا، عملياتي ھا و طرحھا و اطلاق مي که شود در پي اطمينان تطابق از رشد جمعيت دسترسي با به زيرساختھاي اساسي مسکن اشتغال و ھستند .براين کارآيي اساس، مديريت شھري وابستگي مشخصي به عوامل زمينه اي قبيل از ثبات سياسي، يکپارچگي اجتماعي رونق و اقتصادي عوامل و نيز ديگري قبيل از مھارت انگيزه و ھاي سياستمداران اشخاص و استفاده کننده اين از دارد سياستھا .تحت اين شرايط چارچوب و ويژگيھاي سازماني حکومت مديريت و شھري به ويژه نقش اجرايي بخش دولتي عمومي و در آن، تاثير بسيار تعيين کننده اي موفقيت در آن مي (٦)<. ايفا کند ٣ -جايگاه مديريت شھري د نظام ر برنامه ريزي

سيستم مديريت شھري بنابه تعريف به و لحاظ وظايف عملي موظف خود به برنامه ريزي توسعه و عمران شھري اجراي و برنامه پروژه ھا، طرحھا و ھاي مربوطه است .انجام اين وظايف تعيين کننده نوعي ھويت برنامه ريزي اجرايي براي آن است .واقع در مديريت شھري قالب در نظام برنامه ريزي اقتصادي، اجتماعي قضايي و حاکم اقدام بر کشور، به تھيه برنامه ھاي توسعه شھري براي شھر مي سپس کند و آن برنامه چارچوب را در نظام اداري -اجرايي به حاکم، پروژه ھاي عملياتي ت بديل کرده به و مرحله مي اجرا رساند .براين اساس وظايف جايگاه و سازماني اجرايي و مديريت شھري را مي توان به شرح تعيين زير کرد : تبيين ٣-١ نقش سيستم مديريت شھري بمثابه يک برنامه ريز :اين نقش مي را توان قالب در دو روابط برون درون و سيستمي مطالعه قالب کرد، در روابط اول، مديريت برنامه و ريزي شھري در ارتباط نظام با عمومي برنامه ريزي سطوح و برنامه بالاتر ريزي بررسي مي شود .مھم ترين موضوع قابل توجه اين در ضرورت سطوح، تامين ھماھنگي اين سطوح است با يکديگر .قالب در تھيه دوم، برنامه ھاي جامع اجتماعي فيزيکي، اقتصادي، مالي و لازم براي توسعه به کارآمد شھر عنوان اصلي ترين وظيفه سيستم توجه مورد مي قرار گيرد. تبيين ٣-٢ نقش اداري -اجرايي سيستم مديريت شھري :مديريت شھري به لحاظ اداري -اجرايي يک سازمان بسيار گسترده مشتمل و متنوع بر عناصر متعدد و لازم براي اداره يک امور است شھر . ھرچند اين طيف عناصر عملکردي گسترده اي شامل را مي به شوند، اما ھرحال مرکزي عناصر و اصلي سازمان شھرداري است که تمامي در عملکردھاي تدوين شده سيستم به و ويژه امور اداري اجرايي و دخيل است .درواقع شھرداري يک از مھم سو، جزء عناصر مديريت سياسي و اجتماعي محسوب شھر مي طرف گردد و از مھمترين ديگر اجرايي عنصر سيستم مديريت شھري (براين ٧).است مي اساس، بايست ً ضرورتا نگرش درون سازماني مديريت شھري به ساز مانھاي جانبي فعاليتھاي و تعميم آنھا داده شود .شھرداري و نھادي مستقل که و جدا از ديگر سازمانھا براي حفظ منافع درون سازماني به تقابل برمي با آنھا ديده خيزد نشود .مديريت شھري بايد بتواند پروژه ھاي اجرايي سوي از سازماني ھر به را نفع شھ روندان سوق دھد و بدين لحاظ بايست با مفاھيم کلي فني جاري و تمامي دستگاھھاي خدماتي آشنايي حاصل کند .چنين دستگاھھايي نظير آب برق و فاضلاب، مخابرات و و و گاز …تماس متقابل کمتري مديريت دارند، و لذا شھري مي ھماھنگ تواند کننده جھت و دھنده مناسبي براي اين استفاده تلقي شود ).٨( ١-٢ تبيين ٣ نقش اجرايي مديريت شھري قالب در نظام ھاي شھرداري :سطح در جھان سه نظام شھرداري شناخته شده است .نوع اول ) شورا-شھردار (است که بھترين سيستم شناخته شده جھاني محسوب مي شود .اين در سيستم مردم عده شھر، اي به را نمايندگي شوراي انتخاب شھر مي سپس کنند و شوراي شخص مذکور شرايط واجد به را عنوان استخدام شھردار کرده اداره و امور شھر را به عھده مي او واگذار برنامه کند و عمليات فعاليتھا و شھرداري منابع و مصارف درآمد و آن را تصويب کرده سپس و عمليات بر روند شھرداري نظارت مي کند .نوع دوم سيستم ) شھردار – شوراي شھر (است ;اين در سيستم اعضاي شھردار و شوراي جداگانه شھر را انتخاب مي کنند .
