| وارطان هوانسیان | |
|---|---|
 |
|
| نام در زمان تولد | Վարդան Յովհանիսեան |
| زادهٔ | ۱۲۷۴ خورشیدی
۱۸۹۶ میلادی |
| درگذشت | ۶ خرداد ۱۳۶۱ خورشیدی
۱۹۸۲ (۸۵−۸۶ ساله) |
| پیشه | معمار |
وارطان هوانسیان (ارمنی: Վարդան Յովհանիսեան (زاده ۱۲۷۴، تبریز – درگذشته ۶ خرداد ۱۳۶۱، تهران) معمار ارمنی‌تبار اهل ایران بود. او از مدافعان سرسخت معماری مدرن در ایران به‌شمار می‌آمد.
وارطان هوانسیان[الف] معروف به آرشیتکت (معمار) وارطان[۱][۲] در ۱۲۷۴ خورشیدی (۱۸۹۶ میلادی)، در تبریز، در خانواده ای پر جمعیت، متولد شد.[۱][۲][۳] پدرش، بالاسان هوانسیان، مأمور خرید خشکبار و کارمند تجارت خانه ای خصوصی در تبریز بود. بالاسان هوانسیان و همسرش، سونا زورانیان، نه فرزند (شش پسر و سه دختر) داشتند که وارطان کوچک‌ترین آن‌ها بود.[۳] از کودکی گرایش وی نسبت به هنرها و صنایع مستظرفه چشمگیر بود و نقوش زیبایی که مادرش روی پارچه می‌بافت توسط او طراحی می‌شد.[۴]
تحصیلات ابتدایی وارطان در دبستان هایکازیان تاماریان و دوران متوسطه در دبیرستان مرکزی تِماکان[ب] تبریز در ۱۲۹۲ به پایان رسید.[۳] او با استعدادی که طی دوران تحصیل در زمینهٔ طراحی نقوش از خود نشان داد پس از اتمام تحصیلات مدتی در سمت طراح در کارخانهٔ قالی بافی آلمانی‌ها در تبریز مشغول به کار شد.[۲][۳] سپس به تهران مهاجرت کرد و در این شهر به تدریس در مدارس ارمنیان پرداخت[۲][۳] و تا ۱۲۹۷ش، که برای ادامهٔ تحصیلات خود به پاریس رفت، در سمت عضو هیئت مدیره و مدرس در دبستان هایکازیان[پ] مشغول به کار و تدریس بود.[۳]
وارطان هوانسیان در زمستان ۱۲۹۷ (۱۹۱۹) اواخر جنگ جهانی اول عازم پاریس شد[۱][۲][۳] و به دلیل علاقهٔ بسیارش به نقاشی به تحصیل در این رشته در مدرسهٔ هنرهای زیبای بوزار Ecole Des Beaux Arts پرداخت[۱][۲][۳] اما پس از مدت کوتاهی به توصیهٔ اطرافیان به رشتهٔ معماری روی آورد و در ۱۵ اکتبر ۱۹۱۹م در مدرسهٔ اختصاصی معماری پاریس[ت] ثبت نام کرد.[۱][۳] وی پس از چهار سال، در۱۹۲۳م، از این مدرسه فارغ‌التحصیل شد و بلافاصله تحصیلات خود را در رشتهٔ شهرسازی همان مدرسه ادامه داد.[۳] در سال ۱۳۰۱ (۱۹۲۲) تحصیلات معماری را به پایان رساند[۱][۲][۲] و پس از آن به مدت ۱۳ سال در فرانسه به کار معماری پرداخت.[۱]
حین ادامهٔ تحصیلات عالی وارطان هوانسیان به همراه گروهی از همکارانش به کار عملیات ترمیم خرابی‌های پس از جنگ جهانی اول در اطراف پاریس گمارده شد. در این کار، اقبال با وی بود زیرا توانست مدتی زیردست معماری چیره‌دست به نام آنری سواژ تجربیاتی گران بها کسب کند و سپس، با افتتاح دفتر شخصی خود کار را ادامه دهد.[۳]
پس از هفده سال اقامت در اروپا به ایران بازگشت و کوشش فراوانی صرف طراحی و ارائهٔ طرح‌های جدید شهرسازی و معماری کرد.[۲]