٣
شھردار رياست شوراي به شھر را عھده مي ً گيرد و لزوما داراي تخصص نيست .نوع سوم سيستم )شورايي مطلق (است که اعضاي ھرکدام شورا مسئول قسمتي کارھاي از شھرداري بوده ً ضمنا با يکديگر جلسات مشورتي درباره دارند و کليه اکثريت امور با تصميم آراء اتخاذ مي کنند .اين در ً سيستم، معمولا يکي اعضاي از به شورا عنوان ارش عضو براي د اداره جلسات امور انتخاب شورا مي بعضي شود و در نقش از موارد در رئيس شھردار و انجمن انجام شھر وظيفه مي (٩). کند
شکل تقسيم ديگر بندي مديريت شھري بدينگونه بيان شده است :مديريت اختيارات شھردار با کم، شھردار بااختيارات متوسط شھردا و اختيارات ر با وسيع .کشورھاي در بيشتر حال در توسعه از جمله اختيارات ايران، شھردار کمي معمولا ً دارد و حکومت مرکزي نقش اساسي مديريت را در شھري يکي دارد و شھر را مانند ادارات از وزارتخانه خود و يا تابعه اداره مي مشارکت کند و مردم در اداره شھري امور به حداقل مي رسد .حالي در که بويژه براي اداره شھرھاي بزرگ به شھردار بااختيارات وسيع است نياز .مديريت يک در معمولا ً شھر به نبايد محدوده ختم خود شھر بلکه شود، لازم است براي تعادل ايجاد بين ميزان حکومت نفوذ مرکزي شھردار و ي اين مديريت يک در محدوده وسيعتري اعمال شود .اين در استقلال سيستم، مالي اداري و سيستم شھرداري شھر و براي مديريت مطلوب ضروري و کارآمد است ).١٠( ٤ -تبيين اھداف راھبردھا و
چه اھداف وظايفي و سيستم بر مديريت شھري مترتب است اي ‚ و ن اھداف چگونه چه و از طريق بايد تحقق کند چه ‚ پيدا با معيارھايي مي توان تحقق اھداف اندازه را گيري تحليل و کرد پاسخ ‚ به اين وھله سوالھا، در اول مستلزم شناسايي تبيين و مسايل به مبتلا سيستم مديريت شھري و در وھله دوم شناخت مسايل حا کم آن بر است . اھداف ٤-١ مديريت شھري :ھدف تئوريک سيستم مديريت تقويت شھري، توسعه فرايند شھري است به نحوي که سطح در متعارف جامعه زمينه محيط و مناسبي براي زندگي راحت و کارآمد شھروندان، به تناسب ويژگيھاي اجتماعي اقتصادي و فراھم شود . در قالب اين ھدف کلان مي توان سه ھدف براي خرد فراگير تمام سيستم ھاي مديريت شھري به شرح تعيين زير کرد : حفاظت محيط از فيزيکي شھر ; تشويق توسعه اقتصادي اجتماعي و پايدار ; ارتقاء شرايط زندگي کار و کليه شھروندان باتوجه ويژه به گ افراد و روھھاي کم (١١). درآمد مديريت ٤-٢ راھبردھا در شھري :براي تحقق اھداف انجام و وظايف راھبردھاي مذکور، اساسي ذيل ارائه تدوين و مي شود: ١-٢ انتقال ٤ مسئوليت وظايف و برنامه مديريت ريزي، گردآوري و تخصيص و منابع سوي از دولت و سازمانھاي مرکزي به مديريت شھري ;)١٢( جلب مشارکت عموم مردم براي مديريت شھرھا ; بھبود و توسعه سازماني ساختار تشکيلاتي و سيستم پرسنلي و امور قانوني و ; بھبود شيوه ھاي مديريت مالي اقتصادي و ; تاکيد بر مديريت برنامه و ريزي استراتژيک جامع و سيستم ; بسيج کل يه منابع توسعه شھري مشارکت با فعالانه بخش خصوصي سازمانھاي و مربوط به جامعه محلي; تاکيد بر راھبردھاي ) توان بخشي (ارتباط در مسکن با امکانات و زيربنايي کمکھاي با ويژه براي اقشار کم درآمد;
٤
سازماندھي کيفيت و بھبود محيطي فيزيکي زندگي شھري به ويژه براي اکثريت عظيم فقراي (١٣).شھري ٥ -ويژگيھاي مطلوب
مباحث زمينه مسکن، نظري لازم براي تعيين شرايط ويژگيھاي و مطلوب ضروري و براي موفقيت و کارآيي سيستم مديريت شھري به و عبارت ديگر)بايدھاي (لازم براي اين موضوع فراھم را ساخته اند ;اين مي بايدھا را توان زمينه در ويژگيھاي روش شناختي ويژگيھاي و سازماني شرايط و محيطي طبقه مناسب، بندي ارائه و کرد .
به لحاظ روش شناختي موفقيت کارايي و سيستم مديريت شھري برخورداري در گرو آن از ويژگيھا و شرايط زي است ر : اتخاذ رويکرد سيستمي :مھمترين شرط روش شناسانه موفقيت و سيستم، اتخاذ رويکرد سيستمي کل و نسبت نگر به مولفه ھاي توسعه برقراري شھر و انسجام نظام يافته زمينه در ھر دو جغرافيايي عملکردي و است .تحقق چنين شرطي قالب در يک استراتژيک رويکرد به مديريت شھري قابل حصول است . در طراحي چارچوب سازماني تشکيلاتي و سيستم مديريت شھري مي اصول بايد توجه زير مورد قرار گيرد: در لزوم پوشش کامل ھمه شھري امور توسط چارچوب سازماني مديريت شھري به بايد نحوي طراحي که شود تمام امور در زمينه ھر دو جغرافيايي تحت و عملکردي، را پوشش دھد قرار . در چنين شرايطي روابط ھماھنگيھا و بين سازماني اھميت از جايگاه و ويژه اي است برخوردار به گونه اي که تمام ادارات سازمانھا و مسئول موثر و شھري امور قالب بايد در يک سيستم ھدفمند و ھماھنگ عمل کرده به و ايفاي مسئوليتھايشان بپردازند ; شمول مديريت شھري برنامه بر ريزي شھري :مطابق بااصول علمي برنامه مديريت، ريزي شھري جزو وظايف اصلي و عناصر سيستم مديريت شھري محسوب مي شود .براين اساس برنامه ريزي فيزيکي، اقتصادي اجتماعي و براي يک تحت شھر، نظارت ھدايت و سيستم انجام مذکور مي گيرد. قابليت انطباق چارچوب سازماني ماھيت با عملکردي چند مديريت شھري :چارچوب سازماني بايد به نحوي طراحي که شود تمام وظايف عناصر و سيستم اجرايي از امور روزمره جزيي و بسيار تا برنامه سياستگذاري ريزيھا و ھاي درازمدت کلان و توجه مورد گرفته قرار جايگاه و از متناسب در الگوي طراحي شده باشند برخوردار .