وارطان هوانسیان در ۱۳۱۴ (۱۹۳۵) به ایران بازگشت و در ادارهٔ ساختمان شهربانی استخدام شد و هم‌زمان در برخی مسابقات طراحی ساختمان نیز شرکت کرد، از جمله شرکت در مسابقهٔ طرح بنای هنرستان دختران که در آن مقام اول را به دست آورد.[۱][۳] او همچنین ساختمان کلوپ افسران وزارت جنگ را، که گابریل گورکیان طراحی کرده بود، به اتمام رساند.[۳] در همین زمان، طرح مهمانخانهٔ بزرگ دربند را تهیه کرد لیکن به دلیل مشغلهٔ فراوان نتوانست شخصاً بر چگونگی اجرای آن نظارت داشته باشد.[۳] در ۱۳۲۰ش، از جانب شهرداری تهران مأموریت یافت تا آیین نامهٔ ساختمانی را تنظیم کند. هم‌زمان به سمت مهندس ارشد بانک سپه منصوب و به بنای ساختمان مرکزی و بسیاری از شعب این بانک در شهرستان‌های بزرگ مشغول شد. به موازات این فعالیت‌ها به طرح و ساخت چندین بنای تجاری، اداری، مسکونی و همچنین سینما برای کارفرماهای خصوصی همت گمارد.[۳]
مهم‌ترین فعالیت فرهنگی وی در ایران تأسیس انجمن آرشیتکت‌های ایرانی دیپلمه در ۱۳۲۳ش و چاپ مجلهٔ آرشیتکت در ۱۳۲۵ بود. این نشریه در واقع اولین نشریهٔ تخصصی معماری در ایران محسوب می‌شود که چاپ آن تا ۱۳۲۸ ادامه داشت اما پس از شش شماره به دلایل مختلف چاپ آن متوقف شد. در ۱۳۴۰ش وارطان هوانسیان بار دیگر اقدام به چاپ نشریه ای با عنوان معماری نوین کرد که تا ۱۳۴۱ش پنج شماره از آن به چاپ رسید.[۳]
در بخشی از مقالهٔ چاپ شده در اولین شمارهٔ مجلهٔ آرشیتکت (۱۳۲۵) تحت عنوان «آرشیتکت‌های ما را بشناسید» آمده‌است:[۵]
«… بدبختانه تحصیل مخارج دارد و دانشجوی فقیر ما قادر به پرداخت هزینه‌های مدرسه نبود لیکن، نظر به پشتکار و استعداد ذاتی او، اولیای مدرسه قبول کردند که استثنائاً به وارطان اجازه داده شود تحصیلات خود را ادامه داده و مخارج مدرسه را پس از پایان تحصیل و شروع به کار بپردازد. … ضمناً وارطان از کارهای اجتماعی نیز غافل نبود و به‌طور مؤثری در تشکیل انجمن ایرانیان مقیم فرانسه شرکت جسته و به اتفاق آقایان دکتر امینی، دکتر نصر، دکتر سمیعی، دکتر مقدم، دکتر کتابچی، دکتر شیبانی و دیگران یکی از اعضای برجسته و فعال انجمن به‌شمار می‌رفت و تا سال ۱۹۳۵م، که تاریخ مراجعت وی به ایران است، دبیری انجمن با مشارالیه بود.»
وارطان هوانسیان در پاریس با گابریل بوواسو[ث] ازدواج کرد از او و همسر فرانسویش دختری به نام فرانسواز شاکه[ج] به یادگار مانده‌است.[۳]
وارطان هوانسیان در ۱۳۴۶ بر اثر تصادف در خارج از ایران از ناحیهٔ سر مصدوم شد و مورد عمل جراحی قرار گرفت. شدت این تصادف به حدی بود که فعالیت‌های وی را تحت تأثیر قرار داد.[۳]
هوانسیان در کنار کارهای معماری به فعالیت‌های فرهنگی نیز اعتقاد داشت. اولین اقدام وی در این زمینه تشکیل انجمن ایرانیان مقیم فرانسه در پاریس بود که تا زمان بازگشت به ایران سمت دبیری آن را بر عهده داشت.[۳]
وارطان هوانسیان، مهندس و معمار معروف ایرانی، در ۶ خرداد ۱۳۶۱ (۱۹۸۲)، در سن ۸۶ سالگی درگذشت[۲][۳][۶] و در آرامستان بوراستان، واقع در ابتدای جادهٔ خراسان تهران، به خاک سپرده شد.[۳] پس از فوت وی مجموعه ای از آثار و تحلیل هائی بر آنان در یادنامه ویژه ای توسط جامعه مهندسان مشاور ایران انتشار یافت.