لزوم طراحي چارچوب سازماني تشکيلاتي و چندسطحي چندلايه و اي براي سيستم مديريت شھري ماھيت و متنوع عملکردي و چند م ديريت شھري ايجاب مي که کند سيستم مديريتي مربوط به آن به صورت چندسطحي طراحي به و اجرا شود گونه اي که سطوح ھر پاسخگوي بتواند ملاحظات نيازھاي و ناشي ھريک از گونه از ھاي عملکردي سيستم باشد .برھمين اساس، سيستم مديريت شھري مي را توان متشکل سه از سطح مديريت دانست ):١٤( الف :مديريت سياسي -اجتماعي که و نھادي، مستلزم افزايش قدرت سياسي شھروندان و يا نمايندگان انتصابي است ; ب : مديريت سازماني که مستلزم انتقال مسئوليت براي برنامه مديريت ريزي، مالکيت و تخصيص و منابع حکومت از مرکزي به سازمان زيربخشي سطوح يا مديريت شھري است ;)١٥( ج : مديريت اجرايي فني و .
٥
٦ -تعيين معيارھاي ارزيابي سيستم
علاوه معيارھاي بر عمومي مديريت خوب قبيل از قابليت کارآيي، شفافيت، محاسبه و مشارکت، ارزيابي سيستم مدير يت شھري به صورت نظري به شرح پنجگانه مواد تدوين زير مي شود: کارآيي استفاده در منابع از مالي انساني کال و بدي طريق از شيوه ھاي مناسب بودجه گذاري، ارزيابي پروژه مديريت پرسنلي اجرايي و طرحھا ; قابليت ادامه حيات مالي مبناي بر بھره برداري کامل بنيان از درآمدي منابع محلي مديريت و مالي و منطقي; حساسيت نسبت به نيازھاي ناشي روزافزون از رشد شھري برخورداري و توانايي از لازم براي برنامه ريزي توسعه شھري تامين و خدمات قبل آن، حداقل و يا ھمگام تقاضا با ايجاد ; حساسيت ن سبت به نيازھاي ناشي شھري از فقر بھادادن و به نظرات عمومي براي بھبود و دسترسي آنان به خدمات مسکن، اوليه اشتغال و ; توجه به حفاظت محيطي طريق از فراھم ساختن خدمات عمومي تنظيم و فعاليت بخش خصوصي . ٧ -شرايط ويژگيھا و محيطي
موفقيت کارايي و مديريت شھري منوط به توجه جدي به شناسايي تحليل و عوامل محيطي و برون سيستمي تاثيرات و دارد آنھا .برھمين اساس ضروري موارد زير قطعي و است : لزوم ھماھنگي سطح با توسعه يافتگي ارتباط و متقابل توسعه انساني :سيستم مديريت شھري بايد به عنوان ابزاري براي توسعه انساني مشارکتي پايدار و طراحي شھر و کشور تدوين و شود ; لزوم منتخب حضور عناصر شھروندان سيستم در :ارتباط مستقيم مديريت شھري شھروندان با و خواسته ھاي آنان مشارکت و نيز آنان مديريت در شھري ايجاب مي ک که ند تصميم عناصر گيري و سياستگذاري آن به وسيله شھروندان انتخاب تعيين و اين شوند، و از طريق ھمسويي ھماھنگي و مديريت شھري خواسته با ھاي شھروندان به عنوان موکلين مستقيم تضمين شود (ھلن ١٦). دکتر مارتز اين نوع مشارکت را>شھروندي <بالغ م ي نشان نامد و خاطر مي که سازد چنين مشارکتي مي موثرترين تواند نقش مديريت را در شھري داشته باشد . لزوم تعيين دقيق جايگاه مديريت شھري نظام در اداري سياسي و کلان جامعه براي طراحي سيستم مديريت شھري افزايش و امکان موفقيت آن . ٨ -سخ ن آخر
نظام تصميم گيري بمثابه در ھر شھر، يک سيستم داراي است عملکرد روابط و عناصر و موجود در آن مي بايستي به پيروي کل از سيستم عمل کرده ھمواره و ارتباط آن خارجي را با عناصر سيستم به صورت تعاملي حفظ چنانچه کند و يک ھر ي از عناصر روابط ا حالت از معقول خارج خود گردد سيستم مشکل را با مواجه ساخت خواھد .
نظام از اينرو، تصميم گيري ھدف شھر با اداره تامين امور شھر و محيط مناسب زندگي براي شھروندان به عنوان زيرمجموعه اي سيستم از حکومتي بوده که باتوجه به سي ساختار اسي کلان کشور نسبت به پيگيري اقدام امور مي کند .عمده اھداف اين سيستم جھت در اھداف کلان حکومت است .
باتوجه به مي موارد فوق، توان نتيجه گرفت که نظام تصميم گيري شھري به عنوان يک سيستم باز براي منابع خود اھداف، محيط، شيوه و ھاي خاص اجرايي داراست را چنانچه و ھريک اين از عوامل
٦
به عللي به کشيده رکود سيستم شود اختلال دچار گرديده نمي و به تواند بھينه عملکرد خود بپردازد و لذا ضروري است که ھمواره : ديدگاه سيستمي به نظام مديريت شھري تسري داده شود ; شرايط محي و ط براي مورد نياز فعاليت سيستم مديريت شھري گردد مھيا ; به نقش مردم مشارکت و مديريت آنھا در شھري اھميت داده شود ; ارتباطات درون سيستمي برون و سيستمي به گونه اي که برقرار گردد بازدھي حداکثر براي را اھداف سيستم ارائه دھد ).١٧( منابع ماخذ و ١ -زاھدي محمدحسين فر، > تحليل نظام تصميم گيري بررسي در شھر تھران، امکان پذيري تمرکزگرايي تصميم در گيري <پايان نامه کارشناسي برنامه ارشد ريزي شھري منطقه و دانشگاه اي، ص ١٣٧٣ شھيد بھشتي، ، ١٠ . ٢ – INNOVATIVE URBAN MANAGEMENT PRACTICES, THE URBAN AGE “VOL.3 N4” JANUARY 1996. ٣ -زاھدي پيشين فر صص ١٥-١٤ . ٤ -نقش نوين مساله شھرھا و ويژه مديريت، نامه مطالعات مرکز برنامه ريزي شھرداري شھري، تھران ص ٧ . ٥ -رضواني نويد سعيد>مديريت بھبود شھري <مطالعات دفتر برنامه ريزي وزارت ص ٤ کشور . ٦ -کاظميان شيروان غلامرضا>الگوي مناسب سيستم مديريت شھري ايران در <پايان نامه کارشناسي برنامه ارشد ريزي شھري منطقه و دانشگاه اي، بھشتي ١٣٧٣ شھيد . ٧ -ھمان ص ٥٥ . ٨ -بيگي فريدون > مديريت ضرورت شھري، نياز امروز فردا <مجله تدب شماره ٥٥ ير ص ٧٣ شھريور ، ٢٤. ٩ -فضل ھاشمي، ا) …حقوق شھري قوانين و شھري (وزارت مسکن مطالعات و شھرسازي، مرکز و تحقيقات شھرسازي چاپ و معماري، اول صص ١٣٦٧ ١١-١٠ . ١٠ -محسن ابراھيمي، ) مجموعه مقالات مديريت شھر سالم، شھري (اداره ناشر کل رو ابط عمومي بين و الملل شھرداري تھران ص ٨٣ . ١١ -ص ٥٦ کاظميان، پيشين، . ١٢ -نقش مساله شھرھا و پيشين مديريت، ص ٧ . ١٣ – ELEMENTS OF URBAN MANAGEMENT, PREPARED BY, ILGS, THE UNIVERSITY OF BIRMINGHAM, UNITED KINGDOM .PP.12,13 ١٤ -تقي رضويان، محمد > تمرکززدايي کشورھاي در حال در توسعه ايران و <انتشارات شروين، چاپ ص ١٣٧٤ اول، ١٦ .
٧
١٥ -کاظميان پيشين صص ٦٢-٦١ . ١٦ – BY. HELEN. E. MARTZ, CITIZEN PARTICIPATION IN GOVERNMENT WASHINGTON, PUBLIC AFFAIRS PRESS, 1984. P.2( ١٧ -زاھدي پيشين فر، ص ١٨. باتشکر از پايگاه مقالات مديريت

پديدآورنده: جمشيدزاده ابراھيم ،  منبع :تدبير ماھنامه  -سيزدھم سال –  ١٢٠